Tíminn - 02.11.1961, Blaðsíða 9

TÍMINN, fimmtudaginn 2. nóvember 1961
9
ast töluvert á hverju ári og
öðru hverju góða gripi.
— Hér eru fleiri safndeildir?
— Já, t.d. er hér manna-
myndasafn, svarar Kristján, —
'par er safnað öllum myndum
sem til næst af íslendingum.
Við fáum plötur hjá ljósmynd-
urum, og einnig er okkur sent
mikið af mannamyndum úr
ýmsum áttum. Bókaútgefendur
notfæra sér þessa deild safns-
ins allrækilega. Myndirnar
skipta mörgum tugum þúsunda.
— Hver er elzta mannamynd
in?
— Það er málverk af Guð-
brandi Hólabiskupi, hann er
16. aldar maður, fæddur í páp-
ísku. Annars eigum við mjög
fáar myndir af íslendingum
fyrir 1850. En upp úr því verða
mannamyndir algengari, svo
koma Ijósmyndir til sögunnar.
Þá er að nefna örnefnaskrán
ingu, sem fram fer á vegum
safnsins. Nú er farið að síga á
seinni hlutann með þá söfnun.
Lætur nærri, að brátt sé lokið
við að skrá öll ömefni á ís-
landi. En hér er þó aðeins um
hráefni að ræða, síðar verður
unnið úr þessu og það verður
varla verk einnar kynslóðar.
Við höfum aðeins fest þetta á
-blað.
Hliðstæð er þjóðháttaskrán-
ing safnsins, sem miðar að því
að safna upplýsingum um at-
vinnuhætti og þjóðsiði. Sú
starfsemi hefði átt að byrja
fyrr en hún gerði, gamli tíminn
fjarlægist okkur óðfluga. Þjóð-
háttaskráning fer þannig fram,
að fróðleiks- og greindarfólk
í öllum landsfjórðungum fær
sendar spurningar til útfylling
ar.
Þá má geta hljómplötusafns.
Þar eru til upptökur af rödd-
um ýmissa merkismanna, enn
fremur er leitazt við að safna
plötum og segulböndum með
þjóðlö.gum, kveðskap og söng
og venjulegum íslenzkum
grammófónplötum.
Hér á Þjóðminjasafninu er
sumt skammt á veg komið, en
safnið vill vera virkur aðili,
bæði gagnvart fræðimönnum
og almenningi. Útlendir menn
þurfa oft hingað að sækja í
sambandi við eigin rannsóknir,
eins og ég gat um. Og í Þjóð-
minjasafninu er mikill efnivið-
ur í íslenzka menningarsögu,
hvenær sem hún verður skráð.
— Hver er merkasti gripur-
inn á Þjóðminjasafninu?
— Frægust er Valþjófsstaða
hurðin tvímælalaust. Það er
meðal annars af því, hvað hún
fer vel á mynd. Hún er frá því
um 1200 og margar kenningar á
lofti um höfund hennar. En ég
kann því vel, að listamaðurinn
er óþekktur, eins og flestir þeir
aðrir, sem sköpuðu mestu lista
verk okkar.
— En elzti munur safnsins?
‘— Fundizt hafa allmargir
munir frá landnámsöld, en
sennilegt má telja, að elztu
gripirnir, sem hér eru, hafi bor
izt hingað til til lands fyrir
landnámsöld. Það eru róm-
verskir peningar, smíðaðir á
3. öld e. Kr. Eg hef einu sinni
leikið mér að þeirri kenningu,
að þeir hafi borizt hingað með
rómverskum sæförum á 6. öld.
— Hvaða grip á Þjóðminja-
safninum mundirðu Vjarga, ef
húsið yrði alelda?
Nú þegir Kristján við langa
stund, hristir loks höfuðið:
— Þarna gerðirðu mig
heimaskítsmát. Ætli ég sykki
ekki bara með skútunni.
Gísli Gestsson hefur verið
safnvörður í 10 ár. Við börð-
um á dyrnar hjá honum til að
gíennslast fyrir um starf
hans. „Kom inn“, var svarað
dimmri hau.gbúarödd. Þegar
dyrum var lokið upp gaus á
móti komumanni spíralykt mik
il, en Gísli sat við skrifborð
sitt með alvæpni, exi ógóða og
spjót silfurbúið, enn fremur
smásjá. Á borðinu stóðu glös
og krukkur með annarlegu inni
haldi og örsmátt eggjárn tengt
rafgeymi. Það var með hálfum
huga, að við nálguðumst Gísla,
þar sem hann grúfði sig yfir
smásjána og horfði inn í forn-
öldina.
En Gísli leggur frá sér vopn-
in og er hinn bezti viðureign-
ar. Hann kveðst vera að
hreinsa spjót það, er fannst í
Kotmúla og áður er getið.
Spjótsoddurinn er skorðaður
undir smásjánni og Gísli fitl-
ar við hann með ömjóum hníf.
— Þetta er mikið þolinmæð-
isverk, segir Gísli, — spjótið
hefur sennilega legið í jörðu
frá því á söguöld og var orðið
afar ryðbólgið, þegar það barst
okkur. Það var mánaðarverk að
pilla mesta ryðið af með járn-
sög og borum. Síðan var spjót-
ið þvegið vandlega og látið
liggja í eimuðu vatni. Síðan
eru reynd á því ýmis efni, er
leysa upp óhreinindin. Að því
loknu er farið að hreinsa það
endanlega, ég hef einmitt unn-
ið að því nokkra daga. Það get-
ur tekið vikur. Eg rejmi að
skafa að mesta með beittum
eggjárnum, enn fremur prófa
ég á því ýmsar efnablöndur, og
sumt er jafnvel hreinsað burt
með rafstraum. Að lokum
verður' það pússað og fægt með
enn öðrum efnum. Maður veit
aldrei fyrirfram, hvaða aðferð
borgar sig bezt. Maður verður
að þreifa sig áfram með það.
— Hefur þetta verið vandað
spjót?
— Já, vandaðra en gengur
og gerist með vopn, svarar
Gísli, — falurinn er silfurbú-
inn með skrautlínum úr eir.
Og sennilega hefur þetta verið
gott vopn að sama skapi, ég
býst við, að eggjamar hafi ver-
ið stálsoðnar, þó að ég vilji
ekkert um það fullyrða. Senni-
lega hefur spjótið verið fram-
leitt í Svíþjóð. Ekki hefur fund
izt neitt þessu líkt hér á landi.
Og eflaust getur einhver fært
að því rök, að Gunnar á Hlíð-
arenda hafi borið þetta glæsi-
lega vopn.
Við tefjum ekki Gísla leng-
ur frá hergagnaframleiðslunni.
Starf hans er állfjölþætt innan
safnsins, hann hefur umsjón
með sýningarsölum, sér um
ljósmyndun og skrásetningu,
varðveitir mannamyndasafnið
og er alltaf tilbúinn að svara
hvers kyns fyrirspurnum. Einn
ig hefur hann haft með hönd-
um fornleifagröft, m. a. gróf
hann upp hinar merku bæjar-
rústir á Gröf í Öræfum.
Niðri í kjallara hittum við
Þorkel Grímsson að starfi.
Hann hefur unnið þrjú ár við
safnið, lokið löngu námi í forn
leifafræði og sögu í París. Lond
on og Kaupmannahöfn. .Þorkell
er að vinna við að teikna flat-
armálsmynd af fornum bæjar-
rústum.
— Þetta er Reyðarfell í Borg
arfirði, segir Þorkell, — en
þann bæ höfum við verið að
grafa upp undanfarin tvö sum-
ur. Reyðarfells er getið í Land-
námu og vitað er, að það fór
í eyði árið 1503. Þama ætluðu
Húsafellsbændur að rækta land
og við brugðum því við skjótt
að grafa upp bæinn, því að
rústirnar höfðu verið friðlýst-
ar. Oftast vorum við þrír við
uppgröftinn, bjuggum í tjaldi,
en höfðum fæði heima á Húsa-
felli.
— Hvernig fer uppgröftur-
inn fram?
— Við gröfum niður á rúst-
Gísli Gestsson safnvörður með smasjartæki að hreinsa og fægja gömul vopn
Þórslikneski frá því um árið 1000, fundið á víðavangi í Eyjafirði.
Skyldu Eyflrðingar hafa borlð karllnn út, þegar þeir köstuðu trú
feðra slnna?
I
irnar með ýmiss konar verk-
færum, ég teikna allt inn á
millimetrapappír jafnóðum og
það kemur í Ijós, gólfhellur,
hleðslusteina og annað, sem
þýðingu hefur. Jafnframt eru
gerðar hæðarmælingar, og einn
ig held ég nákvæma dagbók,
lýsi þar t. d. öllum hlutum, sem
kunna að finnast og staðsetn-
ingu þeirra, jarðvegsbreyting-
um og öðru. Við tökum einnig
ljósmyndir á öllum stigum
verksins. Að loknu verkinu
sjálfu, teikna ég rústirnar á
glæran pappír, skrifa síðan
skýi'slu um niðurstöðurnar. T.
d. var ágreiningur um, hvort
umræddar rústir væru af Reyð-
arfelli í raun og veru, ég þyk-
ist þó hafa með uppgreftrin-
um sannað, að svo sé. Þarna er
um að ræða þrjú byggingar-
tímabil.
Hins vegar hefur orðið vart
við rústir uppi í fjallinu, og
þar tel ég sennilegt, að staðið
hafi landnámsbærinn Grímsgil,
sem var í byggð mjög skamma
-'tund. Þar bjó Grímur Stafn-
grímsson, sonur landnáms-
mannsins í Hálsasveit. Reynist
það rétt, er líklegt, að þar fá-
ist ómetanlegar heimildir um
húsagerð á landnámsöld. Eirik
um vegna þess að síðari tíma
byggingar hafa þar engu rask-
að.
— Koma sögulegar heimild-
ir að miklu gagni við fornleifa
gröft?
— Um Reyðarfell er getið í
Landnámu og íslenzkum forn-
bréfum. En Reyðarfell var ekki
höfuðból, aðeins miðlungsjörð,
metin á 24 hundruða. Hins veg
ar er getið um ýmsa ættingja
ábúanda á Reyðarfelli víða í
sögum. Og bajrinn sjálfur einn
ig nefndur í Grettissögu og
Sturlungu.
— Hvert er helzta starf þilt
við safnið auk fornleifarann-
sókna?
— Skrásetning safngripana.
Rita þarf langt mál um hvern
grip, geta um heímildir, lýsa
hlutnum nákvæmlega, árfæra
hann, geta um aðra sambæri-
lega, ef til eru. Oft fylgir löng
skrá um það, hvar fjallað er
um hlutinn í minningabókum
eða skáldsögum. Á safninu eru
16 þúsund númer, smátt og
stórt meðtalið, og alltaf bætist
eitthvað við.