Tíminn - 05.11.1961, Blaðsíða 8

8
T í M IN N , sunnudaginn 5. nóvember 1961

urrr Áe/o&œa
Það var hart í ári á íslandi
vorið 1884. Þá gekk yfir land-
ið mikill og strangur harð-
indakafli með stórfelli fén-
aðar sum árin, og hefur ekki
síðan slíkur komið. Voru þá
oft snjóalög mikil og grimm
frost, stundum stórhríðar
marga daga samfleytt, þótt
komið væri langt fram á vor.
Veturinn 1884 var ekki sér-
lega strangur, og á einmán-
uði mátti heita sumarblíða.
En um sumarmálin brá til
mikilla kulda með fannkomu,
og linnti ekki, fyrr en komið
var fram yfir fardaga. Þá tók
jörð að gróa, að minnsta
kosti á Norðurlandi.
Á þessum árum stunduðu
Skotar mjög hvalveiðar í
norðurhöfum og höfðu lengi
gert. Þeir sendu skip sín að
heiman snemma vors og höfð
ust þau síðan við á veiðislóð-
unum, unz þau höfðu fengið
fullfermi eða komið var
haust. Þegar vart varð hvala,
voru skipsmenn látnir fara í
báta, róa ag þeim og skutala
með hvalabyssum. Þegar þeir
höfðu unnið bráðinaj reru
þeir með hvalinn í togi að
skipshlið, þar sem hann var
skorinn.
Það orð fór af hvalveiði-
skipstjórum, að þeim væri
annar eiginleiki gefinn í rikara
mæli en vorkunnsemi, enda
fór bæði arðurinn af veiði-
ferðinni, og þar með hlutur
skipshafnarinnar sjálfrar, og
orðstír sá, sem skipstjórarnir
gátu sér, eftir því, hvað þeim
tókst að knýja áhöfn sína til
þess að leggja hart að sér.
Það var því æðioft teflt á
tæpt vað, ef einhver von var
um veiði.
Eitt hinna skozku hvalveiði
skipa, sem fór til veiða í
norðurhöfum þetta ár, var
Chieftain frá Dundee. 26.
maí um vorið var það statt
í hafi norður af íslandi í
sudda og dimmviðri. Líklega
hefur orðið vart við hvali í
námunda við skipið, því að
skipstjórinn, Tómas J. Gella-
thy, lét setja út alla báta
skipsins, fjóra að tölu, og
manna þá. Voru fimm menn
látnir fara í hvern bát, og
skyldu fjórir róa, en einn var
fyrirliði. Skipstjóri fór sjálf-
ur í einn bátinn, en sjö menn
lét hann verða eftir á skút-
unni.
Nú reru bátarnir allir frá
skipinu, og er það skemmst
af þeirri veiðiför að segja,
að brátt skellti yfir dimmri
þoku. Síðan hvessti, og tók
þá sjó fljótt að stæra. Fór
svo, að bátarnir fundu ekki
skipið.
Stoðaði ekki, þótt fastur
væri sóttur róðurinn á með-
an þrekið entist.
Bátarnir flæktust nú næstu
dægur fram og aftur í þoku
og hrakviðri. og þegar greiddi
til, sást ekkert nema enda-
laust haf. Hvergi skaut fjall
upp kolli, og ekki sást til
neinna skipaferða. Hvorki
voru vistir né vatn í bátun-
um, því að slíkt var ekki sið-
ur meðal hvalveiðimanna, og
gerðust mennirnir því fljótt
illa haldnir af hungri, þorsta
og vosbúð.
Að sjálfsögðu höfðu bát-
arnir borizt sinn í hverja átt-
ina, og vissi ekki ein bátshöfn,
hvað af annarri hafði orðið.
Samt virðast tveir hafa haft
samílot fyrst í stað eða náð
saman um stundarsakir. Var
Gellathy skipstjóri fyrirliði á
>/é
mmmzams,
-.jgstzmmm
öðrum, en hinum stýrði mað-
ur, sem hét Davíð Buchan.
Gerðist það þá, að Davið sló
útbyrðis, og tókst féiögum
hans ekki að bjarga honuim.
Var þá 26 ára gamall maður
af báti skipstjórans, James
Mackintosh, látinn fara yf-
ir í hinn bátinn og taka við
stjórn þar.
Litlu síðar munu bátarnir
hafa misst hvor af öðrum,
og segir nú ekki af volki
þeirra um hríð.
—o—
Þessu næst er að hverfa
austur að Brimnesi á Langa-
nesi. Hinn sama dag og Gell-
athy náði laridi á Raufar-
höfn, kom þangað annar bát-
ur frá hvalveiðiskipinu
skozka. Voru á honum fimm
menn, sýnu betur haldnir en
hin bátshöfnin. Allir voru
þeir að vísu með bjúg mikinn
og bólgu á höndum og fót-
um og lítt eða ekki gangfær-
ir, en annars óskemmdir að
mestu, nema hvað einn var
nokkuð kalinn á fctum.
Þegar hér var komið sögu,
höfðu menn allvíða eignazt
skonnortur og jagtir, er stund
uðu hákarlaveioar á rúmsjó.
Slíkar veiðar þóttu arðvæn-
legar, en voru stundum ærið
áfallasamar. Eyfirðingar
voru mjög framarlega í
flokki um slíkan veiðiskap.
Eitt hákarlaskipa þeirra
var skonnorta, sem hét Storm
ur, hálf fimmtánda lest að
stærð.
Hafði séra Stefán Árnason
á Kvíabekk látið smíða hana
þar í samlögum við aðra, en
árið 1884 hafði útgerð Storms
flutzt inn til Dalvíkur. Séra
Stefán var prestssonur úr
Svarfaðardal, og munu Svarf
dælingar frá öndverðu hafa
verið meðeigendur hans að
skipinu. Stýrði því nú Jóhann
Gunnlaugsson frá Sökku, mik
ill aflamaður.
Hinn 11. dag júnímánaðar
var Jóhann á Stormi að há-
karlaveiðum norður við Kol-
beinsey — jafnvel norðan eyj
ar. Sáu þeir félagar þar bát
á reki. Héldu þeir að bátnum
og fundu í honum rænulaus-
an mann, en með lífi, og voru
hjá honum leifar af líki,
Það gerðist
fyrir norðan
ísland

Akureyri um það leyti, sem sagan gerist, og er sjúkrahúsið, þar sem fæturnir voru teknir af James
Mackintosh, fremst á myndinnt.
Nú víkur sögunni til Rauf-
arhafnar. Þar var komið of-
urlítið þorp árið 1884. Var
þar allvænt býli, verzlunar-
staður, veitingahús og nokkr
ar þurrabúðir. Á annan dag
hvítasunnu, hinn 2. júnímán-
aðar, urðu menn á Raufar-
höfn varir við bát, er þar var
að hrekjast fyrir framan.
Voru á honum fjórir mátt-
dregnir menn, sem mæltu á
framandi tungu. Þarna var
kominn Gellathy skipstjóri
með menn sína. Allir voru
þeir mjög þrútnir og bólgnir
eftir kulda og vosbúð í sjö
daga, enda hafði þá alla kal-
ið meira eða minna. Einn var
nær dauða en lífi, og hafði
drep hlaupið í sár hans.
Mennirnir voru nú nærðir
og þeim veitt sú hjúkrun, er
Raufarhafnarbúar gátu reitt
af höndum. Sent var til Bene
dikts Sveinssonar, sýslu-
manns á Héðinshöfða, til
þess að segja honum tíðind-
in, og fékk hann Jón lækni
Sigurðsson til þess að gera
að sárum Skotanna.
Manni þeim, sem verst var
leikinn, varð þó ekki bjarg-
að. Hann andaðist á Raufar-
höfn 8. júní og var grafinn
þar sextán dögum síðar. Sá
hét Chapman.
Um þessar mundir bjó á
Brimnesi Ólafur Gíslason.
Þótti honum að vonum sem
sér væri vandi að höndum
færður. Ekki mun hann hafa
skilið mál hinna óvæntu
gesta. Hitt leyndi sér ekki,
að þetta voru skipreika menn
og þótt þröngt kunni að hafa
verið í búi á Brimnesi þetta
óaldarvor, fengu þeir þá að-
hlynningu, að þeir hresstust
fljótt.
Um þetta leyti var mergð
norskra fiskiskipa hér við land
og leituðu Norðmenn allra
bragða til þess að geta stund-
að veiðar sínar, þar sem þeim
þótti álitlegast. Nú gripu
Langanesbændur til þess
ráðs, að koma hraknings-
mönnunum'í norskt fiskiskip,
sem var á leið austur fyrir.
Skiluðu Norðmennirnir Skot-
unum til Seyðisfjarðar i hend
ur Einars sýslumanns Thorla
ciusar hinn 8. júní. Ekki virt-
ist Einari þeir betur haldnir
en svo, að hann lét sækja
lækni héraðsins, Þorvarð Kér
úlf, upp að Ormarsstöðum í
Fellum, þótt þá væri ekki
landssiður að vitja læknis út
af hégóma. Hinn 12. júní voru
þeir fluttir um borð í gufu-
skipið Thyru og sendir með
því áleiðis til Granton í Skot-
landi.
handleggur og mannshjarta.
Þeir Jóhann tóku manninn
yfir í skip sitt og dreyptu á
hann og hlúðu að honum, en
með því að illt var í sjó,
treystu þeir sér ekki til þess
að taka bátinn á þilfar. Hirtu
þeir því úr honum hvala-
byssu, sem þar lá, og fáein-
ar trossur, en líkamsleifarn-
ar létu þeir síga i sjó. Síðan
yfirgáfu þeir bátinn, sigldu
sem hraðast suður á bóginn
og tóku land á Siglufirði. Þar
skiluðu þeir manninum af
sér.
Þessi maður, sem fundizt
hafði á reki við Kolbeinsey,
var James Mackintosh. Hann
var kalinn mjög á höndum og
fótum og að dauða kominn
sökum kulda og þorsta. Drep
hafði og hlaupið í báða fæt-
urna.
Það kom fljótt í ljós, að
læknirinn á Siglufirði, Helgi
Guðmundsson, hafði ekki tök
á að veita þá hjálp, er bjarg-
að gat lífi hans. En svo vel
hittist á, að þar var danskt
skip statt, og með því var
hann sendur til Akureyrar.
Þangað kom hann 15. júní,
og var hann þegar fluttur á
sjúkrahúsið.
I aprílmánuði þetta vor
hafði danska herskipið Dí-
ana komið til íslands, og var
hlutverk þess ^ að stugga frá
landinu erlenclum veiðiskip-
um. Hafði þess verið farið á
leit, að það kæmi norður á ’’1
Eyjafjörð, þar sem norsk skip
voru mjög áleitin. Díana var £
nú komin norður, en ekki var *
gæzlan stunduð svo ósleiti- ;í
lega, að skipið gæti ekki leg- %
ið annað veifið við akkeri á ff
Akureyrarpolli.
Nú vii'di svo til, að Díana Á
lá á Pollinum, og var leitað p
til yfirlæknis skipsins, F. Hal
bergs. Tók hann báða fætur '&
af manninum ofan við kálf-
ana, og naut við það verk að-
stoðar samstarfsmanna sinna
á herskipinu og Þorgríms g
Þórðarsonar læknaskóla- §
kandidats, sem var þá stadd É
ur nyrðra nýútskrifaður úr fg
læknaskóianum í Reykjavík. É
Þessi aðgerð var framkvæmd W:
17. júní.
James Maokintosh hresstist
furðufljótt. Þegar hann hafði
nokkuð jafnað sig og var orð
inn málhress, vildu fróðleiks-
fúsir menn, sem skildu ensku,
spjalla við hann um það, sem
fyrir hann hafði borið. En þá
kom á daginn, að hann var
tregur til þess að fjölyrða um
það. Sagði hann, að í sig
kæmi hryllingur, þegar talinu
væri vikið að því.
Hann sagði þó yfirvöldun-
um sögu sína — eina hina á-
takanlegustu sögu, sem gerzt
hefur í íslandshafi.
Hinn fyrsti þeirra félaga
fimm, sem í bátnum voru, dó
á fimmta degi, og var líkinu
fljótlega fleygt í sjóinn. Hin-
ir hjörðu enn í nokkra daga,
en síðan dó annar og hinn
þriðji. Ærðir af hungri lögð-
ust þeir, sem eftir hjörðu, á
lík annars félaga síns. Loks
dó fjórði maðurinn, og Jam-
es Mackintosh var einn eftir
lifs í bátnum.
Þorsta sínum kvaðst hann
hafa reynt að svala með því
að brjóta klaka af borðstokk
unum og láta hann bráðna í
munni sér, en sjávarseltan í
klakanum æsti aðeins þorsta
hans. Seinast drakk hann
þvag sitt.
Þetta var sagan, sem hann
sagði, þegar á hann var geng
ið, — fáorð saga um það, er
gerðist á sextán vordögum í
hafi fyrir norðan ísland árið
1884.
13. ágúst var hinn fótalausi
hvalveiðimaður fluttur úr
sjúkrahúsinu á Akureyri út
í Thyru. Legukostnaður á Ak
ureyri nam 171 krónu og 23
aurum. Far og fæði til Grant-
on kostaði 88 krónur.
Af fjórða bátnum, sem
týndist, er það að segja, að
þeir, sem eftir voru á Chief-
tain, fundu hann, og voru all
ir menn í honum á lífi. Ey-
firzkir hákarlamenn hittu
hvalveiðiskipið í hafi og báru
þessa fregn til lands, og ann-
að hvalveiðiskip, sem kom til
hafnar á ísafirði, staðfesti
hana. Fjórtán af þeim tutt-
ugu mönnum, sem villtust frá
skipinu, komust því lifs af
úr háskanum. J. H.
|
1
I
I
I
1
I
p
y;
U
||
1
I
I
(Helztu heimildir: Bréfa
bók og bréfadagbók Norð-
ur- og austuramtsins, bréfa
bók Norður-Múlasýslu,
bréfabók og skipaskráningar-
bók Eyjafjarðarsýslu,
Norðanfari,' Þjóðólfur, Fjall
konan, ísafold, Annáll 19.
aldar, prestsþjónustubók
Presthóla, sóknamannatal
Sauðaness).