Tíminn - 23.11.1961, Blaðsíða 8

T í MIN N, fimmtudaginn 23. nóvember 199*.
Áhrif Nietzsches
á ísl. bókmenntir
Ungur rithöfundur í Reykja-
vík hefur nýlega gefið út rit-
gerðahefti um heimspeki
Nietzsche. Þetta er Einar Krist
jánsson Freyr, og koma at-
huganir þessar um heimspeki
Nietzsche út í Epíska ritinu.
Hér er um óvenjulegt og at-
hyglisvert efni að ræða, og
átti blaðið af þessu tilefni
samtal við Einar Frey, sem
hefur iesið og kannað heim-
speki Nietzsche árum saman.
— Þú kallar ritgerðina „Heims-
bókmenntirnar og Fredrich Nietzs-
ehe, heimspekingur stríðs og
dauða“. Hvaða rök liggja til þess?
— Já, Nietzsche var ekki aðeins
boðberi stríðs og höfundur naz-
isma. Hann hafði einnig ákveðinn
boðskáp að flytja um dauðann.
Ákveðin t'egund af sjálfsmorðum
er t.d. rakjn til hans. Má nefna
sjálfsmorð Jack London, sem var
um skeið heittrúa Nielzsche-dýrk-
andi. Dauðdagi Hemingways er
líka í fullu samræmi við skoðun
Nietzsche.
— Hvað hefui’ þú tíl marks um
það?
— í kaflanum „Frá frjálsum
dauða“ eftir Nietzsche stendur
þetta: „Margir deyja of seint, ein-
staka of fljótt. Að deyja á réttum
tíma er enn þá framandi lærdóm-
ur. Deyið á réttum tíma. Svo kenn-
ir Zarathústra". Vart er hægt að
segja, að menn hér’ á landi hafi til-
einkað sér þes'sa kenningu Nietzs
che, en þeir eru að sjálfsögðu til,
sem taka slíkt upp hjá sjálfum
sér.
— Er ritgerð þín ekki of stutt
til að gera skil svona miklu efni?
— Tæmandi bók um þetta
mundi held ég aðeins deyfa áhug-
ann. Aðferð mín er að reyna að
varpa Ijqsi á framgang og tilhneig-
ingar (tendens). Menn geta sjálfir
fyllt í eyður. Mér hefur verið sagt
það af skilgóðum mönnum, að
þetta rit mitt hafi komið i'lla við
ýmsa, sem fjalla um slík mál, en
rugla saman hugtökunum heim-
speki og trúspeki.
— Hvernig stóð á því, að þú
fórst að rannsaka heimspeki Nietz-
sches?
— ^ér fannst áhrif frá Nietz-
sche óhugnanlega mikil í bók-
menntum okkar og jafnvel í dag-
legu lífi einstakra manna.
— Koma margar íslenzkar bæk-
ur til greina?
— Já, bæði skáldverk og fræði-
rit. En þetta er viðkvæmt mál, og
ég mun ekki láta neitt frá mér
fara nema fullkomlega rökstutt.
Það, sém ég álít vera satt og rétt
um menn og málefni, mun • ég
standa við sjálfur og birta undir
fullu nafni. Þegar menn álíta, að
stundúm megi satt ekki kyrrt
liggja, þá ber að skrifa fullt nafn
undir greinina.
— Hvenær byrjaðir þú á þessu?
— Lítið eitt 1951. Leikritið
mitt. Týndur höfundur, sem kom
lit 1955, er skrifað undir stefnu,
^ sem niætti kalla Anti-Nietzsche-
isma. Árið 1956 var endurskoðaða
útgáfan á verkum hans, undjr
stjórn prófessors Karls Schlechta,
tilbúin og komin á markaðinn sem
frægt er orðið. Eftir það fór ég
t-ð lcvnná mér’ betur áhrif hans á
enntirnar.
vHtu segja okkur um
", u —. að systir Nietzs-
bé': '".;;oga falsað rjt-
í Epó’.'.a riiinu vilt þú
heimsh 'J:~
— II .'20
þær fullyr
ches hafi
veri: hansl
Nietzsche, sem er talinn andlegur faðir
nazismans, hafði einnig áhrif á íslenzka
rithöfunda, segir Einar Kristjánsson Freyr
EINAR KRISTJÁNSSON FREYR
draga úr þessari fullyrðingu. Álít-
ur þú, að systir hans hafi verið
saklaus?
— Nei, sennilega er hún það
ekki, en miðað við þær hejmildir',
sem ég hef hér, finnst mér pró-
fessor Sohlechta hafa gengið of
langt í því, að þvo nazismann af
Nietzsche. Það má t.d. sjá það cft-
ir ýmsa minni háttar fræðimenn
þýzka, að Der Wille zur Maeht
(viljinn tjl valda) hafi fyrst kom-
ið út 1901, en þetta er ekki rétt.
— Hvað telur þú vera satt í
því máli?
— Nietzsche segir frá því sjálf-
ur, að Wille zur Macht eigi að
vera í fjórum bindum og hér á
Landsbókasafninu er fyrsta bindi
til í heildarsafni frá 1899. Það var
ekki Elízabet systir hans, sem sá
um þessa útgáfu, heldur f^(pðimað-
ur að nafni Arthur Seidl. Hann
skrifar eftirmála fyrir þessu verki
og segir af hreinskilni frá hinum
sorglega atburði um sjúkleika
Nietzsches, að hann hafi ekki lok-
ið við allt verkið, en það, sem
hann hafi lokið við, muni vonandi
verða gefið út 1901. Titilinn á for-
síðu bókarinnar er svona: Der
Wille zur Macht. I. Buch: Der
Anti-Ohrist. Prófessor Sohlechta
minnist ekki á eftirmála Seidls.
Dr. Walter Kaufmann segir, að
Nietzsche hafi lokið við fyrsta
hlutann, en hætt svo við þetta
verk, en prófessor Schlechta strik-
ar yfir allar þessar heimildir og
hefur bókina í sérflokki undir
nafninu Anti-Christ.
— Telur þú þetta Óheiðarlega
fræðimennsku?
— Ég álít, að þetta sé gert til
þess að losna við titilinn Der Will.e
zur Macht, en hann er svo nákom-
inn Nazistaflokki Þýzkalands, að
þessi tvö nöfn verða ekki aðskilin
ef rétt er haldið á sögunni.
— Hvaða nafn notar Schlechia
fyrir Wille zur Macht?
— Aus dem Nachlass der Acht-
ziger'jahre (Úr óprentuðum rit-
um).
— En hver eru þessi óprentuðu
rit?
— Næstum allt, sem systir Ni-
etzsehes er sökUð um að hafa gefsð
út.
— Þú heldur því fram í Epíska
ritinu, að Gyðingahatur sé að finna
í verkum hans, áður en hann skrif-
aði Wille zur Macht?
— Já, bæði í skáldskap hans og
heimspeki. í Jenseit von Gud und
Böse er mikið Gyðingahatur.
— En Der Anti-Christ?
— Eg get ekki hugsað mér
meira stríðsæsinga-rit. Svo að
segja strax í bókinni spyr hann,
hvað sé gott og svarar: Viljinn til
valda. Og hann spyr, hvað sé ham-
ingja og svarar: Ekki friður, held-
ur stríð. Annars var Nietzsche mik
ill stílsnillingur og gott skáld og
ber að halda því á loft. Kvæðið
„Oh Mensch! Gieb Acht! Was
spricht die tiefe Witternacht?" ber
vott um mikla ljóðræna hæfileika.
— Hefurðu samið leikrit ný-
lega?
— Nei, ekki snert á því í lengri
tíma.
— Hvað viltu segja um þetía
mikla framboð á íslenzkum leik-
ritum?
— Ég er sannfærður um, að
mörg þeirra eiga fyllilega skilið
að ver’a sýnd. En leikhúsin hér eru
of fá — þess vegna færist val leik-
rita á of fáar hendur. Til þess að
eðlileg þróun geti átt sér stað í
íslenzkri leikritagerð, þarf að
starfrækja fleiri leikhús. 4 til 5
leikhús hér í höfuðstaðnum
mundu draga mikið úr ríkjandi
klíkuskap, sem lamar svo mjög
eðlilega þróun íslenzkrar leikrit-
unar. Ef rétt er á þessum málum
haldið, mundi ekki líða langur
tími, þar til íslenzkir leikritahöf-
undar færu að skáka þfim beztu á
erlendum vettvangi og fleiri en
færri.
— Hefurðu rekizt á áhrif frá
Nietzsche í nýjum, íslenzkum
skáldskap?
— Já, ekki aðeins áhrif, heldur
bókstaflega stælingu.
— Er ekki þörf að gagnrýna
slíkt?
— Jú, og þörf að vekja athygli
skálda og xithöfunda á heimspeki
Nietzsches, svo að þeir verði a.m.
k. ekki óafvitandi undir áhrifum
frá honum. Á hugmyndasviði
(ideologi) komandi tíma verður
ekki aðeins fjallað um frið og við-
reisn, heldur líka reikningsskilin
við stríðsöflin.
— Eru slík verkefni ekki of
stórbrotin fyrir skáld og rithöf-
unda smáþjóðar eins og íslend-
inga?
— Nei, þvert á móti. Rithöfund
ar hlutlausra þjóða ættu að geta
fjallað um slík verkefni í skáld-
ritum sínum af dýpri skilningi og
meira innsæi en rithöfundar
hinna leiðandi þjóða eins og Rússa
og Bandaríkjamanna. Smáþjóðir
eiga ekki að ala upp með sér van-
máttarkennd gagnvart stórþjóðum.
Rithöfundar smáþjóða eiga að geta
•haft eins mikil áhrif á bókmennta-
heiminn og rithöfundar stórþjóða
— og ef rétt er á haldið, meiri
áhrif.
— Þú segir í Epíska ritinu, að
Nietzsche hafi litið á Wagner sem
læriföður?
— Já, Nielzsche lærði mikið af
Wagner. Sú fullyrðing er í sam-
ræmi við nýjustu sagnfræðilegar
rannsóknir. í bók Williams Shir-
er, sem er alveg nýkomin til
landsins og fjallar um svipað efni:
„THE RISE AND FALL OF THE
THIRD REICH“, segir Shirer:
„Hitler hafði ekki rangt fyrir sér,
þegar hann segir að til þess að
geta skilið nazista, þurfi maður
fyr’st að skilja Wagner.“
INGÓLFUR DAVÍÐSSON
GRÓÐUR og GARÐAR
Flestir þekkja
enda er það algengt
lynglendi og kjarri.
ar vex það nær einvörðungu
og eru ljósrauðar beitilyng-
breiðurnar forkunnar fagrar —
síðari hluta sumars. Beitilyngið
er jafnaðarlega grænt allt árið,
en visnar þó stundum talsvert
á berangri í hörðum vetrum.
Blómin verða Ij&sföl en haldast
að nokkru allan veturinn. Beiti-
lyng er góð hunangsjurt
lendis sækja býflugur
r ^

!* »1 '-Jr *'
M 0 ''
Litiö á lyng
það og setja menn býkúpurnar
út í lyngið, þegar líður á sum-
ar.
Lynghunang er gulbrúnt,
seigt og mjö'g ilmríkt. Er því ar tilraunir með beitilyng sem
oft blandað í annað hunang. — hestafóður riddaraliðsins, og
í Færeyjum og viðar, þar sem fengu hestarnir 2—3 kg. hver
býflugur vantar, fræva örsmá sem næturfóður. í Þýzkalandi
skordýr, sem kögurvængjur hefur beitilyngmjöl verið gefið
(Thrips) nefnast, beitilyngið. svínum, hestum og nautgripum,
Kögurvængjur eru meindýr á ásamt rófum og kartöflum. —
gróðurhúsablómum, sem þær Lyngið er gróft á suðlægu heið-
sjúga til skemmda. Lyng-kögur- unum. Varð að yngja það upp
vængjurnar eru ekki nema um með því að brenna lyngheið-
1 millimetri á lengd. Þær lifa arnar á nokkurr’a ára fresti, svo
alla ævi inni í lyngblómunum. að búféð fengi nóg af ungu,
Verpir favert kvendýr 4 eggjum mjúku lyngi. Með tímanum
við grunn krónublaðanna. myndast „lyngskjöldur“ í jarð-
Klekjast' eggin; lirfumar lifa í veginum og verður landið þá
blóminu, og púpumar yfir vet- mjög ófrjótt.
urinn. Á öðru suipri eru dýrin Hinar víðáttumiklu lyngheið-
fullþroska og verpa í blómjn. ar á Jótlandi, N.-Þýzkalandi og
Djúpt niðri í blómum beiti- víðar voru árangur rányrkju.
lyngsins eru mjó göng og Skóglendi voru eydd, landið fór
þröngir smáklefar. Þarna hafa í órækt, en beitilyngið breidd-
kögurvængjurnar „þak yfir höf- ist út óðfluga. Nú er búið að
uðið“ og búa eins og í bezta rækta mestan hluta heiðaflæm-
húsi, öruggar fyrir vindi og anna og breyta í barrskógalönd
regni. Og þær hafa nóg hunang og akra. Er jafnvel farið að
að eta. Stundum skríða þær friða suma beitilyngsheiðablett-
samt út, m.a. til að leita sér að ina, svo að menn geti séð,
maka. Tolljr þá utan á þeim hvernig landið leit út um langt
frjóduft, sem þær bera milli skeið, meðan stöðugt var beitt.
blómanna. Þannig launa kögur- Nú þykir Jótum slíkur beitar-
vængjurnar óafvitandi mat og búskapur ekki borga sig leng-
húsaskjól með því að veita að- ur.
stoð við æxlun blómanna. — Hér á fslandi er beitilyng
Beitilyngið þykir gott til fjár- notað talsvert til beitar — og
fjárbeitar, einkum vetur og mun svo lengi verða. Erlendis
vor. Þaði er öðru nafni kallað var það notað til lyfja í gamla
beitibuski, þ. e. beitirunni, sbr. daga. Sagt var, að særð bjarn-
máltækið að hverfa eitthvað út dýr veltu sér í beitilyngi til að
í buskann! Stærra og upprétt- stilla blóðrás. Blómgað beiti-
ari runni verður það þó erlend- lyng þótti hafa sefandi og svæf-
is, t. d. á Jótlandsheiðum. Þang andi áhrif — og .„blíður svefn
að var ráðgert að flytja fslend- í beitilyngmó“. — Beitilyngið
inga og mundu þeir þá hafa er að sá sér langt fram á vet-
vaðið í hnéháu beitilyngi. Á ur. Bikarblöðin leggjast saman
Jótlandsheiðum hefur beitilyng á haustin og mynda umsíag
jð verið notað til beitar og fóð- eða hylki um fræin. Rifa er á
urs frá ómunatíð. Kúm var gef- hylkinu og út um hana' spá-
ið það á veturna, og mjólkuðu dreifast fræin, þegar vindurinn
þær betur af ungu lyngi en af hristir lyngið. Vel er fyrir öllu
hálmi. f Noregi hafa verið gerð- séð.
— Já, og í Epíska ritinu drep ég
aðeins á existenzialisma Sartre
vegna þess, að hann, öðrum frem-
ur, leggur áherzlu á, að sú stefna
sé húmanisk. Hins vegar hefur það
verið mikið rætt, hvort existenzial
ismi Ifeideggers hafi falið í sér
nazisma.
Heimspekin og leikhússkáld-
skapur eru grejnar af sama meiði
og gegna mjög svipuðu hlutverki.
Heimspekingarnir túlka mannlíf-
ið og heiminn, hver á sinn hátt.
Leikhússkáldskapur er dýpsta og
breiðasta listform mannlegrar tján
ingar, boðskapar, félagslegrar og
sálrænnar innsýnar. í vissum
skilnjngi er leikhús, sem verð-
skuldar að heita því nafni, æðri
stofnun en þinghús, háskóli eða
hæstiréttur. Þess vegna ber for-
ráðamönnum leikhúsa að setja
merkið hátt. Þetta sama má segja
um þá, sem sjá um útgáfur á
heimspekiritum!
Kaupanautw þjófs
verður sjálfur að
Hera skaðann
Innbrot, sem framið var í veit-
ingastofuna Flórída á Hverfisgötu
fyrir miðjan þennan mánuð, hef-
ur nú verið upplýst. Þar var stol-
ið töluverðu rnagni af vindljngum
og sælgæti. Sá seki hafði selt þýf-
ið. Menn hafa áður verið minntir
á, að gjalda varhug við þeim, sem
ganga manna á milli og bjóða vindl
inga og annað tóbak tjl sölu, jafn
vel þótt varan sé merkt Tóbaks-
einkasölu ríkisins. Lögreglan gerir
slíkan varning upptækan, hvar sem
hann finnst; ef hann reynist stol-
inn, og skilar honurn til réttra eig
enda. Kaupnautur þjófs verður
sjálfur að bera skaðann.