Tíminn - 20.01.1962, Blaðsíða 9

T í MIN N, laugardaginn 20. janúar 1962.
„Það er leikari í hverjum rnanni"
Spjallaö viö Val Gíslason, leikara
Húsdyr opnast. Valur
Gíslason leikari stendur á
þröskuldinum, brosir, ný-
lega orðinn sextugur með
þrjátíu og fimm ára leik-
listarferil að baki.
— Við skulum ekkert tala
um hvers vegna ég varð leikari.
Ég veit það ekki. Ef til vill var
það tilviljun. En þegar maður er
byrjaður, tekur þetta mann
heljartökum, og maður losnar'
ekki aftur. Það er ekki hégóma
girnd gagnvart áhorfendum,
sem heldur manni föstum.
Bezti tíminn er oft sá, þegar
engir áhorfendur eru, — á æf-
ingum, þegar hlutverkið er að
skapast. Það er heldur ekki
hægt að segja, að maður hafi
ánægju af því að leika: Það
fylgir því oft þjáning og kvíði,
og maður er feginn, þegar því
er lokið.
— Hvemig er það, þegar
hlutverk skapast?
— Satt að segja veit maður
ekki, hvernig hlutverk verður
til. Það er engin sérstök að-
ferð til í því sambandi. Maður
getur stuðzt við i'eynslu ann-
arra, en ekki meira. En eitt er
víst: Það þarf mikla vinnu og
hugsun til, ef einhver veruleg-
ur árangur á að nást. Manns-
líkaminn er viðkvæmt verkfæri
að spila á, — ein hreyfing eða
raddblær getur orsakað það, að
leikari nái ekki þeim áhrifum,
sem -hann ætlar sér. Það tekur
leikara oft margar vikur að fá
það fram, sem hann vill, jafn-
vel þótt hann viti, hvað það
er, sem á og þarf að koma. Og
sannleikurinn er sá, að maður
veit aldrei, hvort sýning heppn
ast fyrr en á sýningarkvöldi.
Það er eitthvert beint samband
milii leikara og áhorfenda, sem
ræður úrslitum. Áhorfendur eru
beinir þátttakendur í sýning-
unni, — leiksviðið er ekki að-
eins leiksviðið sjálft, heldur
allt leikhúsið, þegar það renn-
ur saman í eina heild, ætti til-
ganginum með sýningunni að
vei'a náð.
Valur sem Harry Brock [ „Fsdd í gær".
— Og þegar þetta samband
verður ekki?
— Þá færist fjórði veggurinn,
sem á að vera aftast í salnum,
og verður á milli áhorfenda og
leikara.
— Finnið þið það á klappinu,
hvar veggurinn er?'
— Við finnum það áður en
klappið kemur.
— Það er þá mikið undir
áhorfendum komið, hvernig til
tekst?
— Já, þeir verða að leika
með, því að án þess getur ekk-
ert leikhús staðizt. — í raun
og veru er leikari undir niðri
í hverjum manni, og menn leika
meira og minna í daglegu lífi,
— sem dæmi um leiklist í dag-
legu lífi má nefna stjórnmála-'
mennina. — Þessi leikþörf virð
ist hafa fylgt mannkyninu frá
því að sögur hófust og á upp-
runa sinn í dansi og látbragðs-
leik, og svo koma orðin.
— Hvernig eru íslenzkir leik-
húsgestir?
— Yfirleitt eru þeir góðir á-
horfendur. Þeir eru krítiskir,
en þeir meta líka, þegar vel
er geit. Persónulega er ég þakk
látur íslenzkum áhorfendum.
Þeir hafa oft sýnt mér mikla
þolinmæði og skilning.
— Ertu uppnæmur fyrir
gagnrýni?
— Seinustu árin hef ég ekki
verið uppnæmur fyrir henni,
hvort sem hún er lof eða last.
Áður fyrr gat hörð gagnrýni
sheirt ájann ilía, sérstaklega, ef
ma'nni fannst hún vera ósann-
gjörn. Þó er maður alltaf eitt-
hvað viðkvæmur fyrir því, sem
um mann er talað.
— Kemur oft fyrir, að leikar
ar séu óánægðir með undirtekt-
ir áhorfenda?
— Það kemur oft fyrir, að
sýningar, sem að okkar viti eru
góðar, hafa ekki tilætluð áhrif,
en hið gagnstæða kemur líka
oft fyrir.
—. Hefurðu nokkurn tíma
orðið kaldur fyrir hlutverki?
— Ég hef aldrei leikið al-
gjörlega vélrænt. Jafnvel þótt
maður sé lítið hrifinn af hlut-
verki, getur maður ekki kastað
til þess höndunum, þvf að þá
verður ekkert úr því. Það eru
náttúrulega. ekki alitaf jól í
leiklistinni fremur en annars
staðar, og maður verður að taka
við þeim hlutverkum, sem að
er rétt, hvort sem manni finnst
þau hæfa sér eða ekki. Leikhús
á Norðurlöndum byggja rekst-
ur sinn á tiltölulega fámennum
hópi leikara og geta ekki alltaf
teflt fram nýjum mönnum. Hér
heima og á Norðurlöndum og í
Þýzkalandi fær því hver leikari
mörg hlutveik á leikhúsárinu,
en í stórborgum erlendis er svo
mikið úrval leikara, að fjöldi
þeirra gengur atvinnulaus allt
árið. Þar gapga leikrit líka oft
svo lengi, að sami leikari hefur
sama hlutverk á hendi mánuð-
um og jafnvel árum saman, —
það er hætt við að slíkt geri
leikara einhæfari en ella, og
þess vegna er okkar fyrirkomu
lag kannske heilbrigðara.
— Færðu ekki leikleiða, ef
þú leikur sama hlutverkið
lehgi?
— Nei, yfirleitt ekki, annars
fer það eftir leikritinu og hlut-
verkinu. Ef hlutverkið er gott,
skynjar maður alltaf eitthvað
nýtt í því, það vex og maður
fær nýja innsýn í það. Stund-
um vakna gömul hlutverk upp
í huganum mörgum árum eftir
að maður lék þau og maður
sér eitthvert atriði í nýju ljósi.
Það þarf ekki að vera mikið,
kannske bara spurning um
raddblæ eða áherzlu.
— Lifir þú þig mjög inn i
persónur þínar?
— Mér finnst samband af inn
lifun og kaldri hugsun vera
sterkast. Agalaus leikur, sem
byggist eingöngu á innlifun,
getur verkað truflandi á áhorf-
endur, og leikarinn getur misst
hlutverkið úr höndum sér. Það
er nauðsynlegt fyrir leikara að
geta stórnað tilfinningalífi sínu
að vild.
— Ertu ekki misjafnlega fyrir
kallaður frá kvöldi til kvölds?
— Leikarar eru auðvitað
mjög misupplagðir, en það er
þó ekki einhlítur mælikvarði á
leik þeirra. Leikari sýnir oft
beztan leik, þegar hann þarf að
hafa mest fyrir því.
— Þótti þér ekki erfitt að
leika hér áður fyrr, þegar þú
hafðir unnið fullan vinnudag?
— Maður var ungur og hraust
ur þá. Annars er ávallt mikil
vinna fólgin í þessu starfi. Leik
arar verða yfirleitt að brjóta
hlutverkin til mergjar í ein-
rúmi heima hjá sér. Það er
ekki tími til þess að undirbúa
hlutverkið á æfingum. Ég þekki
ekkert starf, sem gerir meiri
kröfur til manna. Leikarar
verða alltaf að mæta jafnt á æf
ingar sem sýningar, jafnvel
þótt þeir séu lasnir og eigi
r'aunverulega að liggja rúm-
fastir. Ef þeir ekki mæta, stöðv
ast starfið, hvort sem um æf-
ingu eða sýningu er að ræða.
— Hvernig semur þér við
Húsvörðinn?
— Þetta hlutverk, sem ég
hef, er mjög erfitt, en það gefur
góð tækifæri, ef maður nær tök
um á því-
— Hvað gerir það svona
erfitt?
— Það er alltaf erfitt -að veia
inni á sviðinu allan þann tíma,
sem sýningin stendur yfir. —
Textinn er líka með afbrigðum
erfiður. Samtölin eru oft ekki
í i'ökréttu samhengi á yfirborð-
inu — þótt þau séu það undir
niðri — og þess vegna koma
tilsvörin ekki af sjálfu sér.
Þau byggjast upp af sífelldum
endurtekningum og sérstakii
hrynjandi. Persónurnar lifa
hver i sínum eigin lokaða
heimi, og þegar þær talast við,
eru þær líka að tala við sjálfa
sig.
— Er ekki mikils virði fyrir
leikara að hafa góða mótleik-
ara?
— Það getur alveg ráðið úr-
slitum og þá ekki síður leik-
(Framfiaio a 13 siðu
Valur sem Antróbus í „Á yztu nöf".