Tíminn - 08.02.1962, Blaðsíða 9

LE^ffiAG vmmmw
t
Höfundur: J. B. PriesfSey
Leikstfóri: Indriöi Waage
Hvað er sannleikur („Dangerous
Comer“) er hið fyr'sta af „tímaleik
ritum“ Priestleys og frumsmíð höf-
undar. — Það stendur nokkuð að
baki hinna síðari leikrita, einkum
leikritsins „Tíminn og við“, sem
L. R. hefur einnig sýnt með mikl-
um glsesibrag.
„Hvað er sannleikur“ er sarnt
gott leikrit. Þrátt fyrii' þann veik-
leika byrjandans að mála mannlíf
ið í of sterkum dráttum, ýkja veru
leikann og „tífalda sannleikann",
eins og séra Árni sagði, — þá er
þetta leikrit fullt af hugkvæmni
og gáfum mikils listamanns.
Leikritið fjallar um sex mann-
eskjur, sem 1 fyrstu virðast ham-
ingjusamur' lítill hópur, sem lífið
leikur við. — En eftir að höfund-
ur hefur sagt um þær þann hálf-
sannleika, sem nefnist staðreyndir,
breytist ein í morðingja, önnur í
þjóf, þriðja í kynvilling o. s. frv.
Og þegar höfundur hefur lokið við
að sýna, hvað liggur að baki þess-
ara „staðreynda", breytast þær aft-
ur í venjulegt fólk, sem stjórnast
af venjulegum mannlegum eigin-
leikum. Rætur hins góða og illa
eru hér samfléttaðar í hverri per-
sónu, eins og þær eru í veruleikan-
um. Það er ekki hægt að dæma
mann án þess að skilja hann. Og
þótt vituð sé um hann einhver
„staðreynd", verður sú staðreynd
í raun og veru að lygi, þegar allur
sannleikurinn er sagður.
En að segja hinn hálfa sann-
leika staðreyndanna er að dómi
höfundar eins hættulegt og að aka
fyrir horn á 60 km hraða. Þögnin
eða allur sannleikurinn er það
rétta!
í niðurlagi leikritsins bii'tist í
ræðu Roberts Caplan, leikinn af
Helga Skúlasyni, hugmynd, sem síð
ar verður uppistaðan í öðru leik-
riti, Tíminn og við: — Tíminn,
þessi harðstjóri, sem engu eirir,
hefur brotið niður veröld Roberts,
allt, sem hann trúði á, er hrunið.
Hann verður strandaglópur tímans,
ófær um að halda förinni áfram,
og grefst í gröf þess, sem var. Eins
og höfundur sýnir fram á í „Tím-
inn og við“, verða þetta örlög
flestra manna. Þeir hætta á á-
Sigríður Hagalín
Guðrún Ásmundsdóttlr, Guðrún Stephensen, Sigríður Hagalín og Helga Bachmann
Guðrún Stephensen náði aldrei
| góðum tökum á skáldkonunni
; Maud Mockridge. Hið brezka yfir-
læti virðist henni of fjarlægt og
óraunverulegt.
Sigríður Hagalín (Olwen Peel)
stóð sig hins vegar með miklum
! ágætum og var stjarna kvöldsins.
I Sti'ax í byrjun náði hún öruggum
tökum á hlutverkinu og sýndi hinn
! flókna persónuleika þessarar konu,
! sem er morðingi og dýrlingur og
, allt þar á milli, á öruggan og full-
j komlega sannfærandi hátt. Mjög
eftirminnilegur leikur.
Birglr Brynjólfsson leikur' Gord-
j on W'hitehouse, tilgerðarlegan kyn
villing, sem leikur hinn fullkomna
i eiginmann. Birgir gerir margt vel
! í þessum leik, en skapar tæplega
hina réttu persónu.
Guðrnn Ásmundsdóttir leikur
frú Whitehouse, sem reyflir að
blekkja aðra með því að látast lifa
í hamingjusömu hjónbandi og vera
sakleysið sjálft, en er raunar í
tygjum við vini eiginmannsins. —
Hið barnslega og glaðlega sakleysi
j túlkar Guðrún ágætlega og kemst
einnig sæmilega frá andstæðu þess,
I þegar frú Whitehouse er neydd til
Guðmundur Pálsson, Birgir Brynjólfsson og Heigl Skúlason
kveðnu skeiði að svara kalli lífsins
á jákvæðan hátt, þeir missa hæfi-
leikann til að meðtaka nýjar hug-
myndir, til að skipta um skoðun,
til að éignast nýja vini, í stuttu
máli sagt: til að taka þátt í hinni
eilífu sköpun framvindunnar og
vera jákvæðir. Og þegar þeir bera
mælistiku grafar sinnar á það, sem
lifir, verða þeir bæði hissa og reið-
ir yfir því, að hjól heimsins hættu
ekki að snúast, daginn, sem þeir
sjálfir' dóu og grófust í gröf gær-
dagsins.
í „Hvað er sannleikur“ heldur
hinn ungi höfundur, að þessi dauði
sálarinnar sé kvalafullur, — svo
óbærilégur, að Röbert- er látinn
fremja sjálfSiííblrð. Þroskameiri sér
Priestley, (í „Tíminn og við“) að
þessum „dauða“ fylgir engin þján-
ing. Þvert á móti er' sjálfsánægjan
og blind dómharka helzta einkenni
hinna dauðu sálna.
Helgi Skúlason gerir Robert all-
góð skil, en tekst ekki að innlifa
sig í hlutverkið nægilega vel til að
verða hinn „sannleiksleitandi" Ro-
bert Caplan. Sama máli gegnir
raunar um alla hina leikarana að
þessu sinni, þegar Sigríður Hagalín
er undanskilin. Af einhverjur or-
sökum tekst þessum samstillta
hópi ekki að ná því sjálfsgleymi,
sem þai’f til að áhorfandinn sjái
ekki tvær persónur i hverjum leik
ara!
að sýna, hvað býr undir þessu á-
ferðarfallega yfirbor’ði.
Guðmundur Pálsson er tæplega
nógu myndugur og aðsópsmikill
í hlutverki Stanton. Stanton er dug
mikill og gáfaður þjófur og bezti
náungi! — Það er að segja ósköp
venjulegur maður, sem reynir að
bjarga séfeins og bezt gengur og
forðast óþarfa árekstra. Guðmund-
ur hefur undanfarið vaxið næstum
með hverju nýju hlutverki og er
kominn í röð okkar fremstu leik-
ara. í þessu hlutverki er hann á
réttri leið í túlkun sinni, en nær
ekki þeim herzlumun, sem er á
milli þess að leika laglega og vel.
Frú Caplan er leikin af Helgu
Bachmann. Helga er orðin stór-
glæsileg leikkona, sem að undan-
förnu hefur unnið hvern leiksigur-
inn af öðrum. Hér kemst hún aldr
ei fyllilega inn í gervi frú Caplan,
hvernig sem á því stendur. Leikur
hennar er án ytri galla og fi'am-
koma hennar á sviðinu og fram-
sögn eru með ágætum. Hvað vant-
ar, er erfitt að skilgreina og ég
læt því nægja að segja, að hún
leiki frú Caplan í stað þess að vera
hún.
Indriði Waage er leikstjóri verks
ins, en hann hefur ekki sett upp
verk í Iðnó síðan 1959. Indriði er'
með reyndustu leikstjórum okkar,
enda er verk hans vel unnið.
Leiktjöld gerði Steinþór Sig-
urð'sson og þýðingu leiksins annað-
ist Inga Laxness. Eg fæ ekki bet-
ur séð en þýðingin sé ágætlega
gerð. Það má um það deila, hvort
ekki hefði verið betra að láta nafn
ið halda sér og kalla leikritið
„Hættulegt horn“. — En „Hvað
er sannleikur“ hæfir í mark, því
að einmitt þessi spurning er kjarni
þessa leikrits J. B. Priestleys.
Gunnar Dal.
TÍMINN, fimmtudaginn 8. febrúar 1962
9