Tíminn - 11.08.1962, Qupperneq 9

tuEPUWMB i.uWUIl|glRiWlj —I
[■ngwwn'Bwn'jtn. ir-» ■j.'^'.iob
wsne
samvinnumanna. Þórhallur er
staddur á skrifstofunni, þegar
okkur ber ag garði, og auð-
vitað að tala í síma. Það eru
ótaldar þær klukkustundir ár-
lega, sem kaupfélagssljórarnir.
hver og einn eru í símanum,
og það ekki að ástæðulausu
Gegnum símann gerast hlut
imir. „Það er mörg búmanns
raunin“ segir hi?j fornkveðna,
og þag er margt sem þarf að
segja í síma fyrir mann, sem
er viðskiptaleg forsjá margra
byggðarlaga.
Vantar sement
— Já, mig vantar tilfinnan
lega sement núna, mjög til-
finnanlega. Það flýgur út núna:
Mig vantar 80 tonn. Þú verður
ag sjá um að ég fái þetta sem
allra fyrst. Já, það má alls ekki
dragast. Bændurnir nota þenn-
an kafla úr sumrinu til að
byggja það sem þeir ætla að
byggja í sumar, og það má alls
ekki stranda á sementleysi . . .
— Þeir byggja, þrátt fyrir
viðreisnina?
dö Héðinshöfða á Tjörnesi. Jf o
Jón hér um sveitir og héli
fundi með mönnum og -síðan
var félagið stofnað. Jón Gauti
var svo kjörinn fyrsti formaður
þess og gegndi um leig starfi
kaupstjóra.
— Og fór þetta allt fram á-
rekstralaust? Ég meina hvort
ekki hafi neinir kaupmenn ver-
ið þarna í vegrnum.
— fíei, hér voru engir kaup
menn fyrir. Að vísu settist hér
að kaupmaður frá Húsavík
löngu seinna, einhvern tíma
um 1920. En hann verzlaði hér
ekki nema stutt, eitthvag tvö
ár eða svo. Nú, og bræðumir
Einarssoú á Raufarhöfn byggðu
hér eins konar skemmu og
tóku ull af mönnum í uliar-
kauptíðinni á vorin, og verzl-
uðu með eitthvað smávegis
nokkur ár. En þetta var ekkert
sem heitið gat. Nei, kaupmanna
verzlun hefur aldrei verig hér
nein. sem heitið getur.
— Segðu mér, var Jón Gauti
lengi forstöðumaður félagsins?
jr ••

Kaupfélagshúsið á Kópaskerl.
KAUPFELOGIN ERU VOPN
I LÍFSBARÁTTU FÓLKSINS
— Já, þeir gera það. Að vísu
var ekkert byggt hér í hitteð-
fyrra og ekkert í fyrra. En fólk-
ið verður að lifa áfram í land-
inu, hvaða ríkisstjórn sem sit-
ur að völdum. Þag þýðir ekki
annag en reyna að halda í horf-
inu. Menn mega ekki láta
drepa sig alveg.
Þannig hófst samtal okkar
Þórhalls á Kópaskeri þennan
sólfagra laugardagsmorgun í
júlí, meðan sólin hellti geislum
sínum yfir Axarfjörðinn og
skapaði slíkan miðjarðarhita,
að jafnvel kríumar dottuðu og
máfarnir sátu letilegir á Kópa-
skerinu og nenntu ekki að
hefja sig til flugs.
— Það er meiningin að
betta verði viðtal, Þórhallur.
Já, er það meiningin?
— Og eins og þú veizt þá
byrja þau oft á þessari spurn-
ingu: Hvenær ertu fæddur?
— Já, því get ég svarað ör-
ugglega. Ég er fæddur á Vík-
ingavatni hér inni í Keldu-
hverfi. Þar var faðir minn, sem
hér var kaupfélagsstjóri á und-
an mér, bóndi áður en hann
fluttist hingað.
— Þú ert sem sé Norður-
Þingeyingur í húð og hár.
— Já, þag má telja.
Laugardagsmorgunn hjá Þórhalli Björns
syni, kaupfélagsstjóra á Kópaskeri
1894
1962
— Ég sé það hér utan á hús-
inu, að Kaupfélag Norður-Þing-
eyinga er komig hátt á sjötugs-
aldurinn. Hver var annars að-
alhvatamaðurinn að stofnun
þess?
— Ja, aðdragandinn mun nú
hafa verig sá, að bændur hér
fengu snemma áhuga fyrir þess
um málum og sáu, að sam
vinnufyrirkomulagið yrði þeim
happasælt. Þá var búið að
stofna Kaupfélag Þíngeyingn
og varg það úr, að bændur hér
um slóðir leituðu til Péturs á
Gautlöndum og báðu hann lið-
sinnis við að koma félagi á
laggirnar. Það varg að ráði,
að hann sendi hingag bróður
sinn Jón Gauta, sem síðar bjó
— Það má segja að hann
hafi verið þag til ársins 1916.
Hann bjó að vísu á Héðins-
höfða, en hafði hér fulltrúa
sinn Árna Kristjánsson frá
Lóni, föður Kristjáns Árnason-
ar í Verzluninni Eyjafjörður á
Akureyri, sem margir kannast
við. Þannig var þetta til ársins
1916, að faðir minn, sem þá
var 36 ára að aldri, og hafði
búið að Víkingavatni, eins og
ég sagði þér áðan, var ráðinn
kaupfélagsstjóri
— Og síðan hefur þú átt
heima hér á Kópaskeri.
— Já, við fluttumst hingað
árið 1917, og síðan hef ég ver-
ið hér. Ag vísu vann ég eitt ár
hjá Sambandinu í Revkjavík
og önnur tvö hjá KEA á sínum
tíma. En svo ég reki nú söguna
áfram, þá gegndi faðir minn
kaupfélagsstjórastarfinu hér,
til ársins 1946, að ég tók við
þvf af honum.
Kaupfélögin fyrirtæki
fólksins sjálfs \
— Segð,u mér, hvað held-
urðu ag það sé, Þórhallur, sem
veldur því, að einkaverzlanir
þróast verr úti í fámenninu.
en í bæjum og borgum?
— Það er efalaust margt,
sem kemur til. Við skulum
bara líta á það, að einkaverzl-
un — einkafyrirtæki þarf í
rauninni að kaupast einu sinni
af hverri kynslóð. Jú, sérðu.
eigandinn deyr, og erfingjarnir
eru kannski margir Sá, sem
yfirtekur fyrirtækið þarf að
kaupa eignarhluta hinna erf
ingjanna. Þetta veikir undir-
stöðu einkafyrirkomulagsins
Það, sem kaupfélagið hins veg-
ar hefur eignazt, það á það og
þarf til engra erfingja ag
skipta. Hitt er svo annað mál,
sem ég álít nú að sé grundvall-
arsvarið við spurningunni, að
kaupfélögin eru þjónustufyrir-
tæki fólksi’ns sjálfs, og af því
að þau eru eign fjöldans, þá
leggja þau áherzlu á það að
hafa þjónustuna við fólkið sem
allra bezta og létta þannig fé-
lögum sínum lífsbaráttuna.
Þannig verða kaupfélógin vopn
í lífsbaráttu fólksins og oft
erfitt fyrir einkaverzlanir að
vaxa upp í skugga þejrra.
Erfiðir tímar — en
allir fengu sitt
— Við höfum talað hér nokk
uð um fortíðina, Þórhallur, og
áður en við hættum því alveg,
ættirðu að segja mér frá því
hvernig kaupfélaginu reiddi af
út úr kreppunni hér á sínum
tíma.
— Já, það var náttúrlega
mjög erfitt og félögin riðuðu
þá yfirleitt fjárhagslega. Bank-
arnir höfðu ekki haft nein fjár-
ráð til að lána í sveitirnar úti
um landið. Hér voru ýmsar
framfarir hins vegar nokkuð
snemma á ferðinni, og hafði
kaupfélagið notað sitt láns-
traust til að aðstoða við þá upp
byggingu. Nú, síðan kom svo
Kreppulánasjóður. Þetta voru
erfiðir tímar, en ég held mér sé
óhætt að segja, að aldrei hafi
tapazt eyrir á Kaupfélaginu
hér, þrátt fyrir það að stund-
um hafi komið erfið ár.
— Ég veit ekki hvort þú hef-
ur gert þér það ljóst, ag f flest-
um tilfellum er bændaverzlun
miklum mun öruggari, en til
dæmis verzlun, sem grundvali-
ast á fiskinum í sjónum. Þetta
viðurkenndi bankavaldið til
skamms tíma með lægri vöxt-
um til landbúnaðar. Viðreisn-
arstjórnin hefur hins vegar
kúvent þeirri venju, og nú orð-
ig eru vextir til landbúnaðar
orðnir hærri en til dæmis til
sjávarútvegs. Þetta ætti að
koma til af því, að viðskipti við
bændur væru ótraustari en við
útveginn. Það held ég ag sé
ekki. Hvað snertir sveitirnar
hér, þá held ég að mér sé ó-
hætt ag fullyrða, að Búnaðar-
bankinn hafi aldrei tapað á
einu einasta láni, sem hann.
hafi veitt hingað í héraðið. Það
kann að vera að hann hafi ekki
fengið fullt út úr einni jörð,
sem lagðist í eyði og hann seldi
öðrum. Það kann að vera, en í
öllum tilfellum öðrum hefur
hann víst fengig sitt.
Frarnhald á 13. síðu

HerðubreiS vlð bryggju á Kópaskeri.
ÆÍMINN, laugardaginn 11. ágúst 1962
9