Tíminn - 28.10.1962, Blaðsíða 6

Seinustu viku hefur athygli
manna um heim allan beinzt
að atburðum þeim, sem hafa
verið að gerast á og umhverf
is Kúbu. Það hefur lengi verið
kunnugt, að stjómin þar
efldi mjög vígbúnað, en það
hefur ekki verið talið óeðli-
legt, ef það væri gert í varn-
arskyni, þar sem búast hefur
mátt við þá og þegar innrás
landflótta Kúbumanna, svip-
aða þeirri, sem var gerð fyrir
einu og hálfu ári siðan. Af
hálfu Bandaríkjastjórnar var
líka lýst yfir því, að hún léti
slíkan viðbúnað afskiptalaus-
an, en myndi gripa í taum-
ana, ef hún teldi sig verða
þess áskynja, að verið væri
að koma upp árásarstöðvum
á Kúbu. Um seinustu helgi
taldi hún sig hafa fengið ör-
uggar upplýsingar um það,
að Rússar væru að koma upp
slíkum stöðvum þar, og brá
því mjög hart við. Kennedy
forseti fyrirskipaði að þegar
skyldi lagt hafnbann á Kúbu
með það fyrir augum, að
stöðva þangað flutning sér-
hverra vopna, sem nota
mætti i árásarskyni. Aðrir
flutningar yrðu hins vegar
ekki stöðvaðir þarigað.
Þegar þetta gerðist, var vit
að um alimörg rússnesk skip
á leið til Kúbu, og þótti lík-
legt að sum þeirra myndu
flytja vopn. Þau skip, sem
Bandarikjamenn hafa þegar
stöðvað, hafa hins vegar
ekki flutt vopn og því fengið
að halda leiðar sinnar. Enn
hefur því ekki komið til
meiriháttar átaka þar og
vlrðist því annað hvort, að
Rússar hafi látið vopnaflutn
ingaskip sín snúa til baka
eða þau ekki verið á leið til
Kúbu, er hafnbann Banda-
ríkjanna var fyrirskipað.
Þótt enn hafi ekki nein á-
tök orðið, er of snemmt að
fullyrða að hættan sé liðin
hjá.
Mikið vandamál
Það má vissulega vel skilja
viðhorf Bandaríkjastjórnar.
Árásarstöðvar á Kúbu eru
mikil ógnun við Bandaríkin,
og með því er rofið það þegj-
andi og óbeina samkomulag
stórveldanna, sem gilt hefur
seinasta áratuginn, að þau
færu ekki með árásarstöðvar
sinar yfir þá línu, sem jám-
tjaldið hefur markað milli
þelrra. Þetta þegjandi sam-
komulag hefur styrkt það
jafnvægi, er fremur öðru hef
ur tryggt heimsfriðinn að
undanförnu. Það hlýtur vitan
lega að valda snöggum við-
brögðum þess stórveldis, er
verður fyrir því, að þessi lína
er rofin, og myndu t.d. Rúss
ar vart taka því þegjandi, ef
Bandaríkin væru farin að
byggja árásarstöðvar í Ung-
verjalandi eða Tékkóslóvakíu.
Þetta skýrir viðbrögð Banda-
rikjanna, þótt illa geti geng-
ið að samrýma þau alþjóða-
rétti og stofnlögum S.Þ.
Fyrir Rússa er það hins
vegar augljós álitshnekkir, ef
þeir verða að gefast upp við
þessar stöðvar á Kúbu vegna
hinnar skörpu íhlutunar
Bandaríkjanna.
Hér er því um að ræða
vandamál, sem er ekki aðeins
orðið stórveldunum hags-
munamál, heldur mikið
metnaðarmál. Ólíklegt er t.d.
ekki að ætla, að Rússar svari
hafnbanni Bandaríkjanna
með einhverjum aðgerðum
annars staðar, þar sem þeir j
standa betur að vígi, t. d. í
Berlín.
Hér er því um hið alvarleg-
asta vandamál að ræða.
Sameinuðu þjóðirnar
Vonir manna um lausn þess
mikla vandamáls, sem rætt er
um hér á undan, byggist ekki
síst á milligöngu Sameinuðu
þjóðanna. Menn vita það að
vísu, að Sameinuðu þjóðirnar
ráða ekki yfir neinu hervaldi,
er stöðvað getur stórveldin.
Sameinuðu þjóðirnar hafa
hins vegar almenningsálitið
í heiminum á bak við sig, og
það er mikið vald, ef því er
rétt beitt. Og þetta vald er
stutt þeirri ægilegu vitneskju
um ógnir kjarnorkustyrjald-
ar, sem leika myndi stórveld
in sjálf grimmilegast.
Þótt horfur séu nú tvísýn-
ar, fer fjarri því að rétt sé
að missa vonina. Hinar miklu
hættur, sem þessir árekstrar
leiða enn gleggra í ljós en
áður, geta ef til vill stutt að
því, þegar frá líður, að for-
ystumenn stórveldanna setj-
ist að samningaborðinu og
reyni að jafna mestu ágrein
ingsmálin. En í réttan farveg
komast þessi mál ekki fyrr en
hafizt verður handa um bann
gegn notkun kjarnorkuvopn-
og aðra afvopnun uncftr
traustu eftirliti.
Ef það tækist, mætti nota
hina mörgu milljarða, er nú
fara til vígbúnaðar, til upp-
byggingar og bættra lífs-
kjara.
Uppreisn Hjalta
Sogsvirkjunin á 25 ára af-
mæli um þessar mundir. í því
sambandi er vert að rifja það
upp, hve það getur oft tekið
umbótaöflin langan tíma að
koma fram stórframkvæmd,
þegar íhaldshug og kyrrstöðu
er að mæta. Allnokkru fyrir
1930 hófu Sigurður Jónasson
og fleiri umbötamenn bar-
áttu í bæjarstjórn Reykjavík
ur fyrir virkjun Sogsins. í-
haldsmeirihlutinn snerist
öndverður gegn þessu og taldi
fullnaðarvirkjun Elliðaánna
nægilega úrlausn. Það var
fyrst haustið 1933, sem íhalds ,
meirihlutinn lét sig, þegar
einn af fulltrúum hans, Hjalti ]
Jónsson, hafði gert uppreisn
Hvenær lætur stjórnin síldvei&ar hefjast aftur?
og heitið ella að kjósa Sigurð
Jónasson sem borgarstj óra.
Jón Þorláksson var þá kjör-
inn borgarstjóri, eftir að hafa
lofað Hjalta að vinna að virkj
un Sogsins. Jón fékk síðan
aðstoð vinstri stjórnarinnar,
er fór með völd 1934—37, til
þess að fá lán til fyrstu virkj
unarinnar.
„Grami” maðurinn
Einna ömurlegastur varð
þó þáttur íhaldsins í sam -
bandi við seinustu stórvirkj-
unina við Sogið. Þegar vinstri
stjórnin kom til valda sum-
arið 1956, vantaði lánsfé til
að hefja þessa framkvæmd.
Fyrir frumkvæði Eysteins
Jónssonar tókst að útvega lán
til þessarar framkvæmdar í
Bandaríkjunum vorið 1957.
Um það leyti, sem verið var
að ganga frá samningum um
lánið, lét einn af foringjum
Sjálfstæðisflokksins birta við
sig viðtal í víðlesnu amerísku
ijármálablaði. í blaðinu var
komizt svo að orði, að „gram
ur“ leiðtogi Sjálfstæðisflokks
ins hefði sagt, að slík lánveit
ing yrði aðeins til að styrkja
stjórnarþátttöku kommún-
ista. Mbl. þýddi og endur-
prentaði greina athugasemda
laust til þess að árétta, að
ummælin væri rétt höfð eftir.
Sjaldan hefur verið gengið
lengra í óheilbrigðri stjórnar
andstöðu á íslandi. Tilgang-
urinn með þessu gat bersýni-
lega ekki verið annar en sá,
að gera vinstri stjórninni erf
itt fyrir og láta það einu
gilda, þótt það yrði til að
stöðva eitt mesta umbóta-
mál þjóðarinnar.
Vitnisburður fjárlaga
frumvarpsins
Fyrsta umræða um fjár-
lagafrumvarpið fyrir 1963 var
útvarpað frá Alþingi á þriðju
dagskvöidið var. Þessar um-
ræður hafa vafalaust vakið
mikla athygli, því að fjárlaga
frumvarpið er svo glöggur
vitósburður um afleiðiingar
„viðreisnarstefnunnar.“
Það átti að vera einn aðal-
tilgangur „viðreisnar“-stefn-
unnar að stöðva verðbólgu og
auknar skattaálögur. Fjár-
lagafrumvarpið sýnir hins
vegar, að á valdaferli núv.
stjórnarflokka síðan 1958
hafa útgjöldin miklu meira
en tvöfaldazt, þótt framlög
til verklegra framkvæmda
hafi lækkað hlutfallslega.
Álögur, sem lagðar eru á
landsmenn með ýmsum
hætti, hafa líka miklu meira
en tvöfaldazt. Þó færast ekki
nærrl allar nýju álögurnar,
sem lagðar hafa verið á, á
fjárlagareikninginn, eins og
t.d. 2% launaskatturinn, sem
var lagður á bændur í fyrra,
eða hin mikla hækkun út-
flutningsgjaldanna er þá átti
| sér stað.
I Vitnisburður fjárlaganna
| er þannig með öðrum orðum
sá, að í stað þess að stöðva
verðbólguna og skattaæðið,
eins og lofað var, hefur „við-
! reisnin" magnað hvort
tveggja meira en nokkru
sinni fyrr.
Ávöxtur góðærisins
Til þess að reyna að draga
athyglina frá þýí, að ríkis-
stjórninni hafi alveg mis-
heppnazt að stöðva verðbólg-
una, reyna stjórnarsinnar að
beina talinu að allt öðru, eins
og t.d. þvi, að nú sé næg at-
vinna og sæmileg gjaldeyris-
staða hjá bönkunum. Þetta
er reynt að þakka ,viðreisn-
inni“. Stjórnarsinnar vita þó
manna bezt að þetta er
hrein fjarstæða. Þetta hefur
ekki gerzt fyrir atbeina „við-
reisnarinnar", heldur þrátt
fyrir hana. Það er ekki „við-
reisninni“að þakka, að búið
var að afla atvlnnutækja áð-
ur en hún kom til sögunnar
og það lagt grundvöli að
góðri afkomu seinustu árin
Það er ekki „viðreisninni" að
UM MENN OG MÁLEFN
l þakka, að landhelgislínan var
i færð út í tólf mílur og það
1 skapað bætt aflabrögð. Aukn-
1 ar síldargöngur og betr: síld-
veiðitækni eru ekki heldur
„viðreisninni" að þakka. En
þetta þrennt í same'ningu
hefur skapað það góðæri sem
leitt hefur til þess að hér er
nú næg atvinna og sæmileg
gjaldeyrisstaða hjá bönkun-
um
Þrátt fyrir
„viðreisnina”
Eins og rakið er hér á undan,
eru atvinnuástand og gjald-
eyrisstaða nú ekki sæmileg
vegna „v:ðreisnarinnar“ held
ur stafar það af allt öðrum
forsendum. Það, sem „við-
reisnin" hefur fyrst og fremst
gert, er að hamla gegn bví,
að góðærið bæri eins góðan
árangur og ella. Tjónið af
stöðvun togaranna og síld-
veiðiskipanna, ásarnt tjóni af
járnsmiðaverkfallinu, nemur
nú orðið alltaf yfir 600 millj.
kr. eins og nánar hefur verið
rak:ð hér í blaðinu. Allt þetta
tjón má rekja til þess, hvern
ig ríkisstj órnin hefur haldið
á málum. Ómetið er svo það
tjón, sem hefur hlotizt af því,
að lánsfjárskortur hefur
stöðvað margar framkvæmd
ir, er aukið hefðu framleiðslu
og framleiðni. Þar birtast
afleiðingarnar af „frystingu"
sparifjárins. Qóðærið er þann
ig ekki að neiriu leyti að
þakka „viðreisninni" heldur
hefur það borið góðan árang-
ur, þrátt fyrir hana og öll þau
tiltæki stjómarin/nar, er
skert hafa ávöxt þess.
Erlendu fiskihringarnir
og landhelgin
Danska blaðið „Politiken“
hefur það nýlega eftir frétta-
manni sínum í Osló, að Bret-
ar hafi látið það uppi við
Norðmenn, að það geti stað-
ið í vegi þess, að Noregur fái
fulla aðild að Efnahagsbanda
lagi Evrópu, að Norðmenn
gera kröfu um undanþágu
frá því, að útlendingar fái
sama rétt til fiskveiða innan
norskrar landhelgi og Norð-
menn sjálfir.
Þetta bendir til þess, að
fiskhringar í löndum EBE
leggi mikla áherzlu á að fá
réttindi til fiskveiða eða fisk
vinnslu í Noregi með einum
eða öðrunj hætti, t.d. rétt til
fisklöndunar, en norsk fiski-
mannasamtök hafa nýlega
eindregið mótmælt því, að
slíkt verði leyft.
Það er því ekki ósennilegt,
að farið verði fram á það
sama hér, þegar viðræður
hefjast við EBE. Þá þarf vissu
lega að vera vel á verði. Hver
vill þá treysta því, að þeir,
sem einu sinni hafa runnið
og veitt undanþágur til fisk-
veiða fyrir erlenda togara
innan fiskveiðilandhelginn-
ar, renni þá ekki í annað
sinn og framlengi undanþág-
umar í einu eða öðru formi?
6
T f M I N N, sunnudagurinn 28. október 1962