Tíminn - 31.10.1962, Blaðsíða 8

EGAR ég hafði drepið á dyr
í húsinu við Sigtún, kom
Benedikt frá Hofteigi
til dyranna mikill á velli, en
átti hágt með að stíga í annan
fótinn, og ég kynnti mig.
— Já, ættaður frá Vindhæli
á Skagaströnd, anzaði Benedikt.
— Ekki vissi ég til þess, hélt
ég væri frekar af „vondu fólki“,
og þó norðan fjalls.
— Já, þafi er sama sagan.
Ungu fslendingarnir nú til
dags vita engin deili í ættfræði.
Og þó þykir mér verst, ef menn
kunna ekki einu sinni skil á
eigin ætt, bætti þá Benedikt
við.
— Ég þóttist þó altént vita,
hvaðan ættin væri.
En Benedikt stóð á því fast-
ar en fótunum, að víst væri
ættin frá Vindhæli runnin. Það
sat ekki á mér að standa Iengi
í þjarki út af þessu, því að
Benedikt gerði sig strax lík-
legan til að sanna sitt mál. Ekki
tjáði að deila vig dómarann.
Ég vissi mætavel, að ættfræði-
Íþekking mín var í hæsta lagi
í nös á ketti, og ég var kominn
á fund Benedikts fyrst og
fremst til að spyrja hann, en
ekki til ag láta ljós mitt skína.
Tilefnið var það, að nýlega
kom út enn eitt bindið af rit-
safninu Ættir Austfirðinga, og
Benedikt ber allmikinn veg og
vanda af því. En höfundur
ritsins er séra Einar Jónsson
prófastur á Hofi í Vopnafirði.
Ég var stráklingur á Snæfells-
nesi, þegar hann lézt í hárri
ellí, og ég man eftir því, að
fólki á mínum slóðum var tíð-
rætt um hina geysilegu ætt-
fræðiþekkingu prófastsins á
Hofi í Vopnafirði, sem unnið
hefði að því áratugum saman,
að setja á bók ættir velflestra
Austfirðinga. En fáir gerðu sér
vonir um að sjá það verk allt
á prenti í náinni framtíð, Svo
leið nærri aldarfjórðungur, frá
láti höfundarins, og viti menn.
Fyrsta bindi af Ættum Aust-
firðinga kom þá út, búið til
prentunar af þeim Benedikt frá
Hofteigi og Einari Bjarnasyni
ríkisendurskoðanda.
gæti endurtekizt, og oftar en
einu sinni, er þetta rit verður
lesið af gáfuðum unglingum,
sem hafa hæfileika og hvatir til
fræðiiðkana í sögu þjóðarinn-
ar.
BRUNINN f
KIRKJUBÆ.
— Séra Einar sat í 20 ár á
prestsetrinu í Kirkjubæ í Hró-
arstungu, og það lýsir mjög
vel manninum, er bruninn
mikli varg í Kirkjubæ, þegar
hann hafði búið þar í átta ár,
7. október 1897. Þess er getið
í minningum Jóns frá Sleð-
brjót um Þorstein Erlingsson.
Séra Einar var þá staddur á
Seyðisfirði og ætlaði að vá-
tryggja nýsmíðað íbúðarhús á
Kirkjubæ, en þá komu menn
yfir, er sögðu, að stórbruni
hefði orðið í Tungunni í á.tt af
Kirkjubæ, en þeir sáu af fjall-
inu. Ekki varð þó vitað, að það
væri þar. en séra Einar hætti
við að vátryggja unz vitað yrði.
hvar bruninn varð. Væri þá
betur margt, ef slíkt hóglæti
um heiðarleikann væri hvers
manns einkunn. En slíka eink-
unn á.tti séra Einar í hverjum
hlut. í brunanum gekk einn
vinnumaður bezt fram í að
bjarga. Hirti hann ekki um
sínar eigin eigur. Sagði hann,
að dótið sitt mætti líklega fara
„til helvítis" ef hægt væri að
bjarga bókunum prestsins. Fvr-
ir þetta fóstraði séra Einar dótt
ur hans upp og kom vel til
manns.
VIÐ SVÍNA-
BAKKAHYLINN.
— Hvenær kynntist þú séra
Einari?
— Það var fyrir réttri hálfri
öld, þegar séra Einar kom að
Hofi vorið 1912. Ég var þá
unglingur á Egilsstöðum. Um
sumarið var ég sendur út í
kaupstað og fór sem leið lá
út og ofan Refstaðarnesið. Sé
ég þá, að maður riður ofan Ás-
brandsstaðanesið og stefnir að
Hofsá. Ég þóttist strax vita,
hver þar færi og kærði mig
ekkert um, að fundum okkar
bæri saman, og hægði á ferð
minni. En maðurinn kom að
ánni við Svínabakkahylinn og
leggur þar út í. Ég hrópaði á
hann o,g hvatti nú ferðina, og
varg ekki hjá því komizt, að
fundum okkar bæri saman.
Reið ég svo að vaðinu og lögð-
um við samtímis út í ána og
mættumst á miðri ánni. Áttum
við þar lítið tal saman og fór
hvor sína leið. Þessa lítilfjör-
lega atviks lét séra Einar mig
njóta alla stund síðan.
ÆTTGREINAR HANS
STÓÐU VÍÐA.
— Þú sagðir áðan, að móðir
Einars hafi beðið hann að lesa
á ný í Árbókum Espólins um
ætina hans Árna auðga, af því
það væri ættin þeirra, hvað
meira um ætt hans?
— Ætt séra Einars stendur
róturn víða um Austurland, en
VAR „AÐ SNÚAST"
f ÞVf ALLA ÆVI.
— Hvað er handrit séra Ein-
ars stórt og hvenær byrjaði
hann á því?
— Handrit hans er átta skrif
uð bindi, 2000 síður í stóru
4ra blaða broti, geymt í lands-
bókasafninu. Hann hefur sjálf-
ur sagt skemmtilega frá því í
formála Ættanna, hvag varð
til þess, að hann fór „að snú-
ast“ í því, eins og hann orðar
það, er varð að því stórvirki,
sem rit þetta er. Hann var 13
ára gamall að lesa Árbækur
Espólíns upphátt fyrir fólkið.
Móðir hans sneri honum við í
lestrinum, bað hann að lesa
aftur ættina Árna auðga á Arn-
heiðarstöðum, því „það er ætt-
in okkar“ sagði hún. Mætti
leiða hug að því, að sú saga
GUNNAR BERGMANN
BENEDIKT frá Hofteigi blaðar í handriti sínu a'ð Jökuldals sögu.
(Ljósm.: TÍMINN-RE).
alla tíð. Séra Einar átti þarna
ferð um veginn. Réðst hann þá
að klettinum og velti honum af
stalli, en þeim, er sáu, þótti
Einar þá ekki árennilegur. Eft-
ir þetta hélt hann áfram ferð
sinni. Séra Einar var mikill bú
nmður og bjó fallega. Öllum
þótti gott ag dvelja á heimili
hans og mjög sóttust piltar eft
ir ag læra hjá honum undir
skóla, því að hann var fágætur
fræðari.
HÖFÐINGJAHROKI
OG HORFELLIR.
— Eru Ættir Austfirðinga
ekki eitt af stærstu ritverkum
sinnar tegundar, er út hafa
verið gefin?
— Hér er saman kominn meiri
alþýðuættfræði en unnin hafði
verig ag þeim tíma, sem höf-
undur lifði á. Hinir eldri menn,
er áður höfðu samið slík verk,
bundu sig við höfðingjaættirn-
ar og hætta að geta um fólkið,
þegar þag verður alþýðufólk
eða fátækari menn. Þetta gerir
auk heldur Jón bóndi á Skjöld-
ólfsstöðum, að vísu stúdent og
prestssonur (um 1684), svo
lengi helst höfðingjahrokinn í
þessari þjóð, og var þá fyrir
skömmu fjöldi manna horfall-
inn í landinu. Nú er ættfræði
unnin talsvert í niðjatölum ein
staklinga, og slíkt rit sem Ætt-
ir Austfirðinga verður sjálfsagt
ekki unnið eftirleiðis. Það rit
stendur lengi eitt sér. Gömlu
ættartölurnar, Steingríms bisk-
ups, Espólíns og Snóksdalíns,
þyrfti að gefa út, því ag ætt-
fræðin er vísindagrein, sem
verður ekki vanrækt eða sví-
virt án þess að bíða vísindalegt
— segir Benedikt frá Hofteigi, er
gefur út Ættir Austfirðinga
í riti sínu rekur hann hana sem
afkomendur Þorsteins jökuls.
Móðir Einars var af þessari
ættgrein komin. Hann hafði
mest af móður sinni að segja,
missti ungur föður sinn og ólst
upp méð móður sinni. Þau
voru ákaflega samrýmd og lík
um flest. Hún var skörungur
að allri gerð, og hann bar
fljótt af ungum mönnum að
flestu leyti, heyrði ég gamalt
fólk segja, er til þekkti. Hún
missti öll hin mörgu börn sín
önnur, ung, en þau Einar
skildu aldrei, meðan bæði
lifðu, hann lét sér jafnan annt
um hana í ellinni og hún hafði
alig hann upp af sínum mikla
kærleika. En meðal ættgreina
séra Einars má nefna Njarðvík
urættina, komna af Hákarla
Bjarna, sem ritið hefst á.
Lengra fram var séra Einar af
Eiðamönnum, þá Hofverjum í
Vopnafirði. þeirra fyrstur Þor-
steinn hviti landnámsmaður
Líka var hann af Kolbeinsætt
inni frá Hvanná sem á að hafa
búið þar í 300 ár. Einnig
var hann afkomandi Jóhans
þýzka, greifans af Rantzau, er
bjó á Egilsstöðum í Vopnafirði
á öndverðri 17. öld. Og fleiri
mætti telja.
VELTI KLETTINUM
AF STALLI.
— Þótti séra Einar fágætlega
vel að manni?
— Það er vissulega ekki of-
mælt. Hann var einstaklega vel
gerður maður, bæði að and-
legu og líkamlegu atgervi. —
Hann var kristilegur maður
bæði í orði og verki. En skap-
ríkur var hann líka er hæfði
hraustmenni. Helzt vildi hann
hafa það i ævisögum, sem mark
var að um mannskapinn, dáði
trúmennsku og fórnarlund. —
Hann var afrenndur af afli og
þótti þær sögur góðar, er um
slíkt gátu. Móðursysturdóttir
hans hafði drukknað í Lamba
dalsá á Gilsárdal, þar sem iá
aðalvegur lestaferðanna af Út-
Héraði til Seyðisfjarðar. Kennt
var um ólánskletti, er stóð í
ánni, nálægt vaðinu, og hafði
fengið að standa þar óhreyfður
tjón. Og það er tómt mál að
tala um sögur án mannfræði.
Fjöldi manna, sem ekkert þekk
ir í mannfræði, er að skrifa
sögu. f mannfræðinni sést
hreyfing lífsins, sagan. Menn
standa á bak við alla viðburði,
og í ættfræðinni eru nöfn
manna, sem standa í sambandi
við ótal aðra menn. „Af því
gerðist saga þeirra“ stendur í
gömlum bókum. Fornrit íslend-
inga, ódauðleg rit heimsins,
byggjast á mannfræðinni, menn
irnir skapa þjóðhættina, en
þeir vísa sögurituninni leiðina.
Það er óþarfi að álykta, að
þeir atburðir hafi gerzt, er ekki
eiga sér beina rót í þjóðhátt-
um. Það er líka þjóðháttagrein
að minnast ekki á almúgafólkið.
En í gegn um þessa þögn fást
líka upplýsingar. T. d. getur
•Jón á Skjöldólfsstöðum einskis
um Bjarna mág sinn prest i
Möðrudal annars en hann sé
norðlenzkur. Þá veit maður
það. að Bjarni prestur er bónda
sonur úr Norðurlandi, almúga-
maður. Þannig blasa alls staðar
T f M I N N , miðvikudaginn 31. október 1962
8