Tíminn - 06.01.1963, Blaðsíða 5

Björn Slgfússon, háskólabókavörður
ÍSL. BÓKMENNT-
IR I FORNOLD
Eiiiar Ól, Sveinsson:
íslenzkar bókmenntir í forn-
öld I.
Rvk. 1962.
Öld, sem skóp kjarna eddu-
kvæða, bjó að meiri víðernum en
]-"-'rktust síðar í heimkynnum
cddna allt til nútíðar; án þess
liefð'i skáldskapurinn eigi náð
skyggni sinni og reisn, öldin birt-
jst í Völuspá:
fekk spjöll spakleg
og spá ganda,
sá hún vítt og of vítt
of veröld hverja.
Þessi bók fjallar öll um eddu-
kvæðin, og þarf að mörgu smáu
að hyggja, en halda þó lesendum
jafnan í vakandi vitund um víðan
heim, þann er kvæðin spegluðu.
Hinar merkilegu myndir forn-
minja, sem ntig prýða, auka skynj
un um djúp tímans, ef lesandi skil-
ur þær.
Ókunnugum mætti finnast
fræðimenn gera sér leik að því
að skrifa skýringarit sín miklu
þvkkari en fornritið er, sem þeir
vilja skýra, og víst liefur Hróald-
ur prestur langtala endurborinn
orðið nokkrum sinnum, síðan hann
liíði fyrir 7 öldum ag tali Snorra.
Mælti Hróaldur manna snjallast
og veik eigi frá skoðun herra síns,
, kom sú tala mjög í einn stað svo
sem áður hafði talað verið.“
En hér er um vísindarit að
ræða, sem nærri á hverri blaðsíðu
Iyftir efnismeð'ferð sinni upp fyr-
ir íþrótt meðalmennskunnar. Ein-
ar hefur með hverjum áratug æv-
innar orðið gagnorðari og hnit-
miðaðri í vaii orða, og í þessu riti
er víða mikill hraði, þungur
straumur efnis ber. hann áleiðis.
arri skoðun en þeir, sem fyrr hafa
dæmt um eitthvert atriði, en hann
er ætíð sjálfstæður í skoðun, og
þegar milli ber, skilgreinir hann
oft málstaði, eins og rúm leyfir,
en neitar sér um allan ritdeilu
tón. Og sem dómari í vafamálum
sýnir hann farsæla og mikla hæfi-
leika. Ag þessum athugasemdum
gerðum má óhætt hvetja lesand-
ann að gefa sig efni bókarinnar
á vald og treysta leiðsögn henn-
ar.
Eftir 62 siðna inngang um vík-
ingaöld og rúnir, landnám og hið
nýja þjóðfélag, sem var frábrugð-
ið hinu norska, kemur tvöfalt
lengri bókarhluti um norrænan
kveðskap í heild og rætur hans.
í þeim bókarhluta er m.a. mjög
rækileg bragfræði og vel samin,
auðlesinn og ágætur kafli um orð-
færi skálda og stutt greinargerð
um náttúrulýsingar edduskeiðs-
ins, bornar saman við örnefni, er
fornmenn hafa gefið landi voru.
Eftir það eru 355 síður af bind-
inu um eddukvæðin sjálf, og eru
kaflafyrirsagnir þessar: Varð-
veizla, Kvæðasnið, Aldur, Heim-! manna og mennta vorra fyrir
kynni eddukvæða, Eldri goð'a- landnám væru færri og styttri en
kvæði, Trúarbarátta, Ungleg goða bófi gegni. Lasti það eða lofi hver
kvæði, Uppr.ök og einkenni hetju- pftir föngum, ef vill.
kvæða, Eldri hetjukvæði, Ungleg j Saga sögurannsókna er full af
hetjukvæði. Bókin er ekki sérlega I öaemura um gáfulega' tilgátur, sem
sniðin til að vera háskólakennslu- ■ - ...
bók, þótt hún gegni meðfram
brýnu hlutverki þar. Hún er vís-
indalegt yfirlitsrit vig hæfi allra
bókmenntaunnenda, einnig margra
erlendra.
um náttúrulýsingar, ag annar
helmingur efnis þess, sem höf-
undur hlýtur að hafa til safnað,
munj gera vart við sig í 2. bd. í
tengslum við náttúiuskyn og ný-
gervingar skálda eins og Egils
eða Hofgarða-Refs. Á nokkrum
stöðum getur höf. þess, að hann
þarf til rumsparnaðar að fara
hratt yfir, og eins takmarkar hann
fjölda tilvísana neðanmáls við það
lióf, sem þorra lesenda kemur
bezt. Þótt ég sakni við frumlest-
ur ýmislegs, sem ég bjóst við að
hitta á sínum stað, fyrst bókin á
annað borg mátti verða þykk,
finnst mér nokkrum dögum eftir
lestur, að ekki saki og hlutföll
inilli kaflalengda muni öll með
ráð'i gjörð.
Hér skal engin upptalning gerð
á atriðum né blaðsíðum þeim í
ritinu, sem sjálfstæðast vísinda-
framlag séu eða mér mestur feng-
ur. heldur stiklað á efnum, sem
marga íslendinga forvitnar um.
Einhver gat þess við mig, að'
ummæli Einars um skýringar
Barða Guðmundssonar á uppruna
Einar Ólafur Sveinsson
Bókmenntasaga þessi á að verða
3 bindi, og hér er á stöku stað
eins og klippt sé á þráð, sem Ein-
ar mun taka upp aftur í miðbind
inu, þegar hann fæst við drótt-
Hvergi sér votta fyrir því, að það j kvæði jafngömul eddukvæðum.
gieðjj Einar að geta verið á ann-! Mér finnst t.d. sjást á kaflanum
eddukvæði eftir norsku forriti
tþau séu því norsk), — einnig
mikinn fjölda annarra rita, sem
nú finnast aðeins í handritum eft-
ir íslenzka nenn og hafa fyrr tal-
M íslenzk frumsmíð. Dr. Einar
ræðir á þrem síðum um stuð'ning
örvuðu rannsóknir, án þess að til-: og andmæli, sem tilgátan hefur
gátan sannaðist sjálf. Kenningar blotig síðan 1952, og fellir þennan
Sophusar Bugge um vestrænan dóm:
skáldskap sem undirstöðu drótt- „Rannsóknir Seips hafa dregið
kvæða og eddukvæða munu vera á eftir sér nýjar rannsóknir. Það
einna stórfeildasta dæmið í þess- er vel. Þörf er athugana á því,
um kafla bókmenntasögunnar, en livað sé íslenzkt og hvað norskt
eru nú lagðar til hliðar umyrða- og hvað' hvorutveggja, eins og gerð
lítið. Á fijóasta skeiði sínu er sem var grein fyrir hér á undan. Af
stendur kenning D.A.Seips, að
finna megi stafsetningarauðkenni
handrita því til sönnunar, að ís-
iendingar hafi um 1200 skrifað
því, sem fram hefur komið í mál-
inu, virðist iíklegast, ag Seip hafi
rangt fyrir sér um uppruna eddu-
kvæðasafnsms“ (bls. 191).
ANDVARP í SKAMMDEGINU
JÓLIN eru UðLn. Peninga-
leysi, lystarley'si og jólaþreyta.
Skattskýrslan á næsta leiti. —
Skammdegi, tré og runnar ber
og nakin. Bréfsnifsi fjúka um
allt og liggja í hrúgum. Smá-
strákar standa á haus í ösku-
tunnunum í leit að myndablöð-
um og fleira góssi. Það er órói
í taugunum. Verkstjórinn ó-
hemju kröfuharður og úrillur,
rífst og þusar. Bú'ðarfólkið
geispandi eða liggur í símanum
að bera saman jólaævintýrin.
Tveir eyðibæir
Skrifstofustjórinn svipþung-
ur og ógnandi. Hefur e. t. v.
ekki fengið góðan og nærandi
morgunmat, eða konan veri'ð
honum erfið. Kannski eru þess
ir blessaðir „stjórar" gramir
sínum yfirmönnum og langar
lil að skamma þá, en þora það
ekki. Hitt er hættuminna að
láta geðvonzkuna bitna á und-
irtyllunum. Svona er mannleg
nát.túra. Hundar ráðast líka
margir á þann, sem undir ligg-
ur. Maðurinn kemur súr heim,
þai sem konan hefur „nóg áj
sinni könnu“. Hún þarf að
spara, en sjá þó vel um mat og
klæðnað fjölskyldúnnar, hún
er jólaþreytt enn meir en mað-
urinn og nennir varla að sinna
kaffiboðum, hvað pá öðru. Mað-
.urinn skilur kannski lítið í
þessu eða forðast að hugsa um
það, en vill, að sín bíði heima
giöð eiginkona. góður matur
lirein skyrta — og að bömin
hafi hægt um sig En oft ei
fjarri honum að gera sér ljóst.
hvað fyrir öllu þessu þurfi að
hafa. Tilveran virðist svo aum
og grá í skammdeginu. Geð-
vonzkan er slæmur sjúkdóm-
ur. Hraðinn á öllu og hávaðinn
eiga eflaust drjúgan þátt í
taugaspennunni og óróanum í
skapinu. Á skrifstofunni fálm-
ar kvenfólkið eftir sígarettu
með skjálfandi höndum. Rólynd
ir menn reykja heldur pípu, ef
þeir þá snerta tóbak á annað
borð. Svona lýsir norrænn
blaðamaður ástandinu eftir jól
in. Vestra eru jólin enn meiri
auglýsingahátíð en hér í Reykja
vík. „Hringdu bara til okkar“
segja peningafyrirtækin, við
veitum jólalán með hagstæðum
kjörum. lán til jólagjafa. lán
til að halda sómasamleg jó'
með fjölskyldunni En eftir ný
árið koma skuldadagamir.
Á íslandi hefur verið indælis
veður um öll jólin, nýárig heils
aði með blíðu. Laugarásinn lít-
ur út eins og álfaborg, með öll
um skrautljósunum í lághúsum
og háhýsuih. Gott að vera kóng
ur í Álfheimum! 100 brennur
á gamlárskvöld Fagrar skreyt
ingar nemenda í skólahúsunum
Hraustmenni bera konur sína'
á háhesti heim á nýársnótt -
Skyldi fólk ekkj vera geðbet-
hér en úti í stóru löndunum?
I. D.
J
Varfærni þessara orða þykir
r.iér gullvæg, auk þess sem hún
lýsir ró og framsýni Einars. Fátt
væri óskynsamlegra en leyfa þjóð-
rænum nútiðarhleypidómum að ’
trufla þá raunsókn, sem mun, eins ,
og Einar óskar, verð'a framhald |
af starfi Seips og annarra við
könnun handrita. Hugsum okkur, 1
sg einhver Sæmundur fróði reiði '
í barmi sér saltara þann, sem
hann gæti slegið í höfuð þessari
tilgátu og sökkt henni, eins og
Sæmundur gerði við reið'skjóta ,
s:nn fyrir Landeyjasandi forðum. >
Væri ekki vissara að forðast að j
niisnota saltarann? — Og mundi i
eigi kölski enn verða lífseigur ■
jafnt eftir dýfu í sjó?
Að minnsta kosti er ljóst, að j
engum má vaxa í augum, þótt
þessi kenning Seips geti litið út
sem rgipdráttur um skeið og veiti
ýmsum betur. Eg fæ ekki skilið,
að úrslit muni svipta íslandi neinu,
sem skerði menningarsóma þess.
Þótt tilvera kvæðanna hérlendis
allar þjóðveldisaldir væri eigi
sönnuð með öðru en áhrifum þeim,
sem þau höfðu á dróttkvæði og
sögur landsmanna, væri hún sönn-
un þess, sem einna mestu skiptir
í þessu efni. Um norsk áhrif vit-
um vig á hinn bóginn, að til góðs
urðu þau í 'heild hér og báru aldr-
ei íslenzkt ofurliði. Enda munu
varla bera ofurliði næstu aldir.
Varla get ég orð'ið minna en
hrærðu’- af trúfesti norskra
manna «em fullyrð* enn að inn .
gangur Gísiasögi: físlenzh sam
suða á 13 old) hafi þegar verið
orðinn munnleg hetjusaga í Súrna
dal í Noregi. þegar Gísli fór það
ari á 10. öld Það, að heiðin örlög
hans fengu ekkert bókmepnta
gervi fyrr en með kristnum ís
lendingum miðalda, vegur i
norskrj tilfinning létt móti harm
sögukjarna heim að árekstur vík
ingadrengslcapar vig norsk og is
lenzk lög gerði Gísla =ekan í báð
um löndum hann telst með nnkkr
um hætti mrskur skógarmaður
norskt cáki indspyrnunnar gegn
dómsva'Hi nndst.iórn-"- Þet'a
dæmi er hliðstætt tilfinningu
Norðmanna um „eign“ þeirra
Framhald á 13. síðu
r í M I N N, s:uiinudaguiinn 6. janúar 1963.
5