Tíminn - 06.01.1963, Blaðsíða 8

ALLT frá því er öld geim-
vísindanna hófst, höfum við
heyrt rætt um þörfina á .frelsi’
úti í geimnum. Það kom ber-
lega í ljós, hversu miklu fylgi
þessi hugmynd á að fagna, þeg-
Geimfarl
ar Aðalráð Sameinuðu þjóð-
anna bar fram tillögur sínar
um himingeiminn í desember
árið 1961, án þess að nokkur
mælti á móti.
Úrskurður Aðalráðsins sagði
skýrt og skorinort, að „öllum
ríkjum væri frjálst að kanna
himingeiminn og himinhnett-
ina í samræmi við alþjóðarétt,
og að ríkjum væri óheimilt-að
slá eign sinni á geimflæmi eða
hnetti".
Ef okkur á að lánast að ná
því marki, sem Sameinuðu þjóð
irnar útlistuðu svo skilmerki-
lega, verða alþjóðalög að við-
urkenna þörfina á að ákvarða
eitthvert visst „þak“ yfir yfir-
ráðasvæðum ríkja um heim all
an.
Ef okkur er í rauninni alvara,
er við tölum um frjálsa könnun
úti í geimnum, megum við ekki
gera of lítið úr þeim „frjálsu"
geimflæmum, sem könnuð
munu verða.
Yfirráðasvæð'i ríkja nær einn
ig upp í háloftin, þ. e. a. s.
ríkin eiga sér ákveðna lofthelgi.
Enn hefur ekki verið kveðið á
um, hversu langt upp í háloftin
lofthelgin skuli ná; engin laga
skýring er til á víðáttu, eða
öllu heldur „lengd“ lofthelg'
innar.
Alþjóðalög viðurkenna rétt
sérhverrar þjóðar til að fjar-
lægja af landi sínu og úr loft-
helgi sinni sérhvern utanaðkom
andi hlut og koma þar í veg
fyrir hvers kyns aðgerðir, ef
tilefni þykir til.
Þjóðir um allan heim hafa
gert með sér loftferðasamn-
inga, sem byggjast á þessum
alþjóðlega rétti, sem segir, að
hvert ríki hafi ótakmörkuð yf-
irráð yfir lofthelgi sinni, og
þarf því sérstakt leyfi til þess
að fara inn í lofthelgi ríkjanna
eða nota hana á annan hátt.
Því hærra upp í háloftin sem
farið er, þeim mun lítilvæg-
ari verður lofthelgi hvers
lands. Ef um áreitni eða ógnun
utan úr geimnum er að ræða,
þá skiptir það sáralitlu, hvort
sú áreitni eða ógnun kemur
beint ofan frá, eða sem sagt
ofan úr lofthelgi þess lands,
sem í eldinum er.
Öryggi hvers lands yrði á eng
an hátt tryggt með því að
teygja lofthelgina óraveg upp
í háloftin. Miklu fremur er
þörf á einhvers konar alþjóða-
eftirliti til að sinna öllu því,
sem fram fer úti í geimnum.
hvar sem það kynni að vera.
Síðan fyrsta sputniknum var
skotið á loft í október 1957,
hafa fjölmörg gervitungl Banda
ríkjanna og Sovétríkjanna þrá-
sinnis sveimað yfir löndum og
landhelgi allra ríkja heims. —
Ríkin, sem skutu þessum skeyt
um á loft, báðust ekki leyfis
hjá öðrum ríkjum, né heldur
höfðu önnur ríki fyrir því að
gefa samþykki sitt, og hvergi
í heiminum var hreyft nokkr-
um mótmælum gegn skotum
þessum. v
Geimfara'máð úr sjónum
„Meðlimir þessarar nefndar
munu reka sig á, að við höfum
ekki reynt að skýrgreina, hvar
geimurinn hefst. Að okkar viti
er ótímabært að gera slíkt. Til-
raun til þess að draga upp mörk
milli lofthjúps og geims verð-
ur að bíða aukinnar reynslu og
mats þjóða.
Til allrar hamingju eru meg-
inreglur um frelsi úti í geimn
um og frelsi himinhnatta ekki
undir því komnar, að dregin
verði nein markalína.
Ef ég mætti taka úthöfin
sem hliðstæðu, þá hefur okkur
tekizt að fá staðfesta megin-
regluna um frelsi úthafanna,
jafnvel þótt engin almenn á-
kemst á braut um jörðu, því að
þá svífur hún næstum lárétt
yfir jörðu.
Þótt geimfararnir John
Glenn, Scott Carpenter og Walt
er Schirra hafi lent aðeins á
yfirráðasvæðum Bandaríkjanna
og á hafi úti, þarf ekki alltaf
svo að fara. Augljóst er, að
ótal möguleikar eru á því, hvert
geimförunum er skotið og hvar
þeir lenda.
Nú bendir allt til þess, að
mönnuð geimför, sem send
verða á loft næstu tiu árin,
muni snúa aftur inn í lofthjúp-
inn allt að því lóðrétt, réttast
síðan af og svífa í frá 40 upp í
96 kílómetra hæð til jarðar, en
Greirt eftir J. A. Johnson forstöðumann
bandarísku geimvísindastofnunarinnar
Eina skynsamlega niðurstað-
an, sem hægt er að draga af
þessum viðbrögðum, er sú, að
þjóðirnar hafa ekki litið svo á,
að yfirráðasvæði þeirra næðu
alla leið út í geiminn, þar sem
gervitungUn hringsóluðu.
Hins vegar var ekki reynt að
skýrgreina í álitsgerð SÞ, hvað
„geimurinn" væri í rauninni.
Áður en þessi álitsgerð var
borin fram, sagði ambassador
Bandaríkjanna, Adlai Steven-
son:
L

Eldflaug
kvæði séu til um það, hvar út-
höfunum sleppir".
Meginspurningin er ekki,
hvar geimurinn hefst, heldur
hvar uppi í háloftunum yfir-
ráðasvæði þjóða sleppir.
í stuttu máli virðast lögin
hníga að því, að hvert ríki ráði
yfir loftsvæði yfir löndum sín-
um óendanlega langt upp í há-
loftin. Þar fyrir ofan, á ein-
hverjum ótilteknum stað, ligg-
ur svo hinn „frjálsi" geimur.
Ef um væri að ræða einvörð-
ungu hringferðir geimflauga
um jörðu, mætti telja þetta
vandamál lítilvægt, þar eð þá
væri það ekki annað en háfræði
legt.
En vandamálið verður erfið-
ara viðfangs en þetta, því að
áður en geimflaugum er skotið
út í geiminn, verða þær að
fljúga í gegnum lofthjúpinn
Enn fremur snúa sumar flaugar
aftur til jarðar og lenda----
og þar ber mannaðar flaugar
hæst------og því verða flaug-
arnar eðlilega að fara i gegn
um lofthjúpinn á nýjan leik.
Bæði þegar skotið er flaugum
■d braut umhverfis jörðu og
þegar flaugar snúa aftur til
jarðar, þarf að beina þeim i
lárétta stefnu, þannig að þær
fara óhjákvæmilega i gegnum
lofthelgi þjóða. Einkum ber á
þessu skömmu áður en flaugin
fara yfir frá 11.000 til 16.000
kílómetra svæði, áður en lend-
ingin á sér stað.
Það hlýtur því að reynast
brýn nauðsyn að vita fyrirfram,
áður en geimförum er skotið á
loft, hvort þessi geimför fari
um lofthelgi landa, og þarf því
að skýrgreina lofthelgina nán-
ar.
Þetta vandamál er fyrst og
fremst stjórnmálalegt. Þetta
er ekki vandamál, sem leyst
verður með vísindalegum stað-
reyndum að baki, því að þann
ig væri ógerningur að setja
einhver ákveðin loftmörk, né
heldur er hægt að miða loft-
helgina við flughæfni og flug
feril þeirra geimfara, sem geim
vísindin kunna að skapa.
Vísindamenn hafa lengi
stefnt að þvi að, framleiða far-
artæki, sem hefja sig á loft
frá jörðunni eins og venjulegar
flugvélar og komizt síðan á
braut umhverfis jörðu, en geti
loks nálgazt jörðu að nýju, —
hvenær og hvar sem er.
Þar sem líkur eru á, að tak-
ast muni að framleiða slíkt far
artæki, væri ákaflega öskynsam
legt að láta „loftmörkin" mið-
ast við fluggetu loftfara, þar
eð stefnt er að því að fram-
leiða þessi för. sem gædd verði
Framhald á 13. síðu
J
T í M I N N, sunnudagurinn 6. janúar 1963.
8