Tíminn - 18.01.1963, Síða 9

LJÖÐAFÖGIWÐUR
Tuttugu erlend kvæði
og einu betur.
Þýtt og stælt hefur
Jón Helgason
Heimskringla, Reykjavík 1962
Ef örlögin 'ætla manni það hlut-
skipti að birta umsögn um bók eins
og þýðingakver Jóns Helgasonar,
er að vísu ýmissa kosta völ. Ein-
faldastur er kannski sá að að lýsa
aðdáun sinni á bókinni nokkrum
orðum og hvetja kæra lesendur
sina að skunda nú af stað að verða
sér úti um bókina eigi þeir hana
ckki fyrir; metnaðarfyllra væri að
vísu að viða að sér frumkvæðun-
um og gera skipulegan samanburð
við þýðingarnar, reyna að lýsa
vinnubrögðum þýðarans og hnippa
í ihann þar sem tilefni kynni að
gefast. Ekki hæfir sá kostur vesa-
ling mínum; mér eru að sinni
ekki nema fá kvæðanna tiltæk til
samanburðar, og finnst hann raun
ar ekki aðkallandf: handbragð
Jóns Helgasonar á þessu verki er
slíkt að maður nýtur kvæðanna
velflestra sem frumkveðinna á ís-
lenzku áður en vangaveltur um
frumtexta og trúleik þýðinganna
koma til skjalanna. Þessu veldur
að bókin hcfur furðulega samfelld
an og heillegan stílsvip þótt víða
sé viðað til hennar; Jón Helgason
þýðir hin sundurleitustu kvæði en
hann mótar íslenzkan búning
þeirra allra eigin svip sínum. Og
þann veg birtist skyldleiki þýð-
inganna við eigin ljóð Jóns, hin
erlendu kvæði eru hér elduð upp
í sama skáldlistarafli. Hitt er líka
vert að taka fram að lauslegur sam
anburður fárra kvæða úr bókinni
við frumtexta bendir síður en svo
til að hopað sé í þýðingunni; hún
virðist einmitt persónuleg og full
gild íslenzkur, kvæðanna, ekki ís-
lenzk stæling eftir þeim. Sé þetta
sagt vegna undirheitis bókarinnar.
Það er auðvelt hlutskipti að lýsa
fögnuði sínum yfir einstökum
kvæ^um í þessari bók; ég nefni
aðeins fá til. Hér er til dæmis
kvæðið um köttinn Pangúr Ban
sem trúlega hefur á sínum tíma
orðið Jóni Helgasyni innblásturs-
vaki ,,á afmæli kattarins". Hér er
nú hið forna kvæði komið í ís-
lenzkan búning með sömu einföldu
málsnilld og ísmeygilegu kveðandi
sem gerir kattarkvæði Jóns les-
anda ógleymanlegt:
Þegar mús úr fylgsni fer
feginn dillar Pangúr sér,
fagna ég þá fæ ég skýrt
fólgið stef og kvæði dýrt.
Og hér er kvæði Frans G. Bengts-
sonar um (og eftir) Peire Vidal;
þótt orðlist þess sé allt annars eðl-
is er hún mér a. m. k. jafn heill-
andi að sínu leyti:
Nær drengir háðu dust og burt |
ég drjúgum beysti margan furt :
og rak úr söðli rekka,
í roti smættist þeirra kurt.
Hér er líka Grafletur Alkvins á
hexametri, komið frá áttundu Öld
og úr latínu; engu að síður er
inntak þess mjög af sama toga og
tveggja annarra þunglyndiskvæða
aftar i bókinni, þeirra Paul Ver-
laines og A. E. Housmans:
Fölnar hið fegursta blóm og fellur!
í hraustlegum vindum,
þannig, ó hörund, fer þér, þrotin
skal prýði þín senn.
Miklu 'meira en þetta hafa hin !
yngrj skáld ekki fram að færa,
þótt þau færi sína hugsun í allt j
annan búning og skjóti ekki held-
ur máli sínu til Drottins almátt-
ugs eins og hinn aldni lærdóms-
maður. — Annar skyldleiki
skemmtilegur birtist á öðrum stað
í bókinni þar sem tónameistarinn
Bach yrkir guðrækilega út af
töbakspípu sinni:
Mér oft vill pípan hrjóta úr hendi,
og hætt er við hún brotni þá,
en svipaðs falls með sama endi
ég sjálfur lafnan vænta má;
við eigum þannig áþekk kjör:
við erum bæði’ af leiri gjör.
Og þykir mér trúlegt að ýmsir
muni eftir Leirkarlsvísum Hall-
gríms okkar Péturssonar þegar
þeir lesa þessi stef; fróðlegt er
líka að sjá hversu mismunandi er
guðræknisútlegging þessara trúar-
skálda beggja.
Þessa upptalningu væri hægt að
lengja lengi enn, en eigi ég að
nefna þau kvæði sem mér þótti
mestur fengur að í bókinnj verða
fyrst fyrir íjögur kvæði Francois
Villons. Eftir önnur skáld þýðir
Jón aðeins stök kvæði, nema tvö
eftir Marianne von Willemer;
manni verður að óska þess að hann
vildi sinna Villon enn betur. Skelf
irig væri gaman að sjá Stóra testa-
mentið allt á íslenzku með þessu
handbragði. Villon er einn þeirra
skálda sem virðast halda æsku-
þrótti sínum óbliknuðum öld fram
af öld, og er ómetanlegur fengur
að fá þessi kvæði hans í svo sam-
snjallri og innlifaðri túlkun sem
Jóns Helgasonar. Ætti að nefna
íslenzkt skáld til samanburðar
líkamlegt, raunsæi lýsingarinnar
magnar skopið undarlega lifandi
óhugnaði.
Þau strjálu dæmi sem hér hafa
verið rakin veita að vísu litla hug
mynd um orðlist Jóns Helgasonar
í þessari þók, en þau mega vera
vitni um fjölbreytni verksins og
hefur þó fátt eitt verið nefnt. Enn
mætti tala um unaðsleg smákvæði
Marianne von Willemers; eða sonn
ettu Philippe Desportes um íkar-
os; eða kvæðishelming þann sem
þýddur er eftir Bellman, úr 21.
söng Fredmans. Af þeim vísum
skyldi maður ætla að gaman væri
að sjá Jón Helgason þýða meira
eftir þann meistara. Á íslenzku
mun fátt til af nýtilegum Bell-
mans-þýðingum og of fáum ljóst
að hann er einn af höfuðskáldum
Norðurlanda en ekki bára gaman-
samur söngvísnasmiður. Þannig er
lengi hægt að óska sér nýrra
verka; en slík iðja er trúlega fá-
nýt, og nær að una sér við þann
fögnuð sem stendur af Ijóðakver-
inu eins og það er. Skáldskaparlist
Jóns Helgasonar er vandlýst til
nokkurrar hlítar, þar fer saman
fágæt íþrótt í formi og lýtalaust,
þrautræktað tungutak. Og það er
einmitt þetta fágaða, ræktaða mál
far sem mér virðist veita bókinni
þann heillega stílsvip sem vikið
var að í upphafi. Jón Helgason
hampar aldrei máli sínu eins og
sumum jöfrum tungunnar hættir
til; hið þróttuga málfar er fullkom-
lega samrunnið og eðlilegt ljóði
hans. Hér skal að lokum tilfært
eitt lítið dæmi, af fullkomnu
JÓN HELGASON, prófessor, í Árnasafni.
kæmi manni trúlega fyrst í hug
Steinn Steinarr í sumum kvæðum
sínum, en óneitanlega er miklu
þróttugra tungutak hins foma
skálds, nöturlegra raunsæið og
skopið átakanlegra og áhrifasterk
ara:
Vér dökknum á hörund og
skorpnum er sólin skín,
vér skolumst af hryðjum, af
moldiyki sezt á oss gróm,
sjá, reytt hafa hrafnar og skjórar
vor skegghár og brýn
og skarað í augun, svo myrkholan
gapir þar tóm.
Þess ráðlag -er aumt sem í öðnim
eins félagsskap lendir,
en ákallið drottin, hann gefi
hverjum vor til.
Þessar hendingar eru úr Hanga-
kvæði Villons, einu nafnkunnasta
kvæði hans, og að vísu slitnar úr
samhengi, enda aðeins tilfærðar
sem dæmi um orðlist þessara
kvæða. Hér er líka hið víðfræga
Kvæði um konur liðinna alda, sem
Jón Helgason íslenzkar í fyllsta
skilningi orðsins og af mikilli
íþrótt; enn fremur Maríubæn móð-
ur hans þar sem innileiki og
kerskni vega furðulega salt, og
loks Raunatölur gamallar léttlæt-
iskonu þar sem biturt, beinlínis
handahófi, um aðferð hans; það er
úr Hrafnakvæði skozku:
In behint you auld fail dyke
I wot thera lies á new-slain
Knight;
And naebody kens that he lies
there,
But his hawk his hound, and lady
fair.
Ye’ll sit on his white hause-bane,
And I’ll pick out his bonny blue
een,
Wi’ae lock o’his gowden hair
We’ll theek our nest when it
grows bare.
Þessi erindi þýðir Jón Helgason
svo:
Á nesinu hér fyrir norðan á
ég nývegis riddara líkam sá;
hans valur og hundur, hans væna
frú,
þau vita það ein hvar hann
liggur nú.
Á meðan þu höggur við bringubein
ég ber mig að kroppa mér
augastein,
úr ljósgulu hárinu lokk ég sleit
að laupur minn þéttist um börn
mín heit.
Framhald á 13. síðu

Olafur Jónsson skrifar um bækur
MINNING
Hjálmar
son frá
Sumir menn, sem maður kynn-
ist, verða manni sérstaklega minn
isstæðir, svo að þótt þeir hafi lif-
að langa ævi sem samtíðarmenn,
þá gleymast þeir trauðla, og þeg-
ar þeir hverfa burtu, þá verður
eftir sár söknuður o.g tómleiki
fyllir hugann.
Norður í Deildardal í Skaga-
firði lézt nú fyrir jólin 92 ara
öldungur, Hjálmar Þorgilsson á
Kambi, fremsta bæ í Deildar-
dal. Þar féll til foldar sterkur og
merkilegur kvistur, rammíslenzk
ur, sem ég vil senda fáein kveðju
orð, þótt segja megi, að urn sein
an sé.
17. janúar hefði Hjálmar Þor-
gilsson, bóndi frá Kambi, orðið
92 ára, hefði hann lifað, en hann
andaðist á Sjúkrahúsi Skagfirð-
inga, Sauðárkróki 15. okt. s.l. og
var jarðsettur 24. sama mánaðar
að Hofi á Höfðaströnd.
Hjálmar Þorgiknon var um
margra hluti merkilegur maður
og sérstæður persónuleiki. Því vil
ég segja hér nokkur orð um þessa
öldnu kempu.
Hjálmar var fæddur á Kambi
17. janúar 1871 og voru foreldr-
ar hans þau merkishjónin Stein-
unn Árnadóttir og Þorgils Þórð-
arson, er allan sinn aldur bjuggu
á Kambi við mikla rausn. Stóðu
að þeim hjónum merkar, skagfirzk
ar bændaættir, er rúmsins vegna
verða ekki raktar hér.
Hjálmar ólst upp hjá foreldrum
sínum ásamt 3 systkinum, Páli,
Þórönnu og HóLmfríði, og var elzt
ur þeirra. Öll voru þau börn
mannvænleg og lifa systurnar
enn við háan aldur í fæðingar-
sveit sinni, Deildardal.
Þorgils Þórðarson á Kambi and
aðist árig 1901, en þá tók Hjálm-
ar við Kambsbúinu og bjó með
móður sinni, Steinunni, til árs-
ns 1904. En Hjálmar kvæntist 29.
ins 1904. En Hjálmar kvæntist 29.
ar Ásgrímssonar hreppstjóra á
Sleitustöðum og konu hans, Þor-
björgu Friðriksdóttur hreppstjóra
Nielssonar á Miklabæ í Óslands-
hlíð.
,Árið 1905 kaupa.þau hjón hið
forna höfuðból Hof á Höfðaströnd
ásamt fylgijörðum og hefja þar
búskap. Þar var mikið verkefni
fyrir ung og dugmikil hjón, því
að jörðin var í mikilli niðurníðslu
og allt í rústum. En Hjálmar var
snemma framsýnn og framtaks-
samur og hófu þau hjón að gjöra
þar stóra hluti. Hús eru byggð,
tún sléttuð og girðingar reistar.
Á örfáum árum hófu þau hjón
Hof aftur til vegs og virðingar.
Meðan Hjálmar bjó á Hofi, var
hann í hreppsnefnd og oddviti
hénnar um skeið. Og á þessum
árum hlaut hann heiðursverðlaun
úr styrktarsjóði Kristjáns kon-
ungs X fyrir sínar miklu búnaðar
framkvæmdir á Hofi.
Árið 1909, 20. júní, varð Hjálm
ar fyrir þeirri miklu sorg að missa
sína ágætu konu, Guðrúnu, frá
3 ungum börnum. Varð þetta til
þess ásamt öðru fleiru, að Hjálm-
ar flytur aftur á föðurleifð sína,
Kamb, árið 1913, ásamt Hólmíríði
systur sinni, en með henni bjó
Hjálmar fyrstu árin eftir fráfall
konu sinni og reyndist Hólmfríð-
ur börnum Hjálmars eins og hún
væri móðir þeirra.
Eins og áður getur, var Iljálm-
ar áhugasamur um allar búnaðar
framkvæmdir og tók opnum örm-
um öllu því, er til bóta horfði
í þeim efnum. Fyrstur manna í
sinni sveit byggði hann votheys-
tótt og fleiri nýjungar varð hann
fyrstur til að framkvæma. Einn-
ir gerði hann tilraunir með liey-
þurrkun í húsum inni og náði í
því efni nokkrum árangri. Hjálm
ar var einnig talinn í fremslu
rög skagfirzkra fjárræktarmanna
og átti sérstaklega hraust og
fallegt fé og seldi kynbótahrúta
víða u-m S-kagafjörð. Árið 1947
sæmdi Búnaðarfélag íslands
Hjálmar heiðursverðlaunum fyrir
störf hans og áhuga fyrir velferð-
armálum landbúnaðarins.
Hjálmar átti heima á Kambi í
tæp 84 ár. Dalnum sínum unni
hann og þar búa ættingjar hans
og niðjar. Deildardalur er einn
af útdölum Skagafjarðar austan
megin, en þeir eru nú flestir komn
ir í eyði. En Deildardalur er enn
í byggð og mun Hjálmar hafa átt
sinn stóra hlut, að svo er.
Hjálmar naut ekki skólamennt-
unar, þegar frá eru taldar nokkr-
ar vikur í barnaskóla undir ferm-
ingu. En hann var mjög vel sjálf
menntaður. Hafði góða rithönd og
stílfær í bezta lagi og auk þess sér
staklega mikill hugarreiknings-
maður. Hann unni fornum fræðum
og var fróður í sögu lands og þjóð
ar. Hjálmar var framan af árum
héraði kunnur fyrir hugdirfsku og
harðfengi. Er Drangeyjarför hans
og margt fleira talandi dæmi um
hugrekki hans og karl-mennsku.
Þá var skaphöfit Hjálmars sér-
stæð. Hann var mikill málafylgju
maður og stóð fast á því, er
hann taldi réttast og fór sínar eig
in götur. Hann var djarfmannleg
ur í framgöngu en yfirlætislaus og
hlýr í viðmóti. Myndin, sem fylg-
ir þessum fáu línum, segir til*um
svip hans og yfirbragð. En saga
Hjálmars og atgervi segir til um
manninn sjálfan.
Eins og áður getur, áttu þau
hjón Guðrún og Hjálmar 3 börn:
Steinunni, er lézt árið 1942. Var '
hún gift Hjálmari Pálssyni,
frænda sínum og áttu þau 7 börn. J
Magnús, er býr vestur í A-meríku. t
Kona hans Katrín Ólafsdóttir úr
Rangárvöllum. Eiga þau sex börn.
Og Harald, er á heima á Siglu-
firði, ógiftur.
Nú er Hjálmar horfinn og með
honu-m mikill persónuleiki. Hann
Framhald á 13. síðu.
r í 11 N.-N, föstudagur 18. janúar 1963. —
9