Tíminn - 22.02.1963, Blaðsíða 6

Björn Pálsson, alþingismaður:
KJARABÆTUR Á SILFURFATI
ipDANFAEIN ár hcfur mlkU
framleiðsluaukning orðið á
landbúnaðarafurðum. 1954 var
innvegin mjólk hjá mjólkurbúum
52.396 tonn en 1962 88.656 tonn.
Aukning 69%. 1954 var innlagt
kindakjöt í sláturhúsum 4645 tonn
en 1962 var það 12.163 tonn. Aukn-
ing 162%. Þrátt fyrir þessa miklu
framleiðsluaukningu hefur þeim
höndum fækkað, sem að fram-
ieiðslunni hafa unnið.
Á timabilinu 1954 til 1960 hefur
keyptum vinnudögum við landbún
aðarstörf fækkað um ca. 20%, en
eru án efa færri 1962. Ástæða
væri því til að ætla, að hlutur
bænda hafi batnað á þessu ára-
bfli en svo er ekki. Ég hef reynt
að kynna mér afkomu bænda s. 1.
ár og virðist mér, ag þrátt fyrir
mikla sparnaðarviðleitni, sé hagur
þeirra verri en oftast áður. Ár-
ferðið 1962 var lakara en 1961,
enda var það óvenjugott ár, en það
eitt getur ekki ráðið úrslitum. —
Nauðsyn ber til að gera sér ljósar
þær ástæður sem því valda, að
afkoma bænda er lakari nú þrátt
fyrir aukna framleiðni, ef hægt
væri úr að bæta. Að mínu áliti eru
einkum þrjár ástæður, sem þessu
valda:
1. Aukin framleiðni bænda hef-
ur eingöngu bætt hag neytenda
en að engu leyti orðið bændum til
hagsbóta. Árig 1953 áttu bændur
að fá kr. 13,80 pr. kg. af dilka-
kjöti. Það svarar til 37,09 kr. nú
miðað við breytt gengi. Lækkun
ca. 25%, sem kemur öll fram á
vinnu bóndans, því framleiðslu-
kostnaður er sá sami, hvort sem
kjötið er verðlagt krónu hærra
eða lægra. Sé gert ráð fyrir, að
42% af kostnaði við að framleiða
kíló af kjöti nú séu vinnulaun
bóndans kemur í hans hlut 11,76
krónur, sé miðað við 28.00 krónur
verð, en neytandinn fær 9,00 kr.
iækkun á hverju kílói kjöts vegna
aukinnar framleiðni síðustu 10 ár-
in.
1953 áttu bændur að fá kr. 2,75
fyrir lítra af mjólk. Miðað við
breytt gengi eiga þeir ag fá nú
kr. 7,39, en fá 5,27, lækkun 2,12
kr.Vinnulaun bóndans við að fram
leiða 100 lítra af mjólk. nú eru
kr. 221,00 en neytandinn hefur
fengið 212 kr. lækkun vegna auk-
mnar framleiðni. Á 10 ára tíma-
bili hefur kjötverð því raunveru-
lega lækkað um ca. 25%, en mjólk
urverg um ca. 29%, en bændur á
engan hátt notið aukinnar fram-
ieiðni nema síður sé. Vera má, að
einhverjir haldi því fram að rang-
látt sé að landbúnaðarafurðir
hækki í réttu hlutfalli við breytt
gengi. Ég vil í því sambandi benda
á, að samkvæmt upplýsingum, sem
Gylfi Þ. Gíslason gaf Alþingi, voru
meðaltekjiur veirkam, sjóm., og
iðnaðarm. 1952 kr. 36,636, en 1962
eru þær áætlaðar 98,120 (eru
sennilega talsvert hærri). Á þessu
árabili hefur krónan lækkað úr
16 í 43 kr. dollarinn Virðist því
samræmi milli launatekna og geng-
isbreytingar hjá þessum aðilum.
Vera má að einhver hluti tekna
fólks nú sé fenginn með lengri
vinnudegi, en vinnudagar bænda
hafa einnig lengzt vjð tvöföldun
bústofnsins og minni aðkeyptri
vinnu.
2. Kostnaður við byggingarfram
kvæmdir og vélakaup hefur hækk-
að um 50—70%, og vextir af föst-
um lánum og lausum skuldum
hafa hæk-kað um 50—60% og láns-
tími styttur. Hluti þeirra skulda,
sem framleiðendur þúrfa að greiða
liáa vexti af fer vaxandi eftir því
sem lengra líður frá því breyting
varð á vaxtafætinum. ógerlegt er
fyrir bændur, með óbreyttu af-
urðaverði, að rísa undir afborg-
unum og vaxtagreiðslum af bygg-
ingarframkvæmdum og vélakaup-
um. Endurteknar gengislækkanir
hafa gert aðstöðu bænda mjög mis
jafna og er erfitt eða jafnvel ó-
gerlegt úr því að bæta til fulls.
3. Nefnd sex manna, verðlags-
ráð, og í vissum tilfellum hag-
stofustjóri, hafa ákveðið verðlag
a landbúnaðarvörum. Lögum sam-
kvæmt átti verðlagningin að vera
miðuð við, að bændur hefðu svip-
aðar tekjur og verkam., iðnaðarm.
og sjóm. Flestir munu hafa gert
Björn Pálsson
ráð fyrir, að þessi lög tryggðu
bændum svipaðar tekjur og öðrum
stéttum, en því fer fjarri að svo
hafi verið. Hagstofan hefur gert
ýtarlegt yfirlit yfir nettótekjur
bænda árin 1954, 1957 og 1960.
Ég mun því eingöngu miða við
þau ár, þó því fari fjarri að þau
hafi verið óhagstæðari en önnur
ár hvað verðlag snertir.
CS
tí
8
sfi
P*
S
cð
40
03
8
1954 39858
1957 59760
1960 69324
s-a
^ bí)
■a m
||
s 3
i
a
3 g
If
-*•» CTJ
fc s
2°
ö
«*-»
03
U
♦S
O)
,s
s
cs
T5
S
8
cu
3
CS
to
o
o
1
03
es
03
40
1
H 03
t I
> S
o “
3 ©
5
Jö
k,
s
s
(3
27977 33944
42369 50042
55840 06104
engir 33944 45521 11577 34%
4800 45242 59647 14405 32%
6896 59208 78997 19789 33%
Heimildir, búnaðarskýrslur hag-
stofunnar, verðlagsgrundvöllur
landbúnaðarvara og skýrsla frá
hagstofunni, sem viðskiptamála-
ráðherra birti á Alþingi um at-
vinnutekjur verkam., sjóm. og iðn-
aðarm. Skýrsla þessi er birt í Al-
þýðublaðinu 12. des. 1962.
Vera má, að einhverjir haldi
því fram, að ekki sé hægt að miða
við atvinnutekjur annarra stétta
það ár, sem verð á landbúnaðar-
vörum var ákveðið, svo miða beri
við tekjur þeirra árið áður. Sam-
kvæmt því hefði kaup bænda þurft
að hækka um 19,3% árið 1954,
30,2% árið 1957 og 26,6% árið
960 til þess að þeir hefðu hlið-
stæðar tekjur og aðrar vinnandi
stéttir. Bændur hafa þvi verið
hlunnfærðir og brotln á þeim lög.
Árig 1954 fengu bændur enga
vexti af eigin fé og aðeins 900 kr.
í skuldavexti, sem er a. m. k. 5—
10 hundruð kr. of lítið. Það ár
hefði þvf orðið óhagstætt fyrir
bændur, ef eðlilegt tilHt er tekið
til vaxta.
Ýmsar ástæður valda bví, að
Á ÞINGPALLI
ick Fundlr voru stuttir í báðum deildum Alþingls í gær. Var fátt
markverðra tíðlnda.
★★ Ingólfur Jónsson hefur beðið um að geta þess, a® mlsskilningur
væri, að þær 500 þúsund krónur, sem ákveðí® er að verja tll
borana á Selfossl í ár, muni eingöngu renna til jarðhitaleltar
vestan Ölfusár, eins og sagt var hér í blaðinu í gær. Sagði ráð-
herrann það framkvæmdaatriði hvernlg borununum yrði hag-
að á Selfossi. Fjárveltingin væri til borana á Selfossi, án þess
frekar væri ákveðið, hversu mikið væri borað austan ár eðá
vestan.
tekjur bænda eru lægri en ann-
arra. Afurðamagnið áætlað of mik
ið, verð til bænda lægra en gert
var rág fyrir, kostnaðarliðirnir ó-
íaunhæfir og bændum áætlað
lægra kaup en aðrar stéttir fengu.
Þess ber einnig að gæta, að fram-
leiðslumagn sauðfjárafurða var
lítíð um árabd vegna sauðfjársjúk-
dóma og því nokkrum vandkvæð-
um bundið að haga verðlagningu
þannig, að hlutur sauðfjárbænda
yrði viðunandi. Ekki er ástæða til
að ætla, að bændur telj verr ifram
tekjur sínar en aðrir, nema síður
sé. Freistingin til að vantelja tekj-
ur er meiri, ef þær eru miklar
Ef eftirspurn er mikil eftir vinnu,
er auðveldara ag semía um, að
ekki sé allt upp gefið. Samanburð-
ur á innlögðum afurðum og fram-
tölum bendir einnig til þess, að
ekki sé um óeðlilegan mun að
ræða. Af framangreindum stað-
reyndum má öllum vera ljóst.
A) Bændur hafa aukið fram-
leiðslu sína um ca. 100%. Sú fram
leiðsluaukning hefur öll orðið
neytendum til hagsbóta. Lækkað
mjólkurverð raunverulega um
29% og kjötverð um 25%.
B) Kaup bænda hefði þurit að
vera a. m. k. 30% hærra til þess
ag vinnutekjur þeirra .væru í sam-
ræmi við vinnutekjur annarra
stétta.
C) Hækkun vaxta og aukinn
stofnkostnaður veldur því að nær
ógerlegt er að hefja búskap miðað
við óbreytt verð afurða. Það er því
setið lengur en sætt er og engu
hægt að tapa þó eitthvað sé reynt
að gera. Það sem gera þarf er
einkum þetta:
VEXTIR ÞURFA AÐ
LÆKKA.
Mikil þörf er að lækka vexti og
lengja lánstíma af lánum hjáStofn
lánadeild Búnaðarbankans til að
draga úr þeim mun, sem er á að-
stöðu bænda. Slík ráðstöfun mundi
einnig takmarka þá hækkun, sem
bændur þurfa að fá á afurðaverði.
SAMRÆMA ÞARF OG VINNA
BETUR ÚR BÚNAÐAR-
SKÝRSLUM.
Nauðsynlegt er ag samræma
búnaðarskýrslur, vinna úr þeim á
réttan hátt og í tíma, þannig að
iiægt sé að bera fram raunhæf rök
vig ákvörðun afurðarverðs, en
ekki byggja á ágizkunum. Við út-
reikning á kjöt- og mjólkurverði
má aðeins taka þá bændur, sem
vinna nær eingöngu við ag fram-
leiða þá vöru.
Þeir, sem lifa að miklu leyti á
tekjum af hlunnindum eða vinnu
utan heimilis eiga ekki að vera
með. Kartöfluframleiðendur þurfa
að vera sér í flokki. Bændur þurfa
að vanda framtöl sín og mega ekki
láta það hafa áhrif á sig, þó að-
stöðugjöld séu lögð á útgjöldin.
Það ætti engu að breyta, ef allir
telja rétt fram. Yfirsjón Stéttar-
sambands bænda er, ag hafa ekki
lagt meiri áherzlu S þessi atriði.
Eðlilegast væri, að unnið sé úr
búnaðiarskýrslum í samráði eða
samstarfi vig hagstofuna. Ábyrgir
menn vUja yfirleitt ekki dæma
ranga dóma. Komi slíkt fyrir er
oftar um að kenna skorti á gögn-
um, til þess að hægt sé að kynna
sér málin til hlítar. Sýni reynslan
hins vegar, að hlutur bænda sé
fyrir borð borinn, þó þeir hafi
skýrslugerðir og aðra hluti í lagi,
ber ag vinna að því að fá þeim
reglum breytt, sem i gildi eru um
vetrðlagningu landbúnaðarvara,
en fyrr ekki.
ÞEIR, SEM VEL VINNA EIGA
AÐ NJÓTA ÞESS AÐ EIN-
HVERJU LEYTI.
Miklar breytingar og framfarir
hafa orðið á þessari öla. Sú orka,
sem knýr mennina áfram ti] auk-
innar tækni og framfara er von
eða vissa um bætt lif.skjöi fyrir
sig og aðra. í íslenzkum iandbún-
aði hefur orðið bylting í ræktun,
húsabótum og vélvæðingu. Þegar
athugað er, hve litlar tekjur bænd
ur hafa haft gengur kraftaverki
næst, hve miklu þeir hafa afkast-
að á skömmum tíma. Ástæður fyr-
lr því, að þetta hefur tekizt eru
hagstæð lán, óvenjuleg sparsemi
og trúin á það, að umbæturnar
yrðu þeim að einhverju ieyti til I
hagsbóta. Það hefur raunar ekki
orðið enn eins og áður er fram
tekið, og bændum er orðið það
Ijóst. Ég flutti því breytingartil-
lögu við afurðasölulögin þess efn-
is. að sá hagnaður, sem verða
kann af framleiðsluaukningu
bænda á komandi árum skiptist
milli framleiðenda og neytenda.
Önnur atriði varðandi verðlagið á
að vera hægt að laga án lagabreyt
inga. Hér er ekki um að ræða, að
landbúnaðarvörur hækki þó frum
varpið verði samþykkt, heidur að
það lækki ekki eins ört ug mikið
og verig hefur. Framleiðni bænda
mun aukast meir, ef þeir hagnast
á því að einhverju ieyti, þannig,
að báðir aðilar munu græðaábreyt
ingunm. Það er bæði ranglátt og
iieimskulegt ag ætla einni stétt
að búa við lakari launakjör en aðr
u hafa, o.g segja þar að auki við
hana: Það er sama hvort þið fram
leiðið mikið eða lítið, slæma vöru
eða góða, tekjur ykkar breytast
ekkert við það í heild. Sá sterki
getur aðeins tekið brauðig frá
þeim sem minna má sín. Við um-
ræður um þetta mál komst við-
skiptamálaráðherra þannig að
orði, að bændum væru færðar
kjarabætur á silfurfati og engin
stétt byggi við jafngóð kjör. Sýna
þessi ummæli gjörhygli ráðherr-
ans á málefnum bænda og góðvilja
t þeirra garð. Er undarlegt, að
ráðherrann skuli ekki láta nokkra
af sínum liðsmönnum flytja í sveit
til að njóta þessara góðu kjara.
Ráðherrann skýrði enn fremur frá
því, að mjólkurduft væri flutt út
til svínafóðurs fyrir kr. 4,50 pr.
kíló. Er hér um sérstæða fjár-
málavizku að ræða. Þurrmjólk er
bezta fóður, sem hægt er að gefa
mjólkurkúm og borgar sig að
greiða miklu hærra verð fyrir
hana en fóðurblöndu, sem í er
margra ára gamall amerískur maís
og bændur verða að kaupa á 5—6
kr. kg. Væri því hagkvæmara að
nota þurrmjólkina til fóðurs inn-
anlands en flytja hana út fyrir
hálfvirði.
í yfirliti því, sem hagstofan hef-
ur gert yfir hreinar tékjur bænda
1954—1957 og 1960, kemur í ljós,
að mikill muntir er á tekjum
þeirra í einstökum sýslum. Vafa-
laust kemur þar margt tíl greina,
svo sem misgóð búskaparskilyrði,
misjöfn aðstaða til að afsetja af-
urðir o. fl. Við athugun á skýrslun
um kemur í Ijós að ósamræmi er
á milli nettotekna og bruttotekna
i einstökum héruðum, Bendir það
til þess, að búmennipg sé misjöfn.
Ég héld ag í þvi efni þurfum við
að læra hver af öðrum og eigum
mikið eftir að læra. Ég er sann-
færður um, að íslenzkur landbún-
aður á eftir að taka miklum fram-
törum, en þó með þeim fyrirvara,
að bændur njótí þess að einhverju
leyti, ef þeir yrkja sinn akur vel
og þeir losni við þá fjárhagslegu
spennitreyju, sem þeir eru í nú.
Litlar líkur eru til, að það svari
kostnaði að framleiða mjólkurvör
ur tíl útflutnings í næstu fram-
tíð. Sú framleiðslá yrði því að
mestu bundin við innanlandsmark-
að. Vera má, að svínakjötsfram-
íeiðsla geti svarað kostnaði að
vissu marki. eða ið svo miklu
leyti, sem við getum fóðrað þau á
afgangs mjólkurafurðum og öðr-
um fóðurvörum, sem framleiddar
væru innanlands. Skilyrði fyrir
sauðfjárbúskap eru að ýmsu leyti
góð hér. Hægt er að framleiða
mikið magn af sauðfjárafurðum
og lækka framleiðslukostnað að
mun frá því sem nú er.
Þar sem beitiskilyrði eru góð,
má oft komast af með litla
heygjöf, ef hentugur fóðurbætir
er notaður. Nokkrar líkur eru tíl
að síldveiði verði árvissari en
verið hefur. Skapar það skilyrði
fyrir bændur í mörgúm héruðum
að fá hentugan og ódýrar. fðður-
bæti. Góð peningshús og aukin
ræktun gera það að verkum. að
hver einstaklingur getur haft
fleira fé en verið hefur. Margt
mælir með því að við verðum sam
keppnisfærir með sölu sauðfjár-
afurða á erlendum markaði áður
en mörg ár líða.
Ef bændur hefðu fengið 80
aurum meira fyrir hvern litra af
mjólk og 5 kr. meira fyrr hvert
kg. af kjöti 1960 myndu tekjur
þeirra hafa orðið svipaðar og ann
arra. Að nokkru leyti erj þessi
mistök okkar eigin sök. eins og ég
hef áður bent á. Það hefui vafa-
Framhald á 15. síðu.
6
TÍMINN, föstudaginn 22. febrúar 1963