Tíminn - 16.05.1963, Blaðsíða 6

í fyrsta smn, er ég sá Björn
Hallsson bónda á Rangá, var vet
urinn 1903, þá var hann fyrir
skömmu byrjaður að búa. Mér er
Björn minnisstæður fyrir sam-
skipti okkar þá. Þannig var að fað
ir minn var að fylgja mér út í
Kirkjubæ til séra Einars Jónsson-
ar. Þar átti ég að vera til að læra
undir fermingu og fleira. Þetta
var á þorra og ís á Lagarfljóti.
Ríðum við út fljótið, og stönzuðum
á Rangá, sem er næst miðlínis á
þeirri leið.
Myndarlegt virtist mér það heim
ili, var það auðséð, að þar ríkti
rausn og stjórnsemi í öllum heim-
ilisháttum. Þar var mikill bær á
gamla vísu, stór og vel frágeng
inn og bar allt vitni um góða
efnalega afkiomu. Þá var kona
Björns Hólmfríður dóttir Eiríks
hreppstjóra í Bót, mjög lagleg
kona og framúrskarandi myndar-
leg og vel menntuð, sem setti sinn
svip á heimilið. Þarna voru glæsi-
leg hjón í góðum kríngumstæðum.
Þegar vi® fórum reið Björn með
okkur, sem þá var siður góðbænda.
Hestur hans var kappalinn og fjör
ugur. Faðir minn átti ágæta hesta
og farið var greitt. Eg var á ung-
um hesti, sem var nokkuð kvikur
og óslípaður. Þegar við höfðum
ríðið nokkurn spöl vildi það óhapp
til, að bilaði band á vaðsekk, er
spenntur var við hnakk minn, og
fór út í hliðina. Hesturínn varð
ólmur og fældist þetta, en Björn
var rétt hjá og náði í tauminn á
hestinum og fór nú allt á harða
sprett og gat Björn stýrt báðum
hestunum, sem vitlausir voru, til
lands. í bökkunum norðan við fljót
ið voru snjóskaflar og komu hest-
arnir á sprettinum í snjóinn, sem
var djúpur, og þar fór allt um
og þannig stöðvuðust þeir og állt
fór vel.
Ekki datt mér þá í hug, að við
Björn ættum eftir að vinna sam-
an í marga tugi ára, en mér er
það minnisstætt, hversu . traust
handtak það var, þegar hann náði
í beizlið á hesti mínum, sem ekki
hafði tíma til að fælast meir, enda
hafði þá nóg með að hafa við
hesti Björns.
Eg var Birni mjög þakklátur
fyrír þessa björgun. Eg veit ekki
hvernig þetta hefði endað, ef hest
urinn hefði náð til að ólmast og
slá, því að sekkurínn lafði ofan í
nárann öðrum megin. Eflaust hefði
hesturínn kastað mér af sér og
við misst hann.
Þetta var fyrsta aðstoðin, sem
Björn veitti mér, en ekki sú eina
er upp var sagt, því að samstarf
okkar var traust og vinfengi, sem
hélzt til hinztu stundar.
Eg þarf ekki að hafa langa lýs
ingu af Birni Hallssyni. Um hann
hefur veríð skrifað vel og ræki
lega af núverandi formanni Kaup-
félags Héraðsbúa Friðríki Jóns-
syni bónda á Þorvaldsstöðum, sem
er Birni nákunnugur og þekkti
allan hans starfsferíl, og sömuleið
is af Þórarni Þórarinssyni skóla
stjóra á Eiðum.
Þessi orð mín verða því um
störf Björns fyrír Kaupfélag Hér-
aðsbúa og samvinnumál, og sam
starf okkar, þar sem hann var
félagsmaður í Kaupfélagi Héraðs
búa í 52 ár, þar af í stjórn þess
í 44 ár, og formaður þess í 34 ár.
Það má segja að Kaupfélag Hér-
aðsbúa hafi verið arftaki Pöntun
arfélags Fljótsdalshéraðs, sem
hafði bækistöð sína á Seyðisfirði
1886—1907, að það reyndist ekki
starfhæft og tekið til gjaldþrota-
skipta 1907—1908. Það hlýtur öll-
um að vera ljóst hver arfur sá
hefur verið.
í Pöntunarfélaginu gilti sameig-
inleg ábyrgð, sem harkalega var
eftir fylgt af útibúi íslandsbanka,
Seyðisfirði, er átti hjá félaginu 60
þúsund krónur, sem var mikil upp
hæð á þeirra tíma mælikvarða.
Þetta var þungt áfall, og reyndist
erfitt fyrír hið nýstofnaða félag,
MINNING
ijörn Hallsson
fyrrverandi alþingismaður, Rangá
sem engin efni hafði og auðvitað
mjög takmarkaða tiltrú. En hitt
var þó enn þá erfiðara, að berj-
ast við alla þá ótrú og fyrirlitningu
sem hægt var að blása upp í sam
bandi við óhöpp og ófarir hins
fyrra félags.
Þar sem allflestir bændur á Hér-
aði höfðu skipt við Pöntunarfélag
ið og urðu á eftir að leita á náð-
ir kaupmanna, þá lögðu þeir ríka
áherzlu á og sýndu með ljósum
dæmum, hvað leitt gæti af slík-
um samábyrgðarfyrirtækjum og
tel ég það hafa gert hinu nýja
félagi okkar meirí erfiðleika, en
1 skuldakrafan.
Um uppgjör Pöntunarfél. voru
margir fundir haldnir og miklar
ráðagerðir, sem enduðu þannig, að
bændur losnuðu við allar frekari
; kröfur á hendur þrotabúinu nema
þessa kröfu frá bankanum, sem
áður er um getið og reyndist ærið
| nóg. Björn Hallsson hafði mikið
með þessi mál að gera, fyrst og
fremst fyrir hönd þrotabúsins, og
; gekk vel fram í því að samningar
' næðust á þeim grundvelli, að sjálfs
i eignarbændur á Héraði settu jarð-
j ir sínar, sem ekki voru þá veðsett-
ar fyrir, til tryggingar fyrír banka-
skuldinni, og var það mikil fórn
af hendi þeirra. og virtist fúslega
fram lögð. Svo mikinn þegnskap
sýndu bændur, að ég efast um
aS mörg dæmi finnist slík eða
imeiri .s.jálfsfórn en þar var-.af
hendi leyst. . ágnin
Eftir það var samið við nýja
félagið, að standa fyrir og annast
eftir þess mætti að staðið værí í
skilum með umsamdar greiðslur.
Þetta tókst sem betur fór, og leyst
ist allt án nokkurra árekstra enda
allir samtaka um, að allt gengi
sem bezt. En áróður andstæðing
anna hélt áfram af fullum krafti.
Eg efast um, að nokkur maður
hafi unnið með þáverandi fram-
kvæmdastjóra, sem var faðir minn,
meira og betra verk en Björn
Hallsson, sem kom ætíð fram sem
sáttasemjari milli beggja aðila.
Kom þar berlega í ljós hans mikla
traust og samningalipurð, sem allt
af lýsti upp starf hans, þar sem
hann vann að samvinnumálum,
enda þekkti hann af reynslu báðar
hliðar viðskiptamála þeirrar tíðar.
Lof sé honum fyrir það.
Þess má geta, að það komu
margir góðir menn fram í dags
Ijósið, þegar þurfti að lyfta því
stóra Grettistaki að stofna Kaupfé-
lag Héraðsbúa, við þær aðstæður,
sem ég hef lýst, og sýnir það bezt
hversu sterk trú var þá á mátt
samtakanna.
Þar sem samvinnustarfið lá
niðrí í tvö ár, þá gaf sú reynsla
strax bendingu um hvert stefndi
þar sem verð á útlendri vöru hækk
aði og afurðaverð lækkaði, þrátt
fyrír mjög stöðugt verðlag, sem
þá var yfirleitt á útlendum mark-
aði. Það voru því víðsýnustu og
þroskuðustu mennirnir, sem að fé-
lagsstofnuninni stóðu sem óx
hægt og öruggt, þegar tekið er til
lit til þess fyrírkomulags, sem þá
gilti almennt. sem var pöntunar-
félagsformið En um 1920 var
breytt um fyrirkomulag á rekstri
félagsins, opnuð sölubúð og inn-
flutt allt sem hægt var að fá, og
fólkið þarfnaðist. Uxu þá brátt við
skipti félagsins. þó að erfitt væri
eftir 1920, því að þá voru oft harð
, ir vetur og verðlag mjög óhag-
! stætt.
Árið 1921 tekur Björn Hallsson
við formennsku félagsins, og hafði
það starf á hendi meðan hann
treysti sér til„ sat í, formannssæti
í 34 ár með sæmd og jirýði og
í fullu, trausti allra félagsmánna, er,
| bazt kom í ljós, þegar, koaningar.
j fóru fram, þá klöppuðu fundar-
j menn og sýndu þar með formanni
j enn meira traust. Allan hans for-
mennskutíma var hann kosinn
fyrsti fulltrúi á Sambandsfund og
í hvívetna var honum sýnt traust
og velvild, sem hann var líka verð
ugur.
Við Björn fórum margar ferðir
saman ríðandi til Akureyrar á Sam
bandsfundi. Björn átti góða hesta
og var oft glatt á þeim ferðum, og
stundum var hópurinn stór, þá aðr
; ir fulltrúar af Austurlandi slóg-
ust í förina. Stundum var slarkað
á bílum á lítt notfærum vegum,
blautum og sums staðar snjór, því
að fundir þessir voru svo snemma,
að fjöll voru ekki runnin til fulls.
t öllum slíkum ferðum var Björn
allra manna hraustastur og ötul-
astur.
Björn var maður vel á sig kom
ínn, vel meðalmaður á hæð, þrek-
inn, beinvaxinn og limaður vel og
hraustmenni hið mesta, og söng
maður góður og féll því vel í
glaðra drengja hóp, en hófsmaður
og háttprúður í hvívetna, var hann
því sjálfkjörínn fyrirliði hvort er
var á gieði og alvörustund.
Við sem þekktum Björn Halls-
son af samstarfi og daglegri kynn
ingu, þekktum hans miklu mann-
kosti og drengskap, sem aldrei
bilaði. Við þekktum hann sem ráð
nollan og tillögugóðan mann, sem
allir báru traust til. Við þekktum
hann sem hjálpsaman og góðan
mann, sem mönnum og málleysingj
um vildi allt gott gera. Við þekkt-
um hann ^em stórbrotinn höfð-
ingja, sem kom fram fyrír fjöld
ann, flytjandi mál sitt með ein-
urð og djörfung, er aldrei hvik-
aði frá góð”n málstað. Allir þess-
ir góðu eiginleikar Björns hafa
kallað hann fram til að vera merk
isbera bænda á Fljótsdalshéraði
í 40 ár og merkið bar hann vel,
enda munu fáir eða engir hafa
verig valdir í jafnmargar trúnðaar-
stöður og hann. Hann var í tvö
.skipti kosinn þingmaður, sat í
milliþinganefndum lengi. Búnað-
arþingsfulltrúi, í stjórn Búnaðar-
sambands Austurlands, í stjórn
Búnaðarskólans á Eiðum, prófdóm
ari við Eiðaskóla, formaður yfir-
kjörstjórnar, formaður fasteigna-
matsnefndar, í héraðsnefnd kreppu
mála, hreppstjóri sinnar sveitar
alla tíð, sýslunefndarmaður, for-
maður búnaðarféíagsins og skóla-
nefndar og fleira. En mesta og
tímafrekasta starfig var formanns
starfið í Kaupfélagi Héraðsbúa.
Þar sparaði hann aldrei tíma. —
Áhugi hans og velvild til félagsins
var ótakmörkuð og löngun hans
til að gera það máttarstoð og afl
gjafa allra er að því stóðu var
hans metnaðarmál. Komu þar vin-
sældir hans og traust að góðu
haldi.
Á aðalfundi Sambands íslenzkra
samvinnufélaga ávann Björn sér
vinsældir og traust, því að fram
koma hans í öllum málum, bar
þar sem annars staðar vott um
glöggskyggni og drengskap enda
oft kallaður til ráða, þar sem um
nefndarskipan var að ræða í vanda
sömum málum. Traust það sem
Björn vann sér á Sambandsfund-
um yfirfærðist jafnframt á Kaup-
félag Héraðsbúa, og þar sem hann
hafði með sér í stjórn félagsins
lán'dskúnna metln 'svo sem Pál Her
mannsson og Benedikt Blöndal
kennara, þá mátti það sín mikils að
skapa Kaupfélagi Héraðsbúa það
mikla og góða traust, er það hafði
hjá SÍS og lánstofnunum og öðr-
um sem við það hafa skipt. Að
geta aflað sér trausts og haldið
því er mikið og dýrmætt verð-
mæti, sem hver félagsskapur og
hver einstaklingur þarf að setja
sér öllum metnaði ofar að varð-
veita.
Kaupfélag Héraðsbúa, sem er
bæði framleiðenda og neytenda-
félag, auk þess víðlent, nær yfir 2
sýslur, vegalengdir miklar og verzl
unarsvæðið allt skilið frá hafnar-
stað með erfiðum fjallvegi eins og
vegasamband var um langan tíma,
pá getum við skilið, að ýmis sjón-
armið koma fram, sem reka sig
á hagsmuni ýmissa, að minna eða
meira leyti, til dæmis um það
hvort aðalstöðvar félagsins ættu
ag vera upp. á Egilsstöðum þarsem
allir aðalvegir um Héraðið sker
ast eða mðn á Reyðarfirði, þar
sem höfn er góð og allar vörur
koma í land og öllum framleiðslu
vörum er útskipað. Það var skoð-
un fjöldans, að uppbygging félags
ins yrði að vera á Reyðarfirði,
fyrst og fremst meðan ekki voru
betri vegir og flutningatæki en þá
var.
Þegar félagið hafði starfað í 15
ár var farið að gera ráð fyrír út-
fiutningi á frosnu kjöti og byggja
kjötfrystihús, þá kom aftur til álita
hvar ætti að setja það, sami á-
greiningur vaknaði aftur um Egils
staði og Reyðarfjörð.
Samkvæmt reglum, sem útgefn-
ar voru viðvíkjandi útflutningi á
f'-osnu kjöti. þá var algjört bann
við því að flytja kjötið nokkuð
til. það yrði að skipa því um borð
í góðu og rakalausu veðri, það
tók því aiveg skarið af, Egilsstaðir
alveg útilokaðir, þó að mörgum
þætti það súrt i broti.
Þegar frystihúsið á Reyðarfirði
hafði starfað í 15 ár, þá fóru að
koma kröfur frá þeim sem höfðu
T I M I N
frá 100—150 km. leið að reka fé
til slátrunar að fá frysti- og slátur-
hús uppi á Fossvöllum. Um þetta
voru mikil átök, sem enduðu með
því að byggt var á Fossvöllum.
Þegar frystihúsið á Fossvöllum
hafði tekið til starfa, þá
heimtuðu Fljótsdælingar að fá slát
ur og frystihús við Hrafnsgerðisá
og fór nú að vandast málið, og
stóð styr um þetta 1 nokkur ár,
sem endaði með því að slátur-
og frystihús var byggt á Egils-
stöðum og auk þess hraðfrystihús
fyrir fiskafurðir. Um þessar fram
kvæmdir var mikill skoðanamun-
ur og reyndi þar ekki minnst á
traust og góðar og lagnar tillögur
formanns, að bræða allan þennan
skoðanamun saman, sem tókst, þó
að ef til vill hafi ekki allir verið
sem ánægðastir í svipinn. Jafn-
framt þessum umbótum sem mikil
fjárfesting fylgdi óx árlega krafa
um að hefja byggingarframkvæmd
ir á Egilsstöðum, til undirbúnings
að hægt væri að flytja sem mest
af starfsemi félagsins upp fyrir
fjall. Það var öllum Ijóst, að þeg-
ar flutningatækin færu að verða
stærri og sterkari og vegir að batna
yrði að hefjast handa un»
framkvæmdir. En allt það sem
gera þurfti var svo fjárfrekt að
hafa varð hliðsjón af greiðslu-
getu félagsins, því að á sama tíma
höfðu yfir bændur gengið harðir
vetur og fjárpestir, því varð að
sigla gætilega og það var áreiðan-
legt að Bjöm athugaði báðar þess
ar hliðar, því að andvaraleysi fyr-
;r tryggri f]árhagslegri afkomu fé-
lagsins var það hættulegasta. Það
voru því alltaf af hendi stjómar-
innar lagðar fram tillögur fyrir að
alfund hvað hægt væri að gera
á hverju árí og reynt að fram-
kvæma það. Þetta heppnaðist allt
og alltaf var traust og gott sam-
starf. Þó árlegar framkvæmdir,
sem við getum kallað sigra hafi
ekki alltaf veríð stórir, þá er það
þó samkvæmt lögmáli lífsins, að
þeir kalla á nýja baráttu og á-
framhaldandi framkvæmdir, og
þannig hefur það gengið, að aldrei
hefur þurft ag stöðva, alltaf hafa
bætzt við á hverju ári nauð-
synlegar byggingar og nauðsynleg
tæki, jafnframt hafa sjóðir f&
lagsins aukizt, og mikið af fé fé-
iagsins hetur festst vegna fram-
kvæmda félagsmanna, því að félag-
ið hefur stutt þá eftir getu sinni.
Framtíðarverkefni Kaupfélags-
ins tæmast aldrei meðan bjartsýnl
og víðsýni ríkir sem alltaf hlýtur
að verða í slíkum félagsskap, sera
aldrei getur orðið gamall. Hann
byggir sig alltaf upp af ungum
mönnum með nýjum þrótti og nýj-
um hugsjónum. Samtímis því að
hinir eldri og þreyttu falla frá,
koma nýir kraftar. Þetta er það
sem heldur hverju samfélagi ungu,
sama lögmál gildir með hverri
þjóð. Hvert vel rekið samvinni>
félag verður stærra og sterkara ef)
ir bví sem árin líða.
Eg get sagt fyrir sjálfan migi
það var ánægjulegt að vinna og
starfa með Birni Hallssyni og ver3
ur aldrei of metið af mér eða f&
lagsmönnum, mér er vel kunnugt
um, að enginn vildi gera honuni
á móti eða vanmeta hans tillögui
og ráð í garð félagsins, sem alltai
miðuðu að því, að gera félagi?
eins traust og gott sem kostur vat
á.
Björn Hallsson var mikill gæfu
maður. því að vinna sér vináttn
og traust fjölda manna er senni
lega það mesta og bezta verðmæt
sem maður getur eignazt í þessn
lífi. Biörn bar aldur sinn vel til
75 ára, þá fór hann að þyngjasl
og sjón að daprast, en hann vaj
hraustur til sálar og líkama oj
sannaðist bað á honum, ag eplil
íellur sjaldar langt frá eikinni
Eftir því sem ég hef heyrt föí
ur hans lýst, Halli Einarssyn
bónda á Rangá, þá var það dugn
aðar- og mvndarmaður, og sams
Framhald á 15. síðu.
N, fimmtudagurinn 16. maí 1961
6