Tíminn - 08.01.1964, Blaðsíða 8

Gísli Guðmundsson, alþingismaður:
LANDSBYGGD ER LANDVÖRN
i
i
i
LandsbyggS fyrr á tímum
Elztu heímildir um fólksfjölda
hér á land’ og skiptingu hans eft-
ir landshiutum tru frá ofanverðri
11. öld. Þá fór fram, sem kunnugt
talning þeirra bænda, er þing-
farakaup áttu aö greiða. Þeir voru
þá að sögn íslendingabókar, tólf
tundruð stór í Norðlendingafjórð-
ungi, tíu hundrnð stór í Sunnlend-
ingafjórðungi, :iíu hundruð stór
'• Vestfirðiiigaíjórðungi, og sjö
•har.druð stór í Austfirðingafjórð-
ungi, alls samkv þessu eftir nú-
tíma reikningi 4560 í landinu. —
Ótalið var þá alÞ annað landsfólk,
þ. á. m. bændui þeir, sem ekki
voru svo -’fnum búnir, að þeim
bæri að greiða þingfararkaupið.
A þessari tö.u þingfararkaups
bær.da hafa fræðimenn síðari tíma
oyggt áætlanir um íbúatölu lands-
Inr Þær áætlanir eru nokkuð ó-
traustar. Hins vegar sýna tölur
þingfararkaupsLænda sjálfsagt
nokkuð glögglega hlutföllin milli
•búafjölda lanasfjórðunganna í
þann tíð. HluKfdlstölurnar voru
12, 10, 9 og 7. Landið var albyggt
og fjölmenni fór eftir landkost-
um eða landsstærð.
Rúmlega 6 ölr.um síðar, 1702—
170? á miðjum einokunartímanum
voru landsmeno allir taldir í
1. grein
fyrsta sinn og reyndust þá 50 þús.
rúndega. Vestuiland var þá fjöl-
mennast, Suðuiland næst, þar
sjást trúlega áhiii hinna stórauknu
fiskveiða eftir 1300. Þorp eða
bæir fyrirfinnast þá enn ekki.
Fjölmennust svtitarfélög voru þá
Eyjaf jallasveit með 1069 íbúa
og Neshreppur á Snæfellsnesi,
hinn forni, með 1027 íbúa. Á bisk
upssetrunum tvr im, Hólum og Skál
holti, voru þá 70—80 manns á
hvo u. Þau voru þá sem fyrr höfuð-
staðir íslenzkrar þjóðmenningar,
en Bessastaðir danskra stjórnar-
valfa.
Vöxtur höfuðnorgar og fólks-
flutningar milli landshluta
Árið 1945, þegar hið endurreista
Alþingi kom saman í Reykjavílc
í fyrsta sinn, var hún orðin höfuð
staður landsins og þar voru þá
um 900 manns að ég ætla. Jón Sig
urðsson var því h’ynntur sem kunn
ugt er, að pingmu yrði valið að-
setur þar en ekki á Þingvöllum
við Öxará. Aðairök hans voru þau,
að ísland, sem var að berjast fyrir
sjáifstæði sínu, þyrfti að eignast
höfu«stað í bæ eða borg og efla
hann sem miðstöð þjóðlífs og fram
faia og að óruggasta ráðið til þess
væri að löggjaíarþing sæti þar og
fleiri þjóðstofnanir. Það sá hann
eflaust rétt. Vcvtur Reykjavíkur
er verk þjóðfélagsins 1 fyrst og
fremst eða byggist á aðgerðum
þevs Hitt er ekki víst, að Jón Sig-
urðsson hafi séð fyrir, að sá vöxt-
ur vrði svo mikill, sem raun er
á ug annarra bvggðarlaga svo lít-
ill, að það gæti slapað nýjan vanda
enda ekki hans eða stjórnmála-
manna á þeirri tíð að ráða fram
úr viðfangsefnurr næstu aldar.
Framsóknarvist
HIN VINSÆLA framsóknarvíst
verður spiluð í félagsheimilinu a3
Tjarnargötu 26 n. k. föstudags-
kvöld kl. 8,30. Allir eru velkonm-
ir meðan húsrúm leyfir en vissara
er að panta aðgöngumiða í tæka
tíð. Síminn er 1 55 64.
Það er ekki atlun mín að rekja
hér þá þróun í skiptingu fólks-
íjölda á milli landshlutanna sem
áiti sér stað á rdðari hluta aldar-
innar, sem leið cg á fyrstu tugum
þessarar aldar. Ætla má, að sú
þróun hafi verið að verulegu leyti
eðlileg og heppileg vegna breyttra
þjóðfálags- og þjóðlífshátta og
nýrra möguleÍKa. Myndun bæja
og þorpa við sjévarsíðuna hefur
aukið velmegun þjóðarinnar og
skapað grundvöh framfara á ýms-
u m sviðum og höfuðborgin, sem
hér hefur vaxið og dafnað við
sundin blá á 19. öld og allt fram
á okkar daga, hefur vissulega innt
af hendi mikiisvert hlutverk í
framfarasókn þjóðarirfbar. En
fólksflutningarnir milli landshluta
eru nú og það fyrir alllöngu komn-
ir á það stig, að varúðar er þörf
og skipulegra aðgerða af hálfu
þjóðfélagsins. Eins og fulltrúar
þjóðarinnar gerðu fyrir 120 árum
rá*stafanir til að efla hér höfuð-
borg, eins þyrflu þeir nú að gera
það, sem i þeit’a valdi stendur,
til þess að hér haldist landsbyggð
og vaxi, sem er í raun og veru
eitt og hið sama. þegar að er gáð.
Hætta á ferðum
Víð, sem á þetta bendum, höld-
um því ekki fr»m, að íslendingar
eigi að byggja upp heiðarbýlin,
sem víða voru reist eða endur-
byggð í góðærinu um miðbik 19.
aldar. Við álítum heldur ekki nauð
syn egt að keppa að því nú um
sinn að byggja upp allar þær jarð-
ir víðs vegar í sveituni, sem farið
hafa í eyði undanfarna áratugi.
Eins og nú hagar til, getur líka
verið heppilegt sums staðar að
breyta nokkuð fyrirkomulagi
bygpðarinnar og miða það meir en
verið hefur við tamgönguleiðir. En
þegar svo gengnr til ár eftir ár og
um áratugi, að björguleg byggð-
arlög og heilir landshlutar halda
ekki sínum hlut, að þar verður
ekki eðlileg uppbygging til fram-
fara og ekki eðlileg fólksfjölgun
miðað við vöxt pjóðarinnar í heild,
er hætta á ferðum fyrir framtíð
þessara byggðailaga og þessara
landshluta. Og hér er ekki aðeins
um það að ræð.i sem lengi hefur
verið augljóst, að fólk flyzt úr
sve.tum, heldu- einnig það, að
bæir og þorp í hlutaðeigandi lands
hlu'um megna ekki að apka fólks
fjölda sinn að sama skapi, halda
jafnvel ekki eðlilegri fólksfjölgun
sjálfra sín. Sú bætta sem hér er
á ferðum, varðar ekki aðeins þá
landshluta, sem ekki halda í horfi,
neldur alla landsmenn og þjóðfé-
lagið í heild. Þessi þróun ætti að
vera öllum áhyggjuefni, sem gefa
henni gaum og reyna að gera sér
gvein fyrir, hvert stefnir.
Borg án landsbyggðar
Eg vil nefna það, sem augljós-
ast er, að Reykjavíkurborg vex
að J.angað streymir fólk úr öðrum
lanlshlutum. Það er ekkert keppi
kc'li fyrir þjóðfélagið nú, að höf-
uðborgin sé sem fjölmennust, held
ur, að hún sé fögur borg og vel
upp byggð. að tólki líði þar vel,
að af henni meg’ læra og hún sé
landinu til sórr.a út á við. Það
er he’dur ekkert. keppikefli fyrir
Reykvíkinga helc'ur þvert á móti,
að vöxtur borgarinnar sé svo hrað
ur að aldrei sé ráðrúm til að Ijúka
nauðsynlegum vorkefnum og þá
má ekki gleyma því, að stór borg
xrefst miKlu kostnaðarsamari
mannvirkja t d. í sambandi við
umferð en hær eða þorp. En borg
án lands og landsbyggðar er illa
GÍSLI GUÐMUNDSSON
á vegi stödd St«ða borgar í stóru,
auðu landi mikiiia möguleika verð
ur ekki öfundsvprð á komandi tím
um.
íbúatala 1940 og 1962
Varðandi þá próun, sem ég nú
hef rætt, skal ég finna orðum mín
um stað í nokkntm tölum, sem ég
æ'la, að þykja megi athyglisverðar
Hér verður ekKi farið langt aftur
í .ímann að þessu sinni, því að
það skiptir minna máli.
A 22 ára tímabili á árunum
1940—1962 hækkaði íbúatala lands
ins um rúmlega 51%. Hún var ár-
ið .940 121.474 en árið 1962
183,478 Ef fóiráfjölgunin hefði
veríð hin sama í öllum byggðar-
iögum eða t. d öllum sýslum eða
kai-pstöðum, átt.i hún að sjálfsögðu
allc staðar að vera jöfn heildar-
fólksfjölguninm í landinu, þ. e.
a s 51%. Nú er þess auðvitað
c-Kki að vænta að svo sé. Spurn-
iiigin er þá sú hvort víða vanti
svo mikið á þessa fólksfjölgun,
að umtalsvert s^ og réttlætanlegt
að tala um að þar sé hætta k
ferðum. Dæmin sem ég leyfi mér
að taka, eru 12 og eitt þeirra úr
kaupstað út af fvrir sig. í öllum
þessiim dæmum er það reiknað út
n m. k. lauslega. hver íbúafjöld-
inn átti að vera, ef fjölgunin síðan
á árinu 1940 hefði verið eðlileg,
þ. e. a. s. 51% og síðan tilgreind-
ur fclksfjöidinn eins og hann raun
ver lega var samkv. manntali 1962
i hverju byggðarlagi.
íðlileq íbúatala og raunveru-
leq 1962
ínúatala Dalasýslu átti að vera
2178 var 1164. íbúatala Barða-
strandarsýslu áiti að vera 4525, var
2578. íbúatala ísafjarðarsýslna
beggja átti að vera 7612, var 3778.
íbúatala í Strandasýslu átti að
vt-ra 3150. var 1539. íbúatala í
Húnavatnssýslum átti að vera 5543
var 3813. íbúarala í Skagafjarðar-
sýslu og á Sauðárkróki átti að
vera 5951, vai 3920. íbúatala í
Siglufjarðarkaupstað átti að vera
4355, var 2625. íbúatala í Þingeyj-
arsýslum báðum átti að vera 7518,
þegar Húsarik er ekki meðtalin,
var 4738. íbúat.ai? í Norður-Múla-
sýslu átti að ver a 4032,* var 2457.
íbúatala í Suður Múlasýslu átti að
veva 6488, var 4567. íbúatala í
Vesfur-Skaf tafeilssýslu átti að
vera 2384, en var 1358. íbúatala
í Rangárvallasyslu átti að vera
4971 en var 2P8C.
Röskum iafnvægis milli
ísndshlufa
Nú kann einhver að segja, að
þp**ar tölur sým ekki rétta mynd
af -öskun iafn”ægis milli hinna
stóru landshluta í heild og ber
að viðurkenna það Flesta kaup-
.slaðina vantar En samanburðar-
dæmi landshlutanna hefur einnig
vtrio reiknað o° skal ég nú gera
grein fyrir því Það er sams kon-
ar dæmi, sem þar er reiknað, sú
ibúatala. sem hatði átt að vera í
hvervum landsuhita árið 1962, ef
ibuum þar hefðí fjölgað um 51%
síðan 1940 og svo íbúatala, sem
þar var 1962 samkv. manntali.
Thúatala á Vesturlandi sunnan
Gilsf.iarðar átti að vera 15003, en
vei 12340. íbúatala á Suðurlandi
austfn fjalls á*.i að vera 20530,
en var 16300. /búatala á Norður-
landi gtti að vpra 41383, en var
3083%. íbúatala ■, AusturJandi atti
að >era 15286, sr var 10664. íbúa-
tai? á Vestfjöiðum átti að vera
19559, en var , 0530. En i einum
lan ishluta. ' K.a.'arnesþingi, þar
sem fjölgunin hefur orðið átti
SL YSIN OG UMFERÐIN
OFT þegar ég hef verið stadd
ur í fjarlægum löndum hefur
ýmislegt borið fyrir mig, sem
ég hef óskað eftir að veitt
væri athygli og farið eftir eða
tekið til hliðsjónar hér á ætt-
jörð minni. Og hef ég þá
stundum reynt að vekja at-
hygli á því á mínum heima-
slóðum. Eitt af þessu hefur
verið hrifning mín af þeim
áhrifum, sem mér hefur virzt
kennsla í umferðarmálum hafa
á íbúa ýmissa staða. Hef ég
einkum minnzt þar á Honolu-
lu-borg á Hawaii. Þegar ég
var þar kynntist ég því og
fannst mjög aðdáunarvert að
skólaunglingar stjórnuðu með
þrýði hinni miklu umferð
borgarinnar, þó einkum í ná-
grenni við skóla sína, enda
voru umferðarmálin ein af
skyldunámsgreinum skól-
anna. Varð ég mjög hrifinn
af röggsemi og dugnaði ungl-
inganna, þetta 10—15 ára, er
þeir sýndu í stjórnun sinni
og leiðbeiningum. Hef ég oft
minnzt þessa hér heima í
blöðum og tímaritum. En ár-
angur líklega orðið lítill. Þó
sá ég einu sinni i Tímanum
fyrir nokkru, að getið var um
að skólanemendur í einum
barnaskóla höfuðstaðarins
hafði tekið til sams konar
ráðs og íbúar Honolulu. Og
þótti mér það gleðleíni. í
bók minni „Umhverfis jörð-
ina“ gat ég þessa upþeldisráðs
hjá Hawaii-búum. Sú bók er
fyrir löngu síðan algerlega
uþþseld, svo að ýmsir hljóta
að hafa lesið hana.
— Einhverjir íbúar í Hono-
lulu gátu þess við mig, að þeir
héldu að umferðarkennslan og
jafnvel ennþá meiri starfsemi
unglinganna sjálfra úti í um-
ferðinni, hefðu gjörbreytt til
batnaðar umferðanmálum
borgarinnar. I henni voru þá
um 100 þúsund bifreiðar og í-
búafjöldi 4—5 sinnum meiri
en nú er i Reykjavík. En borg
in er á fremur lítilli eyju og
því mikil landþrengsli í henni.
En umferðarslys eru þar fátíð.
En reglan á umferðinni var
fádæma góð.
Ég hef stundum verið að
líta í námsbækur unglinga,
sem þeir eru látnir læra hér í
skólum. Þar finnst mér stund
um úi og grúi af óþörfum eða
vitlausum lexíum, t. d. eins og
það hvort ýmsar ár í Síberíu
renni í austur, vestur, norður
eða suður, og svo eiga ungl-
ingarnir að læra og muna
löng, rússnesk nöfn á þessum
ám. Eða t. d. fjölda nafna á
herforingjum, sem einhvern
tíma hafa verið duglegir að
dreþa menn, eða gamlar kast
alarústir sem þessir eða aðrir
hafa notað sem vígi eða gert
árásir útfrá á aðra menn, og
margt fleira þessu sviþað. Og
svo halda margir að í skólun-
um sé kennd eintóm „mennt-
un“. Auðvitað á að kenna í
þeim sem mest af því, sem
menntun er í að læra, en þá
má ekki gleyma hinu daglega,
almenna lífi. Við lesum dag-
lega í blöðunum um bílslys,
meiðsli, sem stundum leiða til
örkumla ævilangt eða bráðs
dauða. — Og aldrei hefur
slíkt verið eins títt í höfnð-
staðnum okkar eins og síð-
ustu mánuðina.
Vilja nú ekki velviljaðir, at-
hugandi menn fara að dæmi
Hawaii-búa og fá æskuna í
lið með sér í umferðarmálun-
um, þvi hér er nauðsynjaverk
að vinna, bæði hvað bífreiðar
áhrærir og þó litlu siður og
jafnvel stundum enn frekar
gangandi fólks, sem hagar sér
oft í umferðinni miður vel. —
Við íslendingar erum ekkert
montnir af að höfuðstaðurinn
eigi borgarmet í umferðarslys-
um i heiminum. Það er á valdi
forystumanna og almennings
í Reykjavík að draga úr því
meti.
Þegar ég var fyrst að fara
um milljónaborgimar úti í
heimi, þá fákunnandi, fátæk-
ur og stundum mállítill var
ég oft mjög kvíðandi fyrir
því ferðalagi. En hve vel það
hefur oftast gengið er mlklð
að þakka því hve umferðar-
menningin er orðin góð meðal
flestra hvítra manna í stór-
borgunum. Þó ég taki Honolu-
lu sem lærdómsríkt fordæmi,
þá er framförin viða mikil.
En hún þarf að verða meiri
þar á meðal í okkar höfuð-
borg.
í einni ferðabók minni skrif
aði ég kafla, sem ég kallaði
„leiðbeiningar og viðvaranir
fyrir þá, sem ætla að ferðast
til fjarlægi-a landa“. Vonandi
gera aðrir betur í þessum
vandamálum, sem langt er frá
að séu leyst á voru landi enn
þá á viðunandi hátt. Menning
arleg umferð er áríðandi upp-
eldismál. En vonandi að at-
hugulir menn athugi það.
Vigfús Guðmundsson.

8
TfMINN, mlSvlkudaglnn 8. ianúar 1964 —