Tíminn - 08.01.1964, Blaðsíða 14

/
ÞRIÐJA RIKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
Hitler að láta sér lynda, að Musso
Dni yfirgæfi hann, þegar til átaka
kæmi. Seint um kvöldið 26. ágúst
sendi hann enr. eina orðsendingu
til öxulfélaga síns. Hún var send
í símskeyti frá Berlín klukkan í
10 mínútur yfir 12 á miðnætti og
hún barst Mussolini um morgun-,
inn klukkan 9.
Duce (foringi):
Eg hef móttekið tilkynningu
yðar, þar sem þér skýrið frá loka-
afstöðu yðar. Eg virði forsendur
þær og ástæður, sem hafa orðið
þess valdandi, að þér tókuð þessa
ákvörðun. Undir vissum kringum-
stæðum getur þetta samt farið vel.;
Það er samt sem áður skoðun;
mín, að frumskilyrðið sé, að heim
urinn ætti ekkert að fá um það
að vita, — ekki fyrr en átökin
hefjast, — um afstöðu þá, sem
ftalía ætlar að taka. Því bið ég
yður eindregið að styðja sálfræði-
lega baráttu mína með blöðum
yðar og öðrum aðferðum. Eg ætla
einnig að fara fram á það við
yður, ef þér mögulega getið, að
þér neyðið Breta og Frakka til
þess að binda að minnsta kosti
einhvern hluta liðs þeirra vegna
hernaðaraðgerða yðar, eða þér
látið þá vera í óvissu.
En, Duce, mikilvægasti hlutur-
inn er: Ef til stórstyrjaldar kæmi,
eins og ég hef sagt, þá verður
austurmálið leyst, áður en Vest-
urveldin tvö geta gert nokkuð,
sem mál'i skiptir. Síðan mun ég
ráðast til vesturs í vetur eða í
síðasta lagi í vor með liðstyrk,
sem mun jafnast á við liðstyrk
Frakka og Breta . . .
Nú verð ég að fara fram á mik-
inn greiða, Duce. í þessari erfiðu
baráttu getið þér og þjóð yðar
bezt hjálpað mér með því að senda
mér ítalska verkamenn, bæði til
iðnaðar og landbúnaðarstarfa . . .
Eftir að hafa sérstaklega beint
þessu til yðar, þakka ég yður fyrir
allt það, sem þér hafið gert fyrir
þetta sameiginlega málefni okkar.
Adolf Hitler.
ítalski foringinn svaraði hóg-,
værlega seint um eftirmiðdaginn, í
að heimurinn myndi „ekki fá að
vita um afstöðu Ítalíu fyrr en til
átaka kæmi“ — hann átti eftir
að halda þessu vel leyndu. Hann
skyldi einnig reyna að binda nið-:
ur eins marga brezk-franska her-|
menn og sjóliða og hægt væri, og|
hann myndi senda Hitler ítölsku
verkamennina, sem hann hafði
farið fram á. Snemma um daginn
hafði hann endurtekið við von
Mackensen sendiherra „með kröft:
ugum orðum“, að því er sá síðar-
nefndi sagði í skýrslu til Berlín-
ar, „að hann tryði því enn, að
mögul'egt væri að fá framgengt
öllum markmiðum okkar án þess
að grípa til styrjaldar" og hafði
bætt við, að hann myndi vekja
máls á þessu í bréfi sínu til for-
ingjans. En hann gerði það ekki.
í augnablikinu virtist hann of ör-
væntingarfullur til þess jafnvel
svo mikið sem minnast á það aft-
ur.
Enda þótt Frakkland legði til
svo til gervailan liðstyrk Banda-
manna á vesturlandamærum Þýzka
lands, ef styrjöld hæfist skyndi-
lega, og þrátt fyrir það að hann
myndi verða miklu meiri en liðs-
styrkur Þjóðverja þar, fyrstu vik-
urnar, virtist Hitler ekkert um það
hugsa, þegar líða tók á ágústmán-
uð, hvað Frakkland myndi gera.
Daladier forsætisráðherra sendi
honum djúprist og snjallt bréf 26.
ágúst, þar sem hann minnti hann
á það, sem Frakkland ætlaðist
fyrir. Það berðist. ef ráðizt yrði
á Pólland
— Nema því aðeins þér teljið,
að þjóðarstolt frönsku .þjóðarinn-
ar (skrifaði Daladier) sé minna
en það, sem ég viðurkenni sjálfur,
að þýzka þjóðin hafi til að bera,
þá getið þér ekki efazt um, að
Frakkland verði trútt hinum há-
tíðlegu loforðum sínum við aðrar
þjóðir, eins og t. d. Pólland . . .
Eftir að hafa lagt að Hitler að
leita friðsamlegrar lausnar í deilu
hans við Pólland, bætti Daladier
við:
— Ef blóði Frakklands og
Þýzkalands verður úthellt aftur,
eins og gert var fyrir tuttugu og
fimm árum, í lengra og jafnvel
255
mannskæðara stríði, mun hvor
þjóðin fyrir sig berjast með trú á
sínum eigin sigri, en öruggustu
sigurvegararnir verða þó eyðilegg
ing og villimennska.
Þegar Coulondre sendiherra af-
henti bréf forsætisráðherrans,
bætti hann við frá eigin brjósti
heitri hvatningu, þar sem hann
bað Hitler „í nafni mannúðarinn-
ar og vegna hans eigin sálarfriðar
að láta ekki þetta síðasta tækifæri
hjá líða til þess að finna friðsam-
lega lausn á málinu“. En sendi-
herrann þurfti að flytja þær
,,sorglegu“ fréttir til Parísar, að
bréf Daladiers. hefði engin áhrif
haft á foringjann — „hann lætur
sér hvergi bregða“.
Svar Hitlers til franska forsæt-
isráðherrans næsta dag var klók-
indalega útreiknað og ætlað til
þess að leika með hinn hikandi
Frakka og hljóðaði upp á „að
deyja fyrir Danzig", enda þótt
hann notaði ekki þetta orðalag
— sem frönsku friðmælendunum
var látið eftir. Þýzkaland hafði
fallið frá öllum landakröfum á
hendur Frakklandi eftir afhend-
ingu Saar, lýsti Hitler yfir. Því var
engin ástæða til þess að þeir færu
í styrjöld, Ef þeir gerðu það, þá
væri það ekki hans sök, og það
yrði „mjög sársaukafullt“ fyrir
hann .
Þetta var ailt, sem á milli Þýzka
lands og Frakklands fór síðustu
friðarvikurnar. Coulondre hitti
ekki Hitler eftir fundinn 26. ágúst
fyrr en allt var búið. Landið, sem
þýzki kanslarinn hafði mestan
áhuga á, var Stóra-Bretland. Eins
og Hitler hafði sagt Göring að
kvöldi 25. ágúst, þegar hann frest-
aði innrásinni í Pólland, þá vildi
hann sjá, hvort hann gæti ekki
„komið í veg fyrir íhlutun Breta“.
Þýzkaland og Bretland
á elleftu stundu
„Foringinn töluvert hræddur-*,
skrifaði Halder hershöfðingi í
dagbók sína 25. ágúst, eftir að
fréttirnar frá Róm og London
höfðu orðið til þess að Hitler hörf
aði frá hyl'dýpi styrjaldarinnar.
En næsta dag tók yfirmaður her-
foringjaráðsins eftir skyndilegri
breytingu í fari foringjans. „For-
inginn er mjög rólegur og ákveð-
inn“, hripaði hann í bókina kL
3:22 um eftirmiðdaginn. Það lágu
ástæður til þessarar breytingar,
og þær má finna í dagbók hers-
höfðingjans. „Allt á að vera til-
búið að morgni 7. hervæðingar-
dagsins. Árásin hefst 1. septem-
ber“. Hitler hafði gefið þessa skip
un símleiðis, er hann hringdi til
yfirherstjórnar landhersins.
Hitler átti þá þrátt fyrir allt
eftir að heyja styrjöl'd sína við
Pólland Fyrir því hafði verið séð.
Þangað til ætlaði hann að gera allt,
sem hann gat til þess að halda
Bretum utan við þetta. Athuga-
semdirnar í dagbók Halders flytja
okkur hugsanir foringjans og
þeirra, sem með honum voru 26.
ágúst, daginn sem ákvörðunin var
tekin.
— Þær sögur ganga, að England
sé að velta fyrir sér hinni um-
fangsmiklu uppástungu. Nánari
fréttir, þegar Henderson kemur
aftur. Samkvæmt öð.rum sögusögn-
um leggur England mikla áherzlu
á að það sjálft verði að lýsa því
yfir, að Póllandi sé ógnað. f Frakk
landi er stöðugt verið að leggja
fastar að stjórninni að fara ekki
út í styrjöld . . .
Áætlun- Við krefjumst Danzig,
leiðar gegnum Hliðið, og þjóðar-
atkvæðagreiðslu eins og þeirrar,
sem fram fór í Saar. Ef til vill
44
sinnti hann. Og ég skal gera það
— með einu skilyrði.
Hún l'eit snöggt upp, og Ijómi
augna hennar sýndi, að hún vissi,
hvað hann var að fara. — Hvaða
skilyrði?
— Að þú komir með mér. Að
þú giftist mér — og að við bæði
hjálpum Min.
Það tók hann ekki langan tíma
að sannfæra hana um, að hún gæti
vel yfirgefið starf sitt í St. Louis,
komið með honum til Berilo og
gifzt honum, þó að efinn gripi
hana nokkrar mínútur, þegar hún
minntist gamals ótta, gamalla
ákvarðana
— Phil, ég sagði þér —
— Já, þú gerðir það. En ég
hlustaði ekki á þig, og ég man það
ekki lengur . . .
— Ó, Phil, í alvöru--------
— í alvöru, Page. Eg el'ska þig.
Hvað segirðu um það? Elskar þú
mig?
Hún gat ekki neitað þeirri ein-
földu staðreynd. Hún elskaði hann.
Min til ævarandi heiðurs, skal
það tekið fram, að það var hún,
sem harðneitaði að förin til Berilo
yrði láíiu nægja sem brúðkaups-
ferð Phil og Page. Það lægi ekki
þau ósköp á hennar vegna, sagði
hún, þau skyldu bara taka það ró-
lega, hún ætti enn eftir tvær vik-
ur, sem hún yrði að vinna á blað-
inu, og nú, þegar hún hefði ein-
hverjar fastar áætlanir að byggja
á, væri hún ekki lengur í uppnámi.
Og þau fóru eftir hennar orðum.
Phil fékk sig lausan af Boone
„vegna aðkallandi starfa heima“.
Page fékk sig lausa á rannsóknar-
stofnuninni — til þess að giftast.
Þau giftust — og að tveimur
vikum liðnum voru þau komin til
Berilo.
TÓLFTI KAFLI.
Eg var — vægast sagt — glaður
yfir komu þeirra. Dr. Chappell
14
heilsaði Phil, eins og hann hefði
verið í viku leyfi, og minntist ekki
framar á burtveru hans. Gamli
maðurinn hafði átt von á, að hann
mundi birtast aftur.
Við höfum mikla þörf fyrir
hann, og störfin höfðu hlaðizt upp
í fjarveru hans.
Hann hló að því, hvernig við
réðumst að honum með allt það,
sem beið hans, en ég held, að
hann hafi fagnað annríkinu. Okk-
ar gamla vináttusamband var þeg
ar endurnýjað, og smám saman
sagði hann mér undan og ofan af
því, sem hann hafði haft fyrir
stafni á Boone. Mest talaði hann
um, hvernig honum væri nú orðin
ljós staða hans innan læknisfræð-
innar. Aðrir menn gætu gert stór
ar uppgötvanir, aðrir menn hefðu
hugmyndir, sem einhvers virði
væri að vinna að. — En sannieik-
urinn er sá, Whit, að ég hef enga
hæfileika í þá átt. Við rannsóknir
mínar studdist ég aðeins við ann-
arra reynslu og rannsóknir. Eg
stóð sjálfan mig að því að læra
frekar um skurðl'ækningar en
framast á sviði rannsóknarvísinda.
Hann talaði mikið um Jennie
og gerði áætlanir um, hvað sjúkra-
húsið gæti gert fyrir afskekktu
og læknafáu héruðin. Hann vildi,.
að við styrktum og hefðum nám-
skeið fyrir lækna, sem vildu þjóna,
slíkum héruðum og styddum þáj
til að hafa samband við umheim-,
inn. Kannske við gætum fengið;
einhverja af svörtu læknastúdent-
unum, sem mörgum gekk svo prýði
lega í skóla, en áttu svo erfitt með
að komast áfram að námi loknu.
Það var ekki víst, að fjallafólkið
væri svo hleypidómafullt, að það
tæki ekki við hjálp læknis, þó að
hann væri dökkur á hörund. Það
væri alla vega þess virði að reyna
það.
Já, það var gott að fá hann
aftur heim, ekki aðeins vegna
allra þeirra verkefna, sem biðu
hans, heldur einnig vegna andans,
sem hann skapaði. Phil var góður
læknir, og hann var góður maður.
Nokkrar veizlur voru haldnar
til heiðurs hinum nýgiftu. Við dáð
umst öll að Page. Hún var sannar-
lega fögur, dálítið fjarræn, ef til
vill feimin og það var erfitt að
kynnast henni. Sumir sögðu, að
hún væri yfirlætisfull. Eg verð að
viðurkenna, að ég var ofurlítið
óöruggur gagnvart henni, og ég
furðaði mig á því, hvað hafði kom
ið Phil til að kvænast þessari konu.
Eg held, að Phil hafi ekki rennt
grun í þessar hugsanir okkar og
umtal. Hann einfaldlega ætlaðist
til og fannst sjálfsagt, að vinir
hans væru alúðlegir við eiginkonu
hans og skipti sér ekkert af því,
hvernig hún vingaðist við okur í
hópnum. Hans stóra áhyggja um
þessar mundir var hvernig hann
gæti hjálpað Min að komast á rétt
an kjöl aftur. Min var nú komin
heim til foreldra sinna, og hvað
þeim viðvék, var hún velkomin,
og allt hefði getað verið sem áður.
En Min sjálf var óróleg og virtist
ekki líða vel. Phil dreifði þeim
orðrómi, að betra mundi að minn
ást ekki á hina „sorglegu ástar-
sögu“ við hana.
Og ég var enn þá ástfanginn afj
Min. Min var eina konan, sem ég
mundi nokkurn tíma elska. Þess
vegna — og ef til vill einnig af
því að ég heyrði menn gaspra
um þessa miklu umhyggju Phils
fyrir Min — bauð ég hjálp mína.
— Þú hefur alltof mikið að
gera, sagði ég við Phil, komast aft-
ur niður í starf þitt hér, stofna
heimili og annast konu þína.
— Allt í lagi, Whit, sagði hann.
Gakktu bara ekki of nærri stúlk-
unni.
— Eg þekki Min jafn vel og
þú.
Eg gerði ekki mikið. Eg tók
aftur við hlutverki hins hógværa
trygga- aðdáanda, og Min virtist
fús til að njóta félagsskapar míns
á þeim grundvelli.
Þennan vetur fórum við oft í
kvikmyndahús og leikhús, ég bauð
henni út að borða, og mörgum
kvöldunum eyddum við fyrir fram
an arininn á heimili foreldra henn
ar. Min sagði mér smám saman
frá þessu ári, sem hún hafði eytt
í St. Louis. Hún sagði mér líka
ýmislegt um veru Phils, ýmislegt,
sem hún hafði heyrt og komizt að,
sagði mér frá vinsældum hans og
velgengni þar.
Taugar hennar virtust færast í
samt l'ag, þegar líða tók á vetur-
inn, en hún var aldrei vel frísk, j
og í aprílmánuöi fæddist barniðj
hennar, tveimur mánuðum fyrir
tímann. — Vesalings litla barnið
mitt, sagði hún við mig með
hryggð í augum, allir voru víst
fegnir, að það skyldi fæðast and-
vana.
Hún hafði kallað sig frú Wil-!
son. Eg hefði breytt því í frú
Whitley, hvenær sem var þennan
vetur eða að honum liðnum, en égj
nefndi það ekki við Min. Eg fékkj
mig einhvern veginn ekki til þess.
Hún virtist svo stolt og sjálfstæð
— og ég vildi ekki hætta á að,
missa þá vináttu, sem við nutum!
saman, vináttu, sem gæti átt eftir
að þróast í eitthvað meira og
sterkara.
Eg veit ekki, hvað hún sagði for
eldrum sínum — sennilega allan
sannleikann Fólkið í borginni sló
því föstu — án þess að nokkuð
hefði verið sagt í þá átt af kunn-
ugum — að Min hefði anað út í
giftingu í St. Louis og fengið
skilnað, án þess að vita, að hún
var ófrísk. Það voru spunnar marg
ar dramatískar sögur um þetta
mál.
Min tókst að hlæja með mér að
því, hve slúðrið getur komizt langt
frá öllum sannleika Síðan gleymd
ist hrösun Min fyrir næsta tilefni
til slúðurs
Kenneth Knox, rithöfundurinn,
sem keypt hafði húsið þeirra
Marynelle og Phil, hafði mikinn
áhuga á leiklist, og hann hafði
lengi róið að því öllum árum, að
litli áhugamannaleikflokkurinn
okkar fengi utanaðkomandi leik-
stjóra, sem mundi veita nýju lífi
inn í ieiklist okkar. Og hann til-
nefndi nokkra slíka, sem hann
kannaðist við { rauninni var það
samt leikfélagsstjórnin. sem valdi
Lois Thornhiil. ekki Knox. Samt
sem áður, þegar hún kom, hávax-
in, glæsileg og frjálsmannleg kona,
röggsöm og ákveðin í skoðunum,
ákvað öli borgin. að Knox hefði
haft sínar persónulegu ástæður til
að vilja fá hana til Berilo. Min
gleymdist alveg við þetta nýja
slúðursagnaefni
Sex vikum eftir fæðinguna tók
Min aftur til við sitt fyrra starf
við dagblaðið í Berilo og var nú
T í M 1 N N , miovikudaginn 8. janúar 1964 —
L