Tíminn - 12.09.1964, Side 3

HEIMA OG HEIMAN
Hinn mikli harmleikur í Varsjá haustið 1944
ÞEGAR PÓLSKU ANDSPYRNU-
HREYFINGUNNI BLÆDDI ÚT
Margar þjóðir hafa minnzt þess undanfarfö, að 20 ár
eru liðin frá freisun þeirra úr höndum þýzku nazist-
anna. Margar biðu þjóöir þessar hroðalegt afhroð í
síöustu heimsstyrjöld og eiga enn um sárt aö hinda,
vegna giæpa nazistanna. Eitt þessara ríkja er Pól-
iand. Þar skeði einn mesti harmleikur styrjaidarinn-
ar og hetjuleg barátta pórsku andspyrnuhreyfingar-
innar viS ofureflið mun seint glevmast. Hér veröur
lítillega sagt frá harmleiknum mikla í Varsjá er
pólsku andspyrnuhreyfingunni „bðæddi gjörsamlega
út“ og fjóröungur allra borgarbúa lá í vainum, en
borgin í rúst. Þjóðin barðist ein gegn hinni býzku
stríðsvél og 2,6 millj. pólskra Gyðinga var útrýmt
í hinum hræðilegu fangabúðum nazssta.
Um þessar mundir eru liðin 20
ár síðan pólska andspyrnuhreyf-
ingin var moluð undir járnhæl
nazista í blóðbaðinu í Varsjá.
Raunverulega urðu örlög hennar
þessí fyrir þá sök, að Stalín, ein
ræðisherra Sovétríkjanna, vildi
hana feiga.
Árið 1944 voru 280.000 manns
í neðanjarðarhreyfingunni. Hún
var raunar kölluð hinn pólski
heimavamarher og var stjórnað af
útlagastjórninni í Lundúnum.
Aðalforystumaður hreyfingar-
innar og skípuleggjari starfsemi
hennar var Bor Komorowski, hers
höfðingi. Vopnabúnaður and-
spyrnuhreyfingarinnar var í fyrstu
ekki upp á marga fiska, en brátt
barst henni sæmilegur herbúnað-
ur, aðallega vopn, sem varpað var
til jarðar í stöðvum hreyfingar
innar úr brezkum flugvélum.
Sumarið 1944 var þýzkí herinn á
miklu undanhaldi á austurvígstöðv
unum og rússneski herinn var kom
inn í júli að Weichselfljóti.
Nú áleit pólska útlagastjórnin
rétta tímann vera upprunninn fyr
ir andspyrnuhreyfinguna að
breyta skæruhernaði sínum í op
ið stríð gegn þýzku hersveitun-
um.
Útvarpsstöðvar bæði í Lundún-
um og Moskvu sendu hvatningar-
boðskap til stöðva hinna pólsku
frelsishetja og lofuðu þeim full-
tingi í baráttunni. Moskvuútvarp
ið hvatti andspyrnuhreyfinguna tíl
að hefja þegar í stað beina og
opna bardaga á götum Varsjár,
„til að flýta fyrir hinni endanlegu
frelsun borgarinnar og bjarga lífi
bræðra vorra,“ eins og sagt var.
Pólska andspyrnuhreyfingin var
andkommúnistísk í þeím skilningi,
að hún barðist eingöngu fyrir
frjálsu og sjálfstæðu Póllandi, en
leit þó á rússneska herinn sem
bandamann í sameiginlegri bar-
áttu gegn þýzku herjunum.
Hinn 1. ágúst kom skipunin frá
Bor hershöfðingja í Lundúnum^
„Til höfúðborgarinnar hermenn!
í dag hefi ég gefið út þá skipun,
sem þið hafið öll svo lengi beðið
eftir, þ. e. skipun um opið stríð
gegn þýzku árásarherjunum."
Eftir nær fimm ára skæruhern
að og neðanjarðaraðgerðir gríp
ið þíð nú til vopna og skorið
þýzka herinn á hólm til þess að
endurheimt? frelsi lands okkar
og til að refsa hinum þýzku glæpa
mönnum fyrir hryðjuverk og
alla þá grimmd, sem þeir hafa
sýnt innan landamæra okkar."
Klukkan fimm síðdegis hinn 1.
ágúst 1944 hófst skothríðin í Var
sjá. Vélbyssuskothríðin á götum,
úr húsagörðum og af húsþökum
kom Þjóðverjum fyrst í opna
skjöldu og biðu þeir mikið afhroð,
en er bardagar höfðu staðið lát-
laust í nokkra daga hófu þýzku
hersveitirnar skipulega gagnsókn.
Hinar fimm herdeildir þeirra,
sem voru í borgínni fengu lið-
styrk þriggja óbreyttra hersveita.
...
SÖGULEG MYND frá hlnni hetjulegu frelsisbaráttu í Varsjá:
Beita nú Þjóðverjarnir eldvörpum lr< pólskir hermenn úr heimavarnarliSinu bfða komu býzku
og skriðdrekum og brátt logar drekanna með benzín-handsprengjur einar a3 vopnl.
Ung-
skrlðí
Framhald á síðu 13
A FÖRNUM VEGI
w-
STEINDÓR bannar reykingar í
rútubílum sínum og verndar þá
sem reykja ekki fyrir tóbaksreyk
á leiðinni til Keflavíkur eða aust-
ur yfir fjall. Hvort Steindór gerir
þetta til að undirstrlka skaðsemi
tóbaksreykinga, nf umhyggju fyr
Ir farþegum sem reykja ekki, til
að spara sér að hella úr öskubökk
um eða til að koma í.veg fyrir að
farþegarnir brenni áklæði á sæt-
unum, er ekki kunnugt, en sonni-
legt má telja, að þetta allt hafi
vakað fyrir Steindóri, þegar hann
bannaðl reykingar. Bannið grund-
vallast á þelrri ágætu reglu, að
þeir sem hafa vanið sig á eltthvað,
sem bakar öðrum óþægindi, láti '
það ógert meðan hinir eru f nám-
unda við þá og komast ekki undan.
En það er fleira, sem veldur ó-
þægindum í rútubílum en tóbaks
reykingar. í flestum rútubílum er
útvarpstæki í sambandi við hátal-
arakerfi bílanna og það er sett í
gang um leið og bílllnn fer af
stað. Á leiðinnl er útvarpsefnið lát
ið skarka í eyrum farþeganna,
óskalagaþættir elnkum og sérílagi,
með fullum kraftl úr mörgum há-
tölurum, sem liggja i röðum sitt
hvoru megin í endilöngu bílþakinu.
Því virðist sem sagt slegið föstu,
að farþegar séu ástriðufullir hlust
endur ríklsútvarpsins og þurfi að
heyra hvað eina, sem kemur frá
þeirri stofnun. Um leið virðist því
slegið föstu, að þeir sem ferðast
með rútubílum séu heyrnardaufir
í meira lagi, og ennfremur að þeir
þurfi ekki að tala saman. Fyrir-
komulagið virðist því miðaðviðþarf
ir ástriðufullra og heyrnarlítilla út
varpsneytenda, og alls ekkl farið
eftir þeirri reglu, að sá, sem hef-
ur vanlð slg á eltthvað, sem veldur
öðrum óþægindum, láti það ógert
meðan hinir eru i námunda og
komast ekki undan. Eða er þetta
kannski bílstjórum til skemmtun-
ar?
Burtséð frá því, hvort er meira
heilsuspillandi, tóbaksreykingar
eða öskrandi hávaði útvarpsins í
rútubílum, vlrðist ekki nema sann
gjarnt, að þeir, sem hafa vanið sig
á annað hvort beygi sig unz komið
er á leiðarenda. — B.Ó.
Göngur hefjast
í Þessa dagana er gott veður
I víðast hvar á landinu, kyrrlátt
Í og sæmilega bjart en nætup
B frost hafa verið allhörð. Haust-
kuldarnir eru snemma á f .rð.
IÞessa dagana eru gangnamenn-
irnir að leggja af stað í þær
leitir, sem lengstar eru. Er von-
andi, að góðviðrin haldist
næstu viku að minnsta kosti,
svo að gapgnamemi fái sæmi-
legt gangnaveður. Þáð er mjög
mikilvægt, ekki aðeins vegna
mannanna sjálfra heldur og
fjárins, því að dilkar rýrna
mjög, ef þeir velkjast illa í
göngum og réttum.
í áhlaupinu, sem gerði síð-
ari hluta ágúst, leitaði fé tölu-
vert niður af afrétti og hefur
ef til vill legið við girðingar
eða verið hleypt niður í heima-
haga. Er hætt við, að það hafi
dregið úr þroska dilka, en
góðviðrið síðan ef til vill nokk-
uð bætt úr.
Enn eru þeir margir, sem
vUja helzt ekki missa af því að
fara í göngur. Eiga þar sam-
merkt þeir, sem eru á ferm-
ingaraldrinum eða Iitlu eldri
og eiga ævintýrið fyrir höndum
í fyrsta sinn og hinir, sem þrá
að endurlífga þessa dýrðar-
daga yngri ára. Virðulegur og
önnum kafimn læknir í Reykja-
vík bregður sér til dæmis á
hverjui hausti úr hvíta læknis-
sloppnum og heldur upp í sveit,
bar sem hann er fastráð>inn
gangnamaður hjá bónda á
hverju hausti. Svn mun vera
um fleiri. Göngurnar eru eitt
af því- fáa, sem lítt hefur
breytzt í íslenzkum búskap síð-
ustu áratugi. Þar er enn treyst
á hest og hund, og sami ævin-
týraljóminn er yfir þeim.
Síldveiði fram
í október
Ýmsir eru að spá því, að nú
B vehði síldveiði fram í október.
Enn virðist töluvert af sfld á
K miðum, og aflamenn segja, að
1« nóg síld sé í sjónum á vísum
É stöðum, ef veður hamli ekki
p vciði. Ný tækni hefur gerbreytt
jjjj síldveiðunum, svo að þær ná
í1. saman allan ársins hring og
hrmginn í kringum Iandið, og
er þó lielzt svo að sjá, sem
hin gömlu og hefðbundnu stór-
síldarmið fyrir Norðurlandi séu
nú helzt síldarlaus.
„Furðufregn'' Mogga
„Þýzk furðufregn um land-
helgi íslands“. Þetta var all-
stór fréttafyrirsögn í Morgun-
blaðinu s.l. miðvikudag. Og
hver var þá þessi „furðufregn“
að dómi Mogga? Hún var sú, að
„vestur-þýzki fiskiðnaðurinn
hefði gert heyrin kunnugt, að
Island hyggðist á næstunni
færa enn út fiskveiðitakmörk
sín, þannig að þau næðu yfir
allt landgrunnið“, eins og segir
í frétt Mogga.
Þarna birtist ásjóna íhalds-
stjórnarinnar í landhelgismál-
inu, lifandi kómin. Þegar fregn-
ir birtast erlendis um að ís-
lendingar muni ætla að stækka
fiskveiðilandhelgina, lætur
Moggi sér ekki nægja að hún
sé úr Iausu lofti gripia. Nei,
slíkt og þvílíkt er „furðufrétt“
í augum Mogga, svipað og
heimsókn frá Marz. íslendingar
hafa þó marglýst yfir, að þeir
ætli að helga sér landgrunnið
Framh á 15 síðu
TÍMINN, laugardasinn 12. septomber 1964
3