Tíminn - 12.09.1964, Side 15

Bersedikt Gíslasosi frá Hoffeigi:
KIRKJUDAGUR Á SIGLUFIRÐI S.L. SUNNUDAG
Örnefni Björns Þorsteinssonar
Björn Þorsteinsson sagnfræð-
ingur hefur verið að skrifa um
örnefni í Sunnudagsblað Tímans
undanfarið. Það er ekki nýtt að
sjá barnagaman í íslenzkum fræð-
um, en ýmsir bjuggust við meira
af Birni og þeirra á meðal ég.
Þetta barnagaman Björns lýtur að
því, að reyna að koma því inn
hjá þjóðinni, að örnefni á íslandi,
líklega öll með tölu, séu frá Nor-
egi komin. Ég sýndi fram á það
í íslendu, að heildarnafnsvipur
Noregs og fslands væri gjörólík-
ur, en það reynir Björn ekki að
hrekja, enda óhægt um vik. Kemst
Björn svo að máli, að þessi nafn-
gift Norðmanna hafi verið sama
eðlis og sums staðar kemur fram
við bústaðaskipti, að þá skíra
menn ný heimkynni svo sem þau
hétu hin gömlu, þar sem menn
höfðu búið, og nefnir dæmi til,
bæjarnöfn íslendinga í Vestur-
heimi. Þetta er satt í afarþröng-
um hring, t.d. Vopnfirðingar í
Ameríku, sem létu bústaði sína
heita eíns og í Vopnafirði, en sem
þó öll urðu fljótlega á amerísk-
an móð, og gáfu engan heildar-
nafnsvip á byggðinni og kom
aldrei Vopnafjörður til Ameríku.
Noregi. Bjöm tekur náttúrlega
nokkru á fslandi, án þess að því
fylgi nokkur heildarnafnsvipur frá
Noregi. Björn tekur náttúrulega
ifyrst til dæma um þann fræga
Ingólf, sem kom hér fyrst að auðu
landi, segja fræðin, og átti því
auðvelt með að skíra landið þeim
nöfnum, sem hann hafði alizt upp
við í Noregi. Björn fer svo að
sanna það, að þetta hafi Ingólfur
gert, hérna í þessum löndum, sem
við nú lifum í, og tínir upp í
því sambandi nokkur nöfn frá
Noregi, sem hann þarf þll að þýða
á íslenzka tungu, því að það er
sagt, að Norðmenn hafi auk held-
ur gleymt staðanöfnum sínum eft-
ir að þeir höfðu munað þau í
meíra en þúsund ár, en íslend-
ingar hafa munað sín í meira en
þúsund ár. Þetta fullnægir barna-
gamni Björns í Ingólfsörnefn-
um.
En Ingólfur kom frá Dalsfirði
í því landssvæði, sem enn heitir
Fjalir, í því fylki, sem enn heitir
Fyrðafylki. Kannast menn við
það, að Ingólfur hafi gefið lönd-
um þessi heiti hér við sund á
Innnesjum? Björn minnist ekki á
það, og þá fer maður að skilja
á hvaða síld hann er að gera út.
Hann er að falsa söguna, láta
menn halda, að uppáhaldsheimska
íslenzkra fræða sé hin mesta
speki. Björn minnist heldur ekki
á það, hvaðan Ingólfi kom sú
„norska“ að hafa læk og tjörn
í hlaðvarpanum eða mýri stutt
frá bústaðnum. Þá minntist Björn
ekki á það eina atriði, sem hér
þarf fræðilega að skoða, en það
er nafnbreytingin á • Hellisánum.
Skip kom í ósinn, sem hét Elliði
á „landnámstíð" og nú skyldu árn
ar heita eftír því. Eftir sem áður
hét heiðin, sem kennd var við
hellínn á sama hátt og árnar
Hellisheiði, og er þá Ijóst mál, að
Hellisárnafnið er eldra, enda allt-
af uppi haft jöfnum höndum, auk
heldur í annálum fram á 18. öld,
og víkur ekki fyrr en nafnið Ell-
iðaár er fest í dönskum málaferl-
um á 19. öld. Hvað segir Björn
um örnefni hér_ við Sund fyrir
Ingólfs daga? Ég hef ekki rúm
í stórblöðum íslendinga fyrir þess-
ar og þvílíkar athuganir, en einsk-
isvirði að fást við barnagaman
Björns sem í rauninni er aðeins
grín handa Ómari Ragnarssyni að
syngja.
Ég vil þó mínnast \ tvö atriði,
sem sýnilega snerta fyrri land-
námssögu á íslandi, og gefur
Björn tilefni til annars þessa at-
riðis.
Björn veit, að fjöldi Gríms-
örnefna er til í landinu, og nú
gerist Björn háfleygur, en minna
lærður. Það var eínu sinni að Óð-
inn hét Grímnir, en þá var hann
sem allra aumastur, kom í kon-
ungshöll, rytjugrey, og var látinn
milli tveggja elda og bakaður og
sveltur í 8 daga. Eftir það drap
hann konunginn með því að gera
honum slys, en íslendingar ortu
kvæði, og er ekki að því að spyrja,
að hugstætt er þeim, að sveinstaul
ar drepi konunga. Norðmenn
trúðu á þennan Grímni og nú
hefst Björn upp við þau vísindi,
að Norðmenn hafi kennt þennan
fjölda af Grímsörnefnum við þenn
an hugarburð hér í landinu. Veit
þó Björn, að varla er til örnefni
í landinu, sem ekki er hlutlægt,
og engin örnefni kennd við Óð-
in, þegar hann hét skárri nöfn-
um en Grímnir, t.d. Jálkur. Nú
er það í fræðum íslendinga, að
hafurinn hét Grímnir og Grímur.
Snorri Sturluson segir það í Eddu,
og um þetta getur auk heldur
Björn, en á þann hátt, að Óðins-
nafnið komi fram á hafrinum,
en það álítur Bjöm að sé einber
markleysa, og athugar ekki í
neinu, og til þess að herða á því,
að Grímsörnefnin séu kennd við
Óðin, þá segir hann, að Gríms-
mannanöfn séu ekki fleiri í land-
inu til forna en t.d. Einar og Sig-
urður, en við þá séu fá örnefni
kennd. Grímsnöfn í íslendinga-
sögum eru næst flest mannanafna,
og þurfti Björn ekki að rekast í
vafa um það. En hann er að vinna
fyrir Óðin, og þá er skítt með
fræðin, sem von er. í einni ís-
lendingasögu höfum við Gríms-
nafn á hafrinum. „Hafur vorn
kölluðum vér Grím,“ sagði Ingjald
ur á Arnheiðarstöðum, er grið-
konur spurðu um Grímsskjólu.
Höfundur Droplaugarsonasögu læt
ur liggja að því, að þessu hafi
Ingjaldur logið snarlega, því skjól
an hafi verið kennd við Grím
Droplaugarson, sem þarna duld-
ist sekur. En við vitum það, að
þarna er engin lygi á ferð, því
Grími Droplaugarsyni hefur
aldrei verið brynnt úr skjólu, og
engin skjóla gat verið við hann
kennd á Arnheiðarstöðum. Hann
er þar eigi gripur. Hér er því eng-
in lygi á ferð og heldur ekki til
neins að ljúga, ef enginn getur
trúað. Nú má Björn og allir aðr-
ir sjá það, að Grímsörnefnin eru
kennd við hafurinn, og þar með í
stíl við alla aðra nafngift í land-
inu,. og engin furða, að þau séu
mörg og um allt land. Nafnið
Grímur á hafrinum er listilega val
ið af lit hans. En nú veik nafnið
Grímur fyrir nafninu Hafur, og
hafði þó áður merkt landið vítt
og breitt af heiti sínu, og hlýtur
því að hafa tíðkazt í landinu, áð-
ur en Norðmenn fóru að kalla
Hafur, eíns og gert hefur vérið
í Noregi, sbr. Hafursfjörður. Ef
athuguð eru Grímsörnefnin í land
inu, eru þau nákvæmlega sama
eðlis og sauðörnefni, Sauðeyjar,
Sauðanes, Sauðalækir, Sauðár,
Sauðavötn, Sauðafell, Sauðholt,
Sauðhagi, Sauðatungur, o.fl., en
Óðinn hét aldrei sauður.
Hér á íslandi nota bændur eitt
geysihaglegt orð, og hafa gert það
um alla sögu. Þétta er það orð,
sem í orðabókum er ritað blæsma.
Ekki einu sínni málfræðingar hafa
vitað stofninn í þessu orði og
rita það eftir framburði. En nú
er það svo, að hrúturinn á íslandi
hefur einu sinni heitið Blævur,
og er þá engin furða þótt ærnar
séu blævsma. Vestur í Snæfjalla-
hreppi heitir Blævadalur og hefur
víst aldrei gleymzt, að það þýðir
Hrútadalur. Fleiri fræði eru til
um orðið og orðið blævsma stað-
festir það í einu og öllu. Nú týnd-
ist þetta hrútsnafn svo gersam-
lega á íslandi, að málfræðingarn-
ir hafa ekki vitað hvernig á að
skrifa orðið blævsma, sbr. Menn-
ingarsjóðsorðabókina, nýsamda,
en eftir sem áður sögðu bændur
að ærnar væru blævsma og það
fram á þennan dag. Hafi nafnið
verið norskt, gat það náttúrulega
ekki gleymzt, allra sízt þegar af
því var leitt að kalla ærnar
blævsma. Það víkur fyrir öðru orði
vegna þess, að það er eldra eins
og Hellisárnar, og í háttum nýrra
og aðgangsfrekra manna. Öðru-
vísi gat það ekki týnzt. Það sakar
ekki að geta þess, að prófessor
Stefán Einarsson, sem eflaust er
mestur málfræðihgur á fslandi
sagði, að hér væri farið með rétt
mál og nýr orðstofn fundinn 1
íslenzku máli. Þessi atriðí, sem
hér hafa verið talin, benda ótví-
rætt á eldri byggð í landinu, en
í okkur hefur verið logið að sé,
og skýra það til fullnustu hversu
nafnsvipur fslands og Noregs er
gjörólíkur, að landið var allt áður
skírt, án norskra áhrifa, er hér
komu norskir víkingar. Gætír og
mennta og lista áhrifa í nafngift-
unum, sem sízt voru í fari vík-
inga, en vel þekkt annarsstaðar,
og nærhæfis að næðu til. • Björn
getur því haldið áfram með barna-
gaman sitt upp á það, að aldrei
verða það vísindi hjá honum, að
víkingarnír hafi nokkru ráðið um
heildarnafnsvip landsins, né held-
ur mikinn fjölda af einstökum ör-
nefnum, og ekkert fram yfir það,
sem áður sagði. Á þessu hefur
verið gerð töluverð grein og það
er bezt fyrir Björn að hrekja það,
áður en barnagaman hans verða
vísindi. Hér læt ég staðar numið,
enda þótt freístandi væri að sýna
Bimi, hversu vísindalega hann fer
með, t.d. Skálaömefnin. En það
skiptir litlu máli, sem er barna-
gaman og vonandi, að Björn geti
vaxíð, upp úr því sjálfur að
skilja að spilaborg er ekki hús
nema fyrir börn.
Benedikt Gíslason frá Hofteigi.
Kirkjudagur óháðra
FB-Reykjavík, 10. september.
Á sunnudaginn er hinn árlegi
kirkjudagur Óháða safnaðarins í
Reykjavík, og hefst hann með
guðsþjónustu klukkan 14, sóknar
presturinn séra Emil Björnsson
prédikar. Eftir messu hafa konur
úr kvenfélagi kirkjunnar kaffi-
sölu til ágóða fyrir starfsemi sína
í safnaðarheimilinu Kirkjubæ.
Klukkan 20.30 um kvöldið verð
ur kvöldvaka í kirkju safnaðarins,
en þar syngur kirkjukórinn, Kjart
an Sigurjónsson leikur eínleik á
orgel, Eygló 'Viktorsdóttir syngur
og Gunnar Eyjólfsson les upp. Enn
fremur verða sýndar litmyndir af
frægum kirkjumálverkum. Aðgang
ur er öllum heimill og er hann
ókeypis.
Kvenfélag Óháða safnaðarins
gaf kirkju sinni á síðasta ári
270 þúsund krónur, og er það
ágóði af starfi félagsins. Allur
ágóði af kaffisölunni á kirkjudag
inn rennur til að standa straum
af hinu kirkjulega starfi, sem
kvenfiíV.gið heldur uppi.
SLYS
Framhald af 1. síðu.
hefur ekki tekizt að ná til.
Rannsókn á slysinu stóð yfir í
allt kvöld og var ekki lokið um
það leyti, sem blaðið fór í prentun,
og var lögreglan að yfirheyra bæði
sjónarvotta að slysinu og sömu-
leiðis bílstjórann, sem ók strætis-
vagninum.
KIRKJUDAGUR Siglufjarðar-
kirkju var hátíðlegur haldinn
sunnudaginn 6. sept. Hátíðamessa
fór fracn í kirkjunni og hófst hún
kl. 14. Sóknarpresturinn, sr. Ragn
ar Fjalar Lárusson messaði. Vígð-
ir voru nokkrir kirkjumunir, sem
Kirkjunefnd Siglufjarðarkirkju
hafði gefið, og Sigrún Jónsdóttir
i listakona í Reykjavík hafði gert.
I Munir þessir eru: hvítur altaris-
dúkur, altarisklæði, altarisbrún,
hökull, klæði á predikunarstól og
gólfteppi í kór kirlcjunnar. —
Munir þessir eru allir hand-
Forsætis-
ráðherra
til ísrael
ÞEGAR forsætisráðherra ísra-
els, David Ben-Gurion, og frú hans
voru í opinberri heimsókn á fs-
landi árið 1962, bauð hann for-
sætisráðherra fslands, Ólafi Thors
og frú hans í opinbera heimsókn
til fsraels. Forsætisráðherrahjón-
in höfðu þegið boðið en eigi gat
orðið af förinni.
Nú hefur forsætisráðherra ísra-
els Levi Eshkoi endurnýjað boðið
til forsætisráðherra íslands, dr.
Bjarna Benediktssonar og frúar
hans um að koma í opinbera heim
sókn, til ísraels dagana 1.—9. nóv-
ember n. k. og hafa þau þegið
boðið.
(Frétt frá forsætisráðuneytinu).
KtPUR
Framhald af 16. sfðu.
hann mun ræða við ráðamenn um
hugsanlega aðstoð Sovétríkjanna
við stjórn Makariosar.
U Thant lagði til á fundi Ör-
yggisráðsins í dag, að gæzlutími
S.þ.-hermanna á Kýpur yrði fram-
Jengdur um 3 mánuði eftir 26.
september, en undirstrikaði nauð-
syw þess, að veita gæzluliðinu
auknar heimildir, svo sem fullt
ferðafrelsi, svo það gæti betur
rækt það starf, sem af því væri
krafizt.
VÍÐAVANGUR —
allt ,og núverandi ríkisstjórn
hefur lýst yfir, að hún ætl'i að
halda áfram að vinna að stækk-
un landhelginnar. Hún hefur
nú setið á þessum loforðum í
fimm ár, svo að ekki er óeðli-
legt, að útlendum mönnum,
sem fylgjast með þessum mál-
um þyki líklegt að senn verði
eitthvað aðhafzt. En Mogga
þykir það „furðufrétt“, að
mönnum skuli detta slíkt í
hug. Þarna er stefna ríkis-
stjórnarinnar í landhelgismál-
inu ÖLL.
unnir, og að mestu leyti
úr íslenzku efni, og eru allir hin
ágætustu listaverk, frábærii að
efni og frágangi. Mynztur, gerð
og litir eru í fyllsta samræmi við
aðra hluti í kór kirkjunnar og
mynda þar fagra heild.
Frú Sigrún var viðstödd og flutti
ávarp í lok messunnar og skýrði
helgitákn munanna, og hvað íyrir
sér hefði vakað við gerð beirra.
Voru heni þökkuð vel unnin
störf, og þakkkaði hún traust það
og vinsemd, sem forráða.nenn
kirkjunnar hefðu sýnt henni
LÖGREGLAN
Framhald af 1 síðu.
ekki að ganga hátt í klukku
tíma í og frá næstu búð, enda
þótt veðrið í dag væri reyndar
ekki illa fallið til slíks. Blaða
menn cg ljósmyndarar voru
einnig mættir til þess að taka
á móti bílnum, en þeir ööfðv.
fregnað, að loka ætti búðinni
með fógetavaldi klukkan 2.
Mesta ösin var yfirstaðin i
Kjörbúðarbílnum, þegar ioks
ins birtust þrír stæðilegir lög
regluþjónar, en þá var klukkan
farin að nálgast þrjú. Einn
þeirra hóf þegar myndatöku af
vagninum, þar sem hann stóð
við vegarkantinn, en lög eglu
mönnunum hafði meðal annars
verið falið að taka myndir úr
ýmsum áttum bæði utan við
og innan í bílnum.
í Holtagerði var einnig mætt
ur Sigurður Baldursson lögfræð
ingur KRON og nokkrir n?enn
úr stjórn félagsins. Einn lög
reglumanna afhenti Sigurði
fyrirmælin um, að loka skyldi
verzluninni af áðurgre'ndr'
ástæðu, en Sigurður bar fram
mótmæli fyrir hönd KRON
Sagðist hann mótmæla lokun
inni ?em lögleysu, þar sem öll
nauðsynleg leyfi hefðu /erið
fengin áður en verzlunin hófst
og afhenti síðan lögreglun ann
inum afrit af öllum skilriKjun
um.
Tveir eða þrír viðskiptavin
ir voru inn í bifreiðinni á .neð
an á þessu stóð, og xengu þeir
að Ijúka sér af við innkaupin
en síðan var bílnum it-kað,
að því lcknu átti að aka honum
á lóð kaupfélagsins að Álfhóls
vegi 32.
Þegs má að lokum geta, að
dómsmálaráðuneytið féllst í
gær á túlkun bæjarfógetans í
Kópavogi á 13. grein lögreglu
samþykktarinnar, en minntist
um leið á það, að allar reglur
um þessi mál séu nú í end
urskoðun.
En Kjörbúðarbílnum var sem
sagt lokað í dag, og ekM er
enn vitað, hvort haim verður
opnaður aftur í bráð, eða á með
an skorið verður úr því nvcrt
óleyfilegt sé að hafa sölubúðir
á hjólum, en víst er að Kópa
vogskonur verða heldur ókátar
að þurfa aftur að ganga langar
leiðir til þess að draga í bú sitt
. og ekki vízt að veðráttan verði
alltaf jafn heppileg til slíks og
hún var í dag.
Konan mín, móðir okkar, tengdamóðir og amma,
forsetafrú Dóra Þórhallsdóttir,
sem lézt á Landsspítalanum 10. þ. m., verður jarðsungin
frá Dómkirkjunni þriðjudaginn 15. þ.m. kl. 14.
Minningarathöfn fer fram í Bessastaðakirkju kl. 10
sama dag.
Þeim sem höfðu hugsað sér að minnast forsetafrúar-
innar með blómagjöfum, er vinsamlegast bent á að verja
fénu heldur til styrktar líknarfélögum.
Ásgeir Ásgeirsson, börn, tengda-
börn og barnabörn.
T í M I N N; laugardaginn 12. september 1964
15

<r - -v V • f y •* l • \ ,\ \ •- ** V 'V \ i. ‘ ' *■ X '
V * '• ^ 'V >, \V v # • A N *