Tíminn - 22.10.1964, Blaðsíða 7

FTMMTUDAGUR 22. október 1964
TIMINN
lón Skaftason, alþingismaður:
FyrrS hluti
FORSETAKOSNINGAR
í BANDARÍKJUNUM
Að beiðni Tímans hef ég fall
izt á að skíra lesendum blaðs-
ins frá yfirstandandi forseta-
kosningum í Bandaríkjunum
og helztu deilumálum, sem
setja svip sinn á þær, eins og
mér kom þetta fyrir þær 6 vik-
ur, sem ég hef dvalið þar
vestra.
Mér virtust allflestir, Banda-
ríkjamenn, sem um mál þessi
tala eða rita vera sammála um,
að þessar kosningar fari fram
við töluveit aðrar aðstæður en
oftast áður og að flokksbönd-
in muni nú reynast ótryggari
en fyrr.
Hvort tveggja veldur, að
Republikanaflokkurínn gengur
nú fram til baráttu, í fyrsta
skipti um langt árabil, undir
mjög íhaldssamri forystu, þar
sem um Goldwater og Miller
er að ræða og kosningastefnu-
skrá flokksins, sem samþykkt
var á flokksþingi þeirra í San
Fransisco ber þess öll merki.
Þetta er mikil breyting frá því
er Eisenhower, Deweg, Wilk-
ie og jafnvel Nixon voru í for-
setaframboði fyrir flokkinn.
Hitt er svo einnig, að nú
bera mjög hátt í kosningabar-
áttunni ýmis mál, og þá sér-
staklega jafnréttismál svert-
ingja, sem gera það að verk-
um, að ýmsir munu yfirgefa
sinn gamla flokk vegna af-
stöðu hans til þessara mála.
Þannig hefur einn af áhuga-
meiri öldungardeildarþing-
mönnum Demókrata, Shom
Thurmond frá South Carolina
yfirgefið flokk sinn og John-
son forseta og berst nú fyrir
kjöri Goldwaters.
Ný stjarna rís.
Það kom mörgum á óvart
bæði innan og utan Bandaríkj-
anna, er Barry Goldwater var
útnefndur, sem forsetaefni
Republikanaflokksons á flokks
þinginu í San Fransisco 15.
júlí s.l. Hver er þessi Goldwat-
er spurðu margir og hver eru
stefnumál hans?
Þeir sem bezt þekktu til
bandarískra stjórnmála vissu,
að hér var um öfgafull-
an íhaldsmann að ræða, sem
sett hafði fram stjórnmálaskoð
anir sínar m.a. í tveim bókum
er hann hafði ritað og bera
heitin „Samvizka íhalds-
manns“ og nýlegri bók, sem
hann kallar „Hvers vegna ekki
sigur?“
Á 11 ára öldungardeildar-
þingferlí sínum hafði hann vak-
ið á sér athygli fyrir tvennt að-
allega. Hann hafði ekki haft for
ystu, eða átt mikinn hluta að,
setningu nokkurrnr meirihátt-.
ar löggjafar á þessu tímabili
og hitt var það, að hann hafði
oft og iðulega staðið að litlum
minnihluta, eða jafnvel staðið
einn, gegn samþykkt ýmissa
stórmála í öldungadeildinni.
sem líkleg þóttu til almennra
vinsælda og benti það til þess.
að hér væri á ferðinni maður
sem væri alls óhræddur við al
menningsálitið.
Þannig hélt Goldwater j
apríl 1957 hvassa ádeíluræðu
segn fjárlagafrumvarpi Eisen-
hower-stjórnarinnar, sem
hann taldi of útgjaldasamt.
Hvemig gat nú maður méð
slíka fortíð talizt heppilegur
frambjóðandi fyrir annan aðal
flokk Bandaríkjanna, sem er
minnihlutaflokkur og þarf því,
ekki einasta á öllu sínu að
halda, til að sigra í forseta-
kjöri, heldur líka að ná til
óháðra kjósenda og jafnvel
flokksbundinna Demókrata.
Skal sú saga rakin stuttlega.
Sigurlaun mikillar vinnu og
sérstakr* aðstæðna.
Hafi sumir af forystumönn-
um Republikana í öldungar-
deildinni hrokkið upp við vond
an draum, er sú staðreynd
blasti við, að Barry Goldwaterx
var orðinn forsetaefni flokks
síns, þá geta þeir, að mestu,
sjálfrum sér um kennt, því að
það 'voru þeir, sem kusu hann
formann nefndar ínnan öld-
ungadeildarþingliðs Republik-
ana, fyrst 1955 og æ síðar, sem
sjá á um útbreiðslustarf og
kosningabaráttu flokksins fyr-
ir hverjar kosningar. Á þess-
um tíma hefur Goldwater ferð
ast um landið þvert og endi-
langt, haldið árlega um 200
ræður, aflað vina, sett trúnaðar
menn sína inn í flokkskerfi-
ið, og síðast en ekki sízt, afl-
að flokknum mikilla tekna,
sem er nauðsynlegt til þess að
standa í kosningum þar vestra.
Alltaf var Goldwater reiðubú-
inn til að hlýða kalli í þágu
BARRY GOLDWATER
flokksins og það kunnu
flokksbræður hans að meta,
enda þótt þeim öllum féllu
ekki skoðanir hans.
Á þennan hátt hafði hann
aflað margra og dyggra stuðn-
ingsmanna löngu fyrir flokks-
þingið, sem stóðu með honum
gegn um þykkt og þunnt á
þinginu, þrgtt fyrir ýmis áföll
í prófkosníngum og jafnvel á
þinginu sjálfu.
í annan stað hafði Goldwat-
er staðfastlega hamrað á því.
að íhaldsstefnan væri að vinna
á í Bandaríkjunum. Of mikil
ríkisútgjöld, háir Skattar. of
mikil efnahagsaðstoð við er-
lend ríki og linka í samskipt-
um við kommúnistaríkin síð-
ustu árin o. fl. o. fl. væri að
skapa andúð á þeirri frjáls
lyndu stefnu, sem Demókrata-
flokkurinn, og að nokkru leyti
Eisenhowerstjómin, höfðu
staðið fyrir síðasta áratuginn.
Þegar svo hér við bættist, að
jafnréttismál svertingjanna
yrði eitt aðalkosningamálið og
sú afstaða, sem Goldwater
hafði tekið til þess, var tryggt,
að allir flokksþingsfulltrúar
Republikana frá Suðurríkjun-
um myndu fylkja sér um Gold-
water. Miklar líkur voru og
taldar til þess á þinginu, að
honum myndi takast að fá alla
kjörmenn Suðurríkjanna 128
að tölu með sér og þannig
tryggja sér kosningu, sem
næsti forseti Bandaríkjanna.
Hafði það ekki lítið að segja.
Þessar eru helztu ástæður
þess, að Barry Goldwater var
útnefndur forsetaefni Repu-
blikana auk þess, sem hann er
talinn geðfelldur og vinsæll
maður í þeim hópi manna,
sem hann bezt þekkja.
Goldwater sagði: Ég vil
bjóða kjósendum upp á val á
milli íhaldsstefnu minnar, og
frjálslyndisstefnu Scrantons
eða Rockefellers, sem verður
aldrei annað en bergmál þess,
sem Johnson og Demókratar
bjóða uppá. Kjörorðið er „Val
en ekki bergmál11.
Hver er stefna Goldwaters og >
hvernig er maðurinn?
Margt hefur verið rætt og
ritað misjafnt um manninn
Goldwater og stefnu hans. Ætla
ég að reyna, í fáum orðum, að
gera grein fyrir skoðun minni
á manninum óg stefnunni eins
og mér virðist hún vera eftir
að hafa gluggað í bækur hans
tvær, sem ég nefndi hér að
framan, lesið meiri háttar ræð
ur hans, svo sem er hann tók
við útnefningu á flokksþing-
inu, þingræðu hans frá 19. júní
s.l. um jafnréttismál svertingj
anna, ræðu frá 18. maí s.l. um
Sameinuðu þjóðirnar, þing-
ræðu hans frá 19 sept. 1963,
þegar hann greindi frá and-
stöðu sinni við Moskvu sam-
komulagið um takmarkað
bann við kjarnasprengjutil-
raunum og ræðu um utanríkis-
mál frá 18 apríl s.l. þar sem
hann setur fram skoðanir sín-
ar á nokkrum stærstu þáttum
utanríkisstefnu Bandaríkjanna,
eins og hann telur hana eiga
að vera.
Auk þessa átti ég þess nokk
um kost um sex vikna skeið i
Bandaríkjunum, af blöðum og
sjónvarpi, að fylgjast með orð-
um hans þann tíma, en sá lær-
dómur, sem ég þá fékk gerir
það ennþá erfiðara, að skil-
greina manninn og stefnuna,
því mér fannst það áber-
andi í hita kosningabaráttunn-
ar, hversu mótsagnakenndur
málflutningur hans gat verið
og fjarri því, sem hann hefur
sett fram í bókum sínum. Sem
dæmi þessa víl ég aðeins
nefna, að Goldwater nefndi í
eitt skipti möguleika á því að
taka upp samninga við Rauða
Kína og jafnvei hugsanlega
þátttöku þess í Sameinuðu
L. B. JOHNSON
þjóðunum. Þetta er miklu rót-
tækari tillaga en ég hef heyrt
eða lesið eftir varaforsetaefni
í Demókrata Humphrey, sem
Republikanir hundelta þó,
sem kommúnista undirlægju
m.á. vegna þess, að hanq, var
um árabíl varaforseti í róttæk-
um samtökum vestra, ADA,
,sem m. a. berjast fyrir jafn-
rétti svertingja og eru yfir-
Ieitt talin vinstri sinnar.
Það sem einkennir Gold-
water öðru fremur er, að hann
er öfgafullur íhaldsmaður,
flokksmaður, þjóðernissinni og
mikill andstæðingur þess að
efla vald sambandsstjórnarinn
ar í Washington D.C. á kostnað
sjálfstæðis hinna einstöku sam
bandsríkja. í fjölmörgum ræð-
um hefur hann ráðist á Hæsta-
rétt Bandaríkjanna fyrir að
kveða upp dóma, sem hann
sé ekki fær að kveða upp
vegna ákvæða stjómarskrárinn
ar.
Goldwater er talinn góður
heimilisfaðir og vinur vina
sinna, persónulega vinsæll með
al samstarfsmanna sinna í öld-
ungadeíldinni úr báðum flokk-
um og til sönnunar þessu var
mér sögð sú saga vestra, að
þegar Richard Neuberger,
frjálslyndur öldungadeildar-
þingmaður Demókrata frá
Oerugon lá á banabeði sínu,
þá var það íhaldsmaðurinn
Goldwater, sem reglulega með
bréfasendingum, lét andstæð-
ing sinn fylgjast með gangi
mála í öldungadeildinni. Mike
Mansfield, leiðtogi Demokrata
f öldungadeildínni hefur sagt
um Goldwater „að það sé mögu
legt að deíla heiftarlega um
málefni við hann og samtímis
bera mikla virðingu fyrir heið
arleik hans og hreinskilni"
Mér finnst rétt, að þetta
komi fram, þegar manninum
Goldwater er lýst, hvaða skoð-
anír sem maður annars kann
að hafa fengið á stefnu hans.
Um hana segir Goldwater í
bók sinni „samvizka íhalds-
manns:“
„Ég hefi lítinn áhuga'á að
efla sambandsstjórnina, því að
vil draga úr valdi hennar. Ég
ætla ekki að takast á hendur
að stofnsetja velferðarríki, því
að ég ætla mér að auka frelsið.
Takmark mitt er ekki að setja
lög, heldur afnema þau. Ekki
að setja fram nýjar áætlanir,
heldur afnema þær, sem skaða
stjórnarskrá okkar, eða sem
hafa mistekizt, eða leggja á
borgarana óvinsælar fjárhags-
byrðir. Ég mun ekki reyna að
ganga úr skugga um, hvort lög
gjafar sé þörf, fyrr en ég hef
fyrst athugað, hvort stjórnar-
skráin leyfir hana. Og ef ég
síðar yrði ásakaður fyrir að
hafa vanrækt hagsmuni kjör-
dæmis míns, þá svara ég, a
mér hafi skilizt, að aðalhags-
munir kjósenda minna séu þeir
að varðveita frelsið og að því
yinni ég eftir beztu getu.“
Hér er mjög almennt
til' orða tekið og má skilja á
ýmsa vegu. Meginstefnan er
þó ljós og skilst betur, ef at-
huguð er stefna Goldwaters til
ýmissa stórmála.
Goldwater er andvígur þeirri
tryggingarlöggjöf, sem nú
gildir í Bandríkjunum, sem þó
er hvergi nærri eins víðtæk og
hér eða á Norðurlöndunum.
Hann er einnig alveg andsnú-
inn allri aukningu hennar, svo
sem að taka upp elli- og sjúkra
tryggingar, eins og Johnson
reyndi að fá í gegn á síðasta
þíngi, en tókst ekki
Goldwater segir þetta eigi
allt að vera frjálst.
Goldwater greiddi atkvæði
gegn jafnléttindalöggjöf svert-
ingjanna á síðasta þingi, ekki
af því, eins og hann sagði, að
hann væri á móti jafnrétti kyn
þáttanna, heldur vegna þess„
að hann taldi að í lögunum
væru ákvæði er brytu gegn
stjórnarskránni. Samt segist
,hann muni framfylgja þessari
löggjöf óbreyttri, verði hann
kosinn forseti.
Goldwater hefur gangrýnt
Kennedy-Johnson stjómina
fyrir lélega og hikandí utan-
ríkisstefnu. Yrði hann kjörinn
forseti myndi utanríkisstefna
Bandríkjanna harðna mjög,
sbr. þessi ummæli hans í Láfe
17. jan. s.l.:
„Að U.S.A. verði að ná al-
gjörum sigri yfir kommúnistan-
um. Og það þýðir, að við get-
ekkí veitt nokkuð, gefið eftir
eða samið nokkur réttindi frá
okkur.“ (Berið þetta saman
við eftirfarndi orðrétt ummæli
John F. Kennedy, er hann’tók
við forsetaembættinu:
„Þannig skulum við byrja
á ný — báðir aðilar — vel-
minnugir þess, að kurteisi er
ekki merki um veikleika
og einlægnina verður sífellt að
reyna. Semjum aldrei af ótta.
En verum aldrei hrædd við að
reyna samninga.“
Goldwater er andvígur allri
efnahagsaðstoð til kommúnista
ríkja, svo sem Póllands og
Júgósalvíu og hann var andvíg
ur hveitísölunni til Rússlands.
Hann telur, að Bandaríkin og
hinn vestræni heimur græði
ekkert á deilu Kínverja og
Rússa né annarra kommúnista
ríkja og því sé það bábilja að
reyna með fjárhagsaðstoð að
auka á þær deilur. Velur jafn-
an Júgóslavíu sem dæmi upp
á þetta.
Goldwater dregur í efa gildi
Sameinuðu bjóðanna, telur
þær gefa kommúnistaríkjunum
tækifæri til að reka þar áróð
ur sínn, leggi óeðlileg bönd á
frelsi U.S.A. til athafna og er
sérdeilis tortrygginn í garð
Framhald á 11. síðu.
7