Alþýðublaðið - 22.05.1957, Blaðsíða 6

6
Sextugur
Miðvikuadgur 22. maí 1957
JmWMÆmssÉsm
ytæssæ&æz
Útgefandi: Aiþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Helgi Sæmundsson.
Fréttastjóri: Sigvaldi Hjálmarsson.
Blaðamenn: Björgvin Guðmundsson og
Loftur Guðmundsson.
Auglýsingastjóri: Emilía Samúelsdóttir.
Ritstjórnarsímar: 4901 og 4902.
Auglýsingasími 4906.
Afgreiðslusími: 4900.
Prentsmiðja Alþýðublaðsins, Hverfisgötu 8—10.
Bókaútgáfa
Menningarsjóðs
ÞAÐ er kunnara er frá
ourfi að segja, að mörgum
hefur þótt á skorta, að bóka-
itgáfa Menningarsj óðs væri
svo góð sem skyldi. Hefur
par allt hjálpast að: val bóka
aefur einatt verið misráðið
og raunar hæpið á stundum,
útlit og frágangur hefur ver-
ið snoðið og laust við glæsi-
brag, innlend skáldrit hafa
iðulega verið mjög fyrir
borð borin. Þegar að þessu
hefur verið fundið, hefur
íjárskorti alla jafna verið um
kennt, og má það eflaust til
sanns vegar færa.
Nú stendur fyrir dyrum
alger nýskipan Menningar-
sjóðs, samkvæmt þeim stjórn
arfrumvörpum, sem mennta-
málaráðherra hefur lagt
iyrir Alþingi. Tekjur sjóðs-
:ns hafa fram til þessa verið
iiðleg hálf milljón króna
árlega, en nú er svo ráð fyrir
gert, að sjóðurinn fái til um-
ráða tvær og hálfa milljón
króna á ári. Er það stórkost-
íeg aukning. Þótt mörg ný og
fjárfrek verkefni séu lögð á
herðar Menningarsjóði með
þessari nýs'kipan, — og ber
þá fyrst að nefna Vísinda-
sjóð, sem fær 800 þús. kr.,
og eldri hlutverk séu jafn-
framt aukin, fer ekki hjá
því, að fjárframlag til bóka-
útgáfunnar verði stóraukið í
framtíðinni.
Það er bersýnilegt, að
fyrir dyrum stendur alger
endurskipulagning á bóka
útgáfu Mennin-garsjóðs og
ríður á því, að þessi breyt-
ing takist vel og giftusam-
lega. Islenzk menning er
í örlagaríkri deiglu um
þessar mundir, og bókaút-
gáfu þjóðarinnar sjálfrar,
sem kostuð er af almanna-
fé, er því ærinn vandi á
höndum. Þáttur hennar í
bókmenntum, vísindum
og Iistum getur haft var-
anleg áhrif í menningar-
iífi þjóðarinnar.
'Eitt sjálfsagðasta verkefni
hinnar nýju bókaútgáfu
Menningarsjóðs verður að
áefja útgáfu vandaðs ný-
iízku tímarits fyrir almenn-
íng. Þetta tímarit á að vera
glæsilega úr garði gert,
myndskreytt og aðlaðandi
óháð og margbreytilegt að
efni, í því þarf að vera hátt
til iofts og vítt til veggja.
Þetta nýja tímarit á að ræða
og kynna íslenzkar og er-
lendar bókmenntir og listir
af skilningi og víðsýni, rekja
sögulega þætti og þjóðleg
sannindi, skýra ljóst frá nýj-
ungum í vísindum og tækni.
A.lmenningur þarf að geta
fagnað þessu tímariti, beðið
útgáfu hvers heftis með
eftirvænting og óþreyju,
fundið þar svör við ráðgát-
um líðandi stundar. Um alla
hluti fram þarf tímaritið að
ná til alþýðu manna, glæða
áhuga fólks fyrir menningu
þjóðarinnar og örva til um-
augsunar, þroska og skiln-
•ngs á margháttuðum við-
fangsefnum nútmans.
ANNAÐ nauðsynjaverk-
efni nýju útgáfunnar hlýtur
að verða að hlúa að ungum
og efnilegum skáldum og rit-
höfundum. Engin þjóð getur
vænzt mikilla afreka í bók-
menntum nema þeim ungu í
víngarðinum sé veitt verðug
athygli og uppörvun.
Á þaS hefur verið bent,
að naumast væri það
vansalaust, að ekki eru til
með þessari miklu bók-
menntaþjóð nein bók-
menntaverðlaun fyrir
unga höfunda að keppa
um. Hér verður Menn-
ingarsjóður að ríða á vað-
ið og gera mannsæmandi
átak. Fyrirkomula-g á
framkvæmd málsins er til
umræðu, en naumast hitt,
að ýta verður undir fram-
tak yngri höfunda með verð
launum og útgáfu bóka
þeirra.
Hér hefur aðeins verið
minnzt á tvö ný verkefni
bókaútgáfu Menningarsjóðs,
er hún nú fær aukið fjár-
magn. Margt fleira kemur að
sjálfsögðu til greina, þótt hér
;é látið staðar numið að
iinni. Er þess að vænta, að
Menntamálaráð, sem þessi
mál hefur með höndum,
hrapi ekki að neinu í undir-
búningi þeirra stórvægilegu
breytinga, sem á bókaútgáfu
Menningarsj óðs verður, þeg-
ar nýju lögin ná fram að
ganga, heldur ýti úr vör af
stórhug, djörfung og raun-
sæi, Þá mun efling bókaút-
gáfunnar verða þjóðlegri
menningu, bókmenntum og
listum drjúg lyftistöng á við-
sjálum tímum.
Auglfsið í Alþyðublaðinu
Jón Maanús Jónsson vélsfjéri
Gárarnir hiala í sól við sand,
sofandi bylgjur í lygnu djúpi
faðma þar myndir af fjalla-
gnúpi.
Ó, fegurðarheimkynni, Vestur-
land.
Við bökum hann, berum á
stöfnum,
Því báturinn skal á flot!
Vér karlmennin kröfum söfn-
um,
þótt klofni við knýfilinn brot.
föður á lífi — háan, stóran
og sterkan mann. En hann átti
enga mömmu, bara góða ömmu.
Leikbróðir hans og samherji
hafði misst föður sinn og elsta
bróður í sama skifti, á sama
bátnum í hinni voðalegu Mann-
tapakviðu. þegar mömmu hans
fanst sjórinn verða að blóði og
þegar hann sjálfur var aðeins
þriggja ára gamall og yngstur
níu systkyna. — Já, hann átti
mömmu, mjög góða en fátæka
ÞANNIG hugsuðu þeir, svein-
arnir ungu og fóstbræðurnir
tveir sem hrundu bátnum á
flot við Hringsdalssand, fram
á lognskyggðan Arnarfjörð.
Öldur blunduðu í bláu djúpi,
gárar hjöluðu við hlein og sand.
Með sólbrennd andlit. og sigg
í lófa létu þessir leikbræður
fátt fyrir brjósti brenna. Þeir
höfðu farið á sjó með fiski-
mönnum, að vitja um rauð-
maganetin, séð niður í botn á
tuttugu faðma dýpi, þar sem
skiftust á skeljasandur og þara-
hleinar begar sólin skein ofar
snæyiþöktum tindum og sjór-
inn varð grænn langt fram fyrir
marbakka, iá, langt framá
hrognkelsamið.
Á þessum stað höfðu þeir.
staðið og séð með eigin augum
hinar ægilegu holskeflur haust-
hrimsins hrynja til strandar.
Það munaði oft litlu, að út-
sogið ryfi ekki né rótaði við
hleinum og heljarbjörgum, er
höfðu staðið þar um ómunatíð.
Já, og hérna hsjfði hafísinn
lent — orðið landfastur milli
stórstrauma, þessir voðalega-
stóru ja.kar, sem voru stærri
heldur en nokkurt hús. sem beir
höfðu séð. Og þeir höfðu klifið
þessi. biörtu Grænlandsbjörg
og gengið karlmannlega með
hendur í vösum um þessar út-
hafsborgir. Þá höfðu þeir nú
verið karlar í krapinu. Já, beir
kunnu þetta vel: Að baka skip
og bera bát á stöfnum. —
Skuturinn var komin í sió
fram. Þeir óðu í sjónum í flæð-
nrmálinu og vættu hvalbeins-
hlunnana, voru samtaka og bát-
urinn rann á flot. Þetta voru
nú átök, sem um munaði, að
þeim fannst. Þeir ýttu úr vör
og réru frá landi.
Já. hann Magni var svo
sterkur, saman rekinn og mikill
í herðonum. — Hann átti líka
mommu. —
Og þarna voru beir, stóru
karlarnir, fram á firðinum. Þeir
voru auðsjáanlega búnir að
draga lóðirnar og ná'lfeuðust nú
ströndina —- já, sem betur fór.
Þeir drengirnir voru komnir
langt frá landi, tveir á bát,
með tvær árar. Þeir horfðu
upp til fjallanna háu og dalirn-
ir opnuðust hver af öðrum eftir
því sem lengra dró frá landi. —
—• En, hvað var nú þetta? Inní
bátinn rann siór og allt laus-
legt, sem í bátnum var, flaut, nú
udp og skolaðist til innbyrðis.
Hægt. og hægt hækkaði austur-
inn í bátnum. Var hann svona
gisinn? Nei, það var ómögu-
legt. •— Þarna kom það. Þeir
höfðu glevmt að láta í neglu-
gatið! Hvílík yfirsjón! Mangi
stökk frá árinni, stiklaði eftir
þóftum, aftur í austurrúm. Bát-
nrinn valt og hallaðist á aðra
hlið og fyrr en varði, rann
árin hans út úr keipunum og
flaut í sjónum.
Hvað var nú til bragðs að
taka? Það var róið með einni
ár, reynt að leggja að fljótandi
árinni, en báturinn var svo stór
og þungur í vöfum. Neglan
fannst hvergi og ekkert aust-
urstrog með í bátnum.-----En
nú vildi svo vel til, að mennirn-
ir á stærri bátnum komu róandi
með þungum skriði og björguðu
þeim í nauðum. —• Já, þeir
voru nú ekki beinlínis í lífs-
háska, en útlitið var orðið
ískyggilegt. —
Hvað eruð þið að álpast fram
á sjó, strákar? En leilcbræðurnir
átta ára gamlir, svöruðu engu,
því sjón var þarna sögu ríkari.
— Fiskimennirnir drógu bát
þeirra að landi. Þannig fór um
sióferð þá. — Hvorugur kenndi
öðrum um ófarirnar. Aldrei var
minnst á þetta af neinum þar
heima.
—o—
Orð þessi, er ég festi hér á
blað, áttu nú ekki að vera neitt
ævintýri, heldur stutt minning-
argrein í t.ilefni sextugsafmælis
vinar míns og leikbróður, Jóns
Magnúsar Jónssonar, vélstjóra.
Börn að aldri mættumst við
fyrst í Hringsdal í Ketildölum
við Arnarfjörð, dvöldum þar og
störfuðum saman og í námunda
hver við annan, framundir
tvítugsaldur. Aldrei bar skugga
á vináttu okkar, hvorki í leik né
í starfi. Og sú vinátta helzt
enn og mun vara. —
Minningar að heiman væru
efni í stóra bók. Hún verður
víst óskráð, því annað meira
Kaiiar að. — Og þetta var ekki
síðasta sjóferðin. —
Jón frá Hvestu, faðir Magn-
úsar, brá búi eftir að hafa misst
hina fyrri konu sína. Þórunni
Jónsdóttur frá Suðurevri í
Tálknafiiði. Hann fluttist til
Hringsdals ásamt móður sinni
Margréti og syni sínum Magn-
úsi, sem þá mun hafa verið
tveggja eða þriggja vetra. Þetta
var um og eftir aldamótin. Sjó-
sókn sveitabúskapur voru aðal
atvinnuvegir manna og stund-
aðir jöfnum höndum. Var það
lærdómsríkur skóli fyrir börn
og unglinga, sem ólust upp í
slíku umhverfi. —
Árin liðu o§ fyrstu vélbátarn-
ir voru þá að koma til sögunn-
ar. Jón varð eigandi að útgerð-
arstöðinni Pétursvör, sem stað-
sett var á ströndinni hrjóstugu
vzt í Hringsdal. Hinn mikli at-
hafnamaður, gullgrafarinn, sem
auðgast eriendis og var í senn
útvegsbóndi og skipstjóri, var
hálfbróðir föður míns Elíasar.
Pétur Biörnsson, hinn stóra og
mikla frænda, erfðu tvö börn
Framhald á 8. síðu.
KVENNAÞÁTTUR
....... Ritstjóri Torfhildur Steingrímsdóttir .
Það er hreint ekki svo þýð-
ingarlítið að nota réttar tegund-
ir klúta við afþurkun af hús-
gögnum og áburð húsgagnagljáa,
að ekki sé talað um þegar hús-
gögnin eru gljáð á eftir.
Bezt mun reynast að nota
mjúka klúta eins og flónelsklúta
eða jafnvel gamlar bleyjur,
Það er sjálfsagt að nota það
sem m.innst verður komist af
með hv.ert sinn af vatni er
grænmeti eða kartöflur eru
soðnar. Að vera gætin í þessum
efnum margborgar sig sökum
vítamínanna er við það sparast.
Á síðastliðnum árum hefir
farið í vöxt skreytingar hvers-
konar muna með þrykkimynd-
um. í þessu efni sem öðru ber að
gæta fyllstu varúðar, Það má
aldrei skreita svo neinn hlut að
skreytingin verði aðalatriði og
dragi athyglina frá sjálfum
hlutnum. Það sjá t.d. allir hve
óviðe>i||andi er að skreyta
blómsturvasa með stórum lit-
fögrum blómum. Þannig skal
ætíð gæta þess, að ekki sé of-
hlaðið af myndum þessum á
skáphurðir eða veggi, annars eru
þær ekki til prýði.
Þegar þið reynið uppskrift í
fyrsta sinn, þá gætið þess að
fylgja henni nákvæmlega. Það
er fyrst eftir að þið hafið
kynnst henni í öllu tilliti, að þið
getið leyft ykkur að gera til-
raunir með að breyta henni að
einhverju leyti og þá oft til batn-
aðar.
Það eru ekki fáar myndir, sem
birtast árlega í blöðum, af eigin-
mönnum, sem eru hlaðnir pökk-
um uppyfir höfuð. Það mun þó
vera algengara í raun og veru
að eiginkonan sé svona hlaðin,
ekki kannske af pökkum úr
verzlunum, heldur stundum af
þvotti eða ýmsu öðru er bera á
milli herbergja eða hæða í hús-
inu.
Það skyldi þó enginn gera sér
leik að því að byrgja útsýni sitt
svo að hún sjái ekki vel niður
fyrir fætur sér. Þau eru ekki
svo fá föllin er hafa hlotist af
því að vera ekki nógu gætin í
þessum efnum.
Annað sem oft veldur húsJ
móðurinni siæmri byltu, er
hverskonar feiti eða smáhlutir
er falla á gólfin á heimilinu.
Takið ailt slíkt strax upp og
þér takið eftir því, það getur
forðað margri byltu og jafnvel
slysi.
Gætni á þessum sviðum er oft-
ast ekki kostnaðarsöm, en mörg
slys er af ógætninni hljótast hafa
kostað mikið, jafnvel lífið.