Vísir - 13.11.1957, Page 3

MiSvikudaginn 13. nóvember 1957
VfSIB
George Ðotsover:
Fjörutíu ára iðnvæðing
Ráð§tj órnarrík| anna
Idii btjliintjiin v€tr lutfiit
fyrir hyitÍMtytinti.
£n vcrkalýðsíclöjíin eru ríkis-
fvriríækí.
Hinn 7. nóvember voru 40 ár liðin frá Jjví kommúnistar brut-
ust til valda í Rússlandi í nafni verkalýðsins. Sú var yfirlýst
stefna kommúnista og mark, að gera þjóðfélagslega byltingu
og byggja upp stéttalaust, socialistiskt þjóðfélagskerfi, þar sem
þjóðnýting kæmi í stað éinkaeignar og reksturs.
Að sumu leyti er það mikil-
vægasta afrek þeirra, og það,
sem mesta athygli vekur, að
þeir hafa á liðnum 40 árum
komið til leiðar þeirri breyt-
ingu, að Ráðstjórnarríkin —
áður fyrr aðallega land bún-
aðarframleiðslu — urðu mesca
iðnaðarland álfunnai’, og næst-
mesta iðnaðarland heims, —
það er tekið annað sæti, næst á
eftir Bandaríkjunum.
Iðnbyltirigin — en henni var
hraðað svo sem mest mátti
verða, kostaði miklar fórnir, og
sú þjóðfélagsskipun, sem kom-
in er til sögunnar með iðnvæð-
ingunni, er furðuleg bg af
skræmd mynd af þeirri hug-
mynd, sem kommúnistar upp-
haílega gerðu sér um hið stétt-
lausa, sósíalistiska þjóðfélag.
Iðnvæðingin
var hafin.
Iðnvæðingin hófst í rauninni
ekki með byltingu kommúnista.
Hún var komin til sögunnar á
seinazta skeiði keisaraveldis-
ins, en Rússar áttu þá langt i
land að ná eins langt á sviði
iðnvæðingar og þær Evrópu-
þjóðir, sem þar voru lengst
komnar, Þjóðverjar, Bretar og
Frakkar.
Fyrri heimsstyrjöldin og
borgarastyrjöldin, sem háð var
eftir valdatöku kommúnista,
töfðu framsóknina á sviði iðn-
aðar, og þegar borgarastyrjöld-
inni iauk í árslok 1920, hafði
dregið stórkostlega úr iðnaðar-
framleiðslunni.
Árið 1921 boðaði Lenín hina
nýja efnahagsstefnu sína, þar
sem miðað var að efnahagslegri
viðreisn, með hlunnindum í
þágu einkaframtaks, og um 1927
var iðnaffarframleiðslan aftur
orðin ámóta og 1913. Afleiðing-
in var sú, að 1928 taldi Stalín
og kommúnistaflokkurinn fært,
að hefja stórsókn á hendur
einkaframtakinu, sem þeir
töldu keimlíkt kapítalisma.
Samtímis var gerð 5 ára áætl-
un, sem varð fyrirrennari
margra slíkra, í þeim tilgangi
að koma á efnahagslegum um-
bótum með hraðri iðnvæðingu
og samyrkjubúskap og stór-
aukinni vélanotkun í landbún-
aðinum.
Ekkert lát á
byltingunni.
Þar með var iðnbyltingin
hafin og á henni hefir i rauninni
ekkert lát orffið, þrátt fyrir alla
eyðinguna og truflanirnar af
völdum herskara Hitlers í síð-
ari heimsstyrjöldinni.
Nokkrar tölur má nefna, sem
sýna greinilega hversu stór-
kostleg iðnbyltingin hefir ver-
ið. Frá 1928—1956 jókst kola-
framleiðslan úr 35.9 upp í 426
millj'. smálesta, eða m. ö. o.
tólf faldaðist; stálf ramleiðslan
jókst úr 4.3 upp í 48.6 millj.
smál.; sementsframleiðslan
jókst úr 2 upp í 22 millj. srnál.
eða 11-faldaðist eins og stál-
framleiðslan, en olíuframleiðs-
an sjöfaldaðist — jókst úr 12 í
84 millj. smál., en raforkufram-
leiðslan 40-faldaðist næstum,
jókst úr 5 í 192 millj. kwst.
Á þessum sama tíma hefir
einnig verið komið örugglega
á fót möi’gum iðngreinum,
vélaiðnaði, málmiðnaði, efna-
iðnaði o. s. frv., og miðað að því,
að Rússar yrðu þar sjálfum sér
nógir eins fljótt og verða
mætti.
Lítið fyrir
almenning.
Einnig urðu miklar framfar-
ir á sviði flutninga. Flutningar
á járnbrautum eru tífalt meiri
en 1928 og 15 falt meiri en
1913.
Framleiðsla á ýmsum vörum
til almenningsþai’fa liefir hins-
vegar ekki komizt í námunda
við framleiðsluna á sviði
þungaiðnaðar. Er svo langt frá
því, að alltaf hefir verið skortur
á henni.
Því fer fjarri, að iðnvæðingin
hafi einvörðungu eða nær ein-
vörðungu vei’ið framkvæmd í
vesturhluta landsins, þar sem
öll helztu iðjuver landsins áð-
ur voi’u, heldur hefir miklum
iðnaði verið komið á fót í héruð-
unum austur af Volgu, Kazakh-
stan og Suður-Síberíu. Mikil
áform eru á döfinni um aukna
iðnvæðingu í Austur-Síberíu.
Nokkrum iðnaði hefir jafvel
verið komið á fót norðan heim-
skautbaugs til stórmikilvægrar
framleiðslu (nikkel, kol, blý).
Fólksflutningar
úr sveitunum.
Af iðnbýltipgunrii hefir að
sjálfsögðu leitt, að starfsfólki
í iðnaði hefir fjölgað stórkost-
lega. Fjöldi fólks hefir flutzt
úr sveitunum til iðnstöðvanna,
nýrra og gamalla. Frá 1923 hef-
ir tala starfsfólks í iðnaði sex-
faldast, og íbúatala fólks í borg-
um og bæjum þrefaldast. Auk
þess 'hafa milljónir manna
flutzt, ýmist sem sjálfboðaliðar
eða samkvæmt skipun, frá vest-
ui’héruðum Ráðstjóx’narx’íkj-
anna austur á bóginn, þar sem
nýjum iðnaði hefir verið komið
á fót, stundum til héraða, sem
áður voru mjög strjálbyggð.
í fyrstu voru flestir nýju
vei’kamennirnir í iðnaðinum
óþjálfaðir og óvanir verk-
smiðjuaga, og þeir gei’ðu yfir-
völdunum á marga lund erfitt
fyrir, með því að flytja stað úr
stað og skipta um atvinnu, í
von um að geta komið sér fyi’ir
við þolanlegri lifsskílyrði, en
stjórninni tókst smám saman
að leysa þetta vandamál með
ýmsum aðfei’ðum.
þjálfuii og .fræðslu og með því
j að setja strarigar reglur, að við-
lagðri þungri hegningu ef
brotnar voru. Þá var stöðugt
breikkað bilið milli hinna
ýmsu launaflokka og farið að
i veita afkasta-vei’ðlaun.
Vald stjórnarinnar
var aulsið.
Hin mikla aukning' í iðnaðin-
um í Ráðstjórnai'i’íkjunum er
af sumum talin að þakka því,
að gei’ð var skipuleg áætlun
fyi’ii’fram af stjórninni, fyrir
, allt landið, en aðrir þakka
! aukninguna þeii’ri stefnu, að
hvei’fa frá einkafi’amtaks
framleiðslu til þjóðnýtingar.
■ Hvorug staðhæfingin er þó full-
nægjandi skýring, og það verð-
ur a- m. k. að taka tillit til ann-
ars, sem hefir haft mikil áhrif.
i í fyrsta lagi, með því að gera
iðnaðinn að almenningseign
'var það í reyndinni sama sem
að gera hann að ríkiseign og
að iðnaðurinn var settur undir
yfirstjórn ríkisins. Þar með var
vald ríkisstjórnarinnar mjög
aukið og gei’ði valdhöfunum
kleift að knýja áfram iðnvæð-
inguna með miklum hraða, al-
veg án tillits til óska verka-
lýðsins eða þjóffarinnar í heild.
í öðru lagi, vegna eini’æðis- j
valds Stalíns og félaga hans!
gátu þeir krafizt mikilla fórna
af þjóðinni, er varð að sætta sig|
við að geta 'ekki bætt lífskjör!
sín, meðan öll stund var lögS (
á víðtækari þungaiðnaðarfram-
leiðslu, æ víðtækara sam-
yrkjufyi’irkomulag í landbún-
aði og stöðugt öflugri landher,
flugher og flota.
Að Stalín
látnum.
Eftir andlát Stalíns hefir
verið látið í té meira af hrá-
efnum til hinna léttari iðn-
greina, sem fi’amleiða vai’ning
í almennings þágu, en enn sem
fyrr er við lýði sú kenning
kommúnista, að þungaiðnaður-
inn verði að njóta foi’réttinda.
Sú þjóðfélagsskipun, sem
komin er til sögunnar samtím-
is iðnvæðingunni líkist mjög
lítið draumum Engels og Marx.
Ríkið hefir orðið æ öflugra —
vald þess hefir ekki farið dvín-
a”' > -e:rs og Marx spáði að
vei'ða mundi, þegar gengið væri
af einkaframtakinu dauðu.
Það gr sovét-i’íkið, en ekki
sovét-vei’kamennii’nir, sem
eiga verksmiðjurnar og allt,
sem þær framleiða. Yfirráðin
eru í reyndinni í höndum em-
bættismannanna, sem fram-
kvæma fyrirskipanir valdhaf-
anna á sviði efnahags- , at-
vinnu- og framleiðslusmála,
sem á öðrum sviðum, út í æsar.
Verkalýðsfélag —
ríkisfyrirtæki.
í rauninni hafa vei’kalýðsfé-
lögin einnig verið gerð að rík-
isfyrirtækjum. í þeim er oi’ðin
mikil breyting á öllu frá því
sem var á byltingartímanum
og fyrstu árin eftir byltinguna,
er verkalýðsfélögin voru miklu
ráðandi. Frelsi þeirra var tal-
inn hemill á framleiffslunni og
þau smám saman gerð háðai'i
valdhöfunum. Sóvétþjóðfélags-
skipun varð ekki sú, að til sög-
unnar kæmi stéttlaust þjóðfé
lag, heldur þjóðfélag í viðjum,
þar sem æðstu menn ríkis og
flokks eru öllu ráðandi.
Sumir athugendur halda því
fram, að með því að skapa bet-
ur menntaða og þjálfaðri iðnað-
arstétt og' hæfari ráðsmenn
iðnaðarstofnana, hafi náðst sá
árangur með þróuninni í iðn-
bylting'unni, að upprættur hafi
vei’ið þekkingarskorturinn og
seinagangurinn og margt ann-
að', sem var til ills eins, en gerði
Framh. á 9. síðu.
Þegar Istanbul
Kvölds hins 6. september 1955
bi’aust út eitthvert versta skríl-
æðisuppþot, sem sögur fai’a af
nú á dögum, í hinni gömlu höfuð
borg Tyrklands — Istanbul. Tryk
neskur múgur lagði í auðn 2000
hús og 4000 verzlanir, brenndi
29 kirkjur og stórskemmdi 31
kirkju í viðbót. Tjónið af þessu
múgæði nam um 100 milljónum
dollara, áður en lauk.
Klúkkan sex þetta þi’iðjudags-
kvöld var Taksimtorgið, um-
ferðarmiðstöð boi’garinnar, í
sínu venjulega glaðlega ástandi. '
Mannfjöldinn sti’eymdi inn og út
úr kaffihúsunum umhverfis torg
ið, sporvagnaniir hringdu, leigu-
bilarnir þeyttu horn sín og allt
var iðandi af umfei’ð. Meðfram
Istiklal Caddesi (Sjálfstæðis-
götu), aðal verzlunargötu boi’g-
a'rinnai’, stönzuðu vegfarendur
og skoðuðu í sýningarglugga
verzlananna. Veði’ið var milt og
heiðskirt loft.
Ilr Reeders' Dígesi eftir
F.
Fyrir ofan toi’gið, á upphækk-
un bak við minnismerki Kemal
Aratúrks fyrsta forseta lýðveld-
isiris og þjóðarhetju, stóð lög-
regluforingi. Nokkrir háskóla-
stúdentar höfðu þarna í fi'ámmi
andi'óður gegn Grikkjum og lög-
í’eglan hafði því fjölgað eftirlits-.
mönnum á þessum slóðum til
þess að kom i veg fyrir meiri |
háttar uppþoti. (Um þetta leyti |
var mikill kurr í almenningi j
gegn Grikkjum út af Kýpurmál-1
inu, sem báðar þjóðir krefjast!
þótt eyjan sé undir bi’ezkri |
stjórn. Lögi’eglufoi’inginn hafði
augun hjá sér, en var alls
ókvíðinn. Mótmælafundur stúd-
entanna fór fi’am með reglu og
andrúmsloftið á torginu virtist
ekki eldfimt.
' Svo beindist eftirtekt lögi’eglu-
foringjans allt i einu að hóp
írxanna, er hafðist annað að.
Blaðasalar voru að selja kvöld-
blöðin og fóik þyrptist saman
kringum þá. Kaffihúsgestir voru
að koma út úr kaffihúsunum. Af
gamalli reynslu fann hann á sér
að ekki va.r allt með felldu.
Hann sendi aðstoðarmann sinn
eftir eintaki af blaðinu. Strax og
hann leit í blaðið, sá hann hæ.ttu
framundan: „Gi’ískir óldai’flokk-
ar saurga fáéðingarstað Ata-
turks“, stóð með stórum stöfum
Á eftir fylgdi stóryrt en fölsuð
lýsing á tilráun til að varpa
sprengju á hús það, sem Atatuxk
fæddist í í Saloniki, — en það
er nú tyrkneskur helgistaður.
Lögregluforinginn seildist eftir
útisíma, en á meðan hann var
að gefa fyrirskipanir i simann,
vissi hann að hann var þegar
of seinn.
Fimm aðalgötur liggja að Tak-
simtoi’gi og æðandi ílóðbylgja
æðisgengins múgs streymdi út á
torgið úr hverri þeirra og rann
saman á torginu. „Di’epum Grikk
ina!“ var öskrað um allt torgiá.
1 einu hoi’ni toi’gsins stóð skúr,'
þar sem geymd voru verkfæri (
viðgex’ðarmanna strætisvagn-
anna. Hurðin var rifin af skúrn-!
um og um fimmtíu bálreiðir
rnenn vopnuðust járnköi’lum,
hömrum, hökum og rörbútum. 1
fylgd með nokkur hundruðum
öðrum óeirðarseggjum stefndu j
þessir rnenn inn í Istiklal Cadd- j
esi. Þegar lögreglan reyndi að (
varna þeim vegarins, var henni:
bara ýtt til hliðar.
1 þessari aðalverzlunargötu ]
borgarinnar, sem er um hálfur
annar kílómetri á lengd, -eru um j
400 vei’zlanir, flestar reknar aí
kristnum Tyrkjum af grískum j
ættum. Þegar óeii’ðirnar hófust, j
lokuðu flestir þeiri'a verzlununx
sínum drógu niður járn-glugga-!
tjöldin og lögðu á flótta. Þeir
björguðu lifi sinu, en þeir
gátu ekki bjai'gað eigum sínum.
Ein fyrsta búðin, sem ráðizt
var á, var lítil álnavöruverzlun.
Þung járnstöng, sem fjórir efld:r
menn handléku, va'r íljót að
bi-jóta járnhlerana, gluggana og
hurðina. Múgurinn stréymdi inn
og vefnaðarvörustrangarnir voru
rifnir niður úr hillunum og
fleygt út á götuna. Mannfjöldinn
reif tauið í hengla. Ein sauma-
vél, sem er sjaldséður gripur í
Tyrklandi, var borin með viðhöfn
út á götuna og eyðilögð. Eftir
tiu mínútur var búðin tæmd.
Múgurinn hélt áfram.
Næst var komið að raftækja-
verzlun. Eftii" að búið var að
bi’jóta gluggann kom í ljós stór
og fallegur amerískur kæliskáp-
ur. í augum almennings i Tyrk-
landi, er kæliskápur talið álíka
hnoss og vönduð bifreið í Amer-
íku. En skápnum var velt út
á gangstóttina, vélin rifin úr hon
um og skápurinn barinn í klessu.
Eigandi nýlenduvöruvei’zlunar,
gamall Grikk-Tyrki og kona
hans, höfðu dregið hlerana fyrir
gluggana, en voru kyrr í búð-
inni. Gamli maðui’inn var liug-