Vísir - 06.12.1957, Qupperneq 7
Föstudaginn 6. desember 1957
VfSIB
7
Gnðm. Daníelsson skrifar
uni iiVjti bækurnar.
Stórvirki.
Ólafur Jónsson: Ski'iðuföll
og snjóflóð. I.—II. bindi. Bóka
útgáfa Norðri. 1957.
Það er bezt ég játi það hrein-
skilningslega strax, ég er enn
ekki búinn að lesa nema hrafl
5 þessu geysimikla ritverki Ólafs
Jónssonar, sem er 1141 blaðsíða í
stóru broti, tólf ára starf höfund-
arins, fyrstu árin að visu tóm-
stúndarstarf, en þegar fram í
sótti æ rúmfrekara og að lokum
raunverulegt aðalstarf hans, því
að árið 1954 sagði hann lausu
ráðunautsstarfi sínu hjá Búnað-
arsambandi Eyjafjarðar og flest-
um trúnaðarstörfum öðrúm, sem
á hann höfðu hlaðist, til þess að
geta helgað sig allan náttúru-
rannsóknum sínum og ritstörf-
um.
Enginn skyldi ætla að bæk-
urnar Skriðuföll og snjóflóð inni
haldi aðeins sundurlausa og ein-
angraða þætti um þetta efni.
Nei, hér er um miklu stórmann-
legri vinnubrögð að ræða, því
að jafnframt því sem ritið hefur
alþýðlegan búning og flytur fjöl-
margar æsilegar frásagnir, hlýt-
ur það að verða undirstöðurit
heillar vísindagreinar sem hér á
landi er enn aðeins barn í reif-
um. Þetta sjónarmið hefur höf-
undurinn aldrei látið sér úr
minni líða meðan stórvirki hans
var 5 smiðum, enda tekizt að
b’fta því hátt upp yfir venjuleg
fi'óðleiksrit og gætt það vísinda-
legu, hagnýtu gildi. Hér eru rakt-
ar orsakir skriðufalla og snjó-
flóða, einkenni þeirra og þeim
skipað í flokka, bent á varnir
gegn þeim, og skráðar nákvæm-
ar frásagnir af slikum atburð-
um hér á landi svo langt aftur
sem heimildir ná. Til saman-
burðar við skriðuföll og snjó-
flóð hérlendis bii'tij' Ólafur all-
langan kafla i fyrra bindi verks
síns með lýsingum af nokkrum
erlendum stórskriðum. Mjög á-
hrifamiklar frásagnir eru þar
um stórskriður í Sviss, Noregi
og fleiri löndum, í seinna bind-
inu er hliðstæð lýsing á hrika- ‘
legustu snjóflóðum erlendis. I
Annars er efnisskrá ritsins í stór!
um dráttum þessi í fyrra bindi: '
1. Yfirlit um ofanföll, 2. Orsakir,
einkenni og flokkun skriðufalla.
3. Forn framhlaup hér á landi,
4. Nokkrar erlendar stórskriður.
5. Annáll um skriðuföll á Islandi.
Sérhverjum þessara aðalkafla
er svo skipt í marga undirkafla.
í síðara bindinu er aðalefnisskrá-
in þessi: 1. Snjóflóðafræði. Til-
drög, einkenni. viðbrögð. 2. Nokk
ur snjóflóð í Ölpunum og víðar,
3. Annáll um snjóflóð á íslandi.
Aftast í síðara bindinu er heim
ildarskrá, og nafnaskrá bæði á
islenzku og ensku og skrá yfir
myndir og höfunda þeirra. Eru
þessar skrár svo ítarlegar sem
verða má og taka yfir nærri
50 blaðsíður.
Um myndaefni þessa alþýðu-
lega vísindarits er það að segja,
að það er afar vandað, og yfir-
gripsmikið, bæði að ljósmyndum
og teikningum. Margar töflur og
skrár eru felldar inn í textann
honum til fyllri skýringa. og
þjóna þær að sjálfsögðu fyrst
og fremst vísindalegum tilgangi
höfundarins.
Skriðuföllum og snjóflóðum
fylgir þvi miður oftast eigna-
tjón og líftjón, stundum hvort
tveggja í senn. Ólafur Jónsson
kemst þvi ekki hjá því, að bók
hans fjallar mjög um hræðileg-
ar slysfarir. Slíkt efni getur að
vísu talizt skemmtiefni, en það
er hrollvekjandi og dramatískt
og þess vegna eftirsótt lestrar-
efni. Mestur hluti slysfaralýs-
inganna er tekinn hér orðrétt
upp úr prentuðu máli í hand-
ritum, bókum og blöðum.
„Þessi tvö bindi segja hrika-
lega sögu, sem er snar þáttur í
mótun landsins og baráttu ís-
lenzku þjóðarinnar fyrir lífi sínu
í harðbýlu og veðraþungu landi“,
segir útgeíandi bókarinnar, og
skulu þau orð undirstrikuð af
mér. Búningur bókanna frá
hendi Norðra er afburðavandað-
ur.
fjölbreytt
„Skrudda"
Skrudda. eftir Ragnar As-
geirsson. Útgefandi: Búnaðar
féíag' Ísíands. 1957.
Hvernig sem á því stendur hef
ég lengi haft þá órökstuddu hug-
mynd um Búnaðarfélag íslands,
að það væri nokkuð hátíðleg
stofúun, lítið fyrir að gera að
gamni sínu, merk stofnun að
sjálfsögðu og hlutverki sínu váx-
in, að eíla landbúnað á íslandi,
en heldur leiðinleg. Ég vissi og
að þessi stofnun hafði um ára-
bil geíiö út Búnaðarrit og Frey,
og jaínvel einhverjar fleiri bæk-
ur, en að hún legði nokkru sinni
nafn sitf við sögur um Irafells-
móra, Jón Apa, Tindstaðaflyks-
una og skrattann í borðinu, það
hefði ég svarið fyrir. Engu að
siður, þetta er staðreynd: Bún-
aðarfélag íslanas hefr gefið út
bókina Skruddu eftir Ragnar Ás-
geirsson garðyrkjuráðunaut, sög
ur, sagnir og kveðskap, og Stein-
grímur Steinþórsson búnaðar-
málastjóri ritað formálann. Sjálf
ur hefur Ragnar ritáð annan
formála, svo að það eru tveir
formálar fyrir Skruddu, sem er
336 blaðsíður og hefðu mátt vera
fleiri, því að þetta er ein sú allra
fjörugasta og Iæsilegasta þjóð-
sagnarskræða. sem ég hef kom-
izt í, og hefur búnaðarfélagið,
gerbreyzt í mínum augum með
hennar tilkomu og gerzt eitt,
skemmtilegasta forlag landsins
í stað þess að hafa hingað til
verið híð leiðinlegasta.
Skrudda flytur hið fjölbreytt-
asta efni, og hefur það allt rek-
ið á fjörur höfundarins, Ragnars
Ásgeirssonar, á ferðalögum hans
um landsbyggðina, segist hann
hafa skráð það að mestu eftir
minni heim korninn að loknu
ferðalagi í fyrravetur. Færði
hanu sagnir sinar inn í skruddu
eina gamla, sem hann átti i fór-
um sínum, en formaður Búnað-
ai’félags Islands, Þorsteinn Sig-
urðsson bóndi á Vatnsleysu,
komst í skrudduna eitt sinn er
hann gisti i Hveragerði hjá Ragn
ari og falaðist umsvifalaust eftir
útgáfu á henni fyrir hönd Bún-
aðarfélagsins.
Efni Skruddu er þannig raðað
niður, að fyrst koma sögur úr
Gullbringu- og Kjósarsýslu, þá
sögur úr Mýra- og Borgarfjarð-
arsýslu, þar næst sögur úr Snæ-
fells- og Dalasýslu, sögur af
Vesturlandi, sögur af Norður-
landi, sögur af Austurlandi, sög-
ur úr Austur-Skaftafellssýslu,
sögur úr Vestur-Skaftafellssýslu,
sögur úr Rangárvallasýslu og að
lokum sögur úr Árnessýslu.
Finnst mér þetta miklu skemmti-
legri niðurstöður en sú sem
venjulegust er, að flokka eftir(
efni. Höskuldur Björnsson hef- ^
ur teiknað Skruddu verðuga
kápu.
Fjölfræði
bókin
Freysteinn Gunnarsson þýddi
og staðfærði i ýnisum atrið-
um. Bókaútgáfan Setberg gaf
út.
Erfitt er að hugsa sér skemmti {
legri og gagnlegri jólagjöf til!
handa greindum og námfúsum
unglingi en þessa bók, Fjölfx-æði
bókina. Á foi’síðu hennar segir,
að I henni séu 1800 myndir, og
að frumútgáfunni hafi unnið
40 fræðimenn og 30 listamenn.
Hér mun átt við ensku útgáfuna,
því að bókin var upphaflega sam
in á ensku og gefin út af Od-
hams pi'ess Ltd. í London. Þessi
islenzka útgáfa er gerð eftir
norrænni útgáfu á bókinni, sem
er að rnyndum til sameiginleg
fyrir Danmörk, Noreg, Svíþjóð
og Finnland, en fullum þriðjungi
styttri en frumútgáfan enska.
Lesmálið er að mestu hið sama
á öllum Norðurlandamálunum,
en Freysteinn hefur hér allviða
breytt því eftir islenzkum að-
stæðum, svo sem í náttúrufræði-
köflunum. Greinin um Island í
landafræðikaflanum er frumsam
in af Freysteini. I niðurlagi for-
mála síns fyrir bókinni segir
Freysteinn Gunnarsson svo: Bók
in er upphaflega samin og gerð
handa unglingum, en sannleik-
urinn er nú sá, að hún er engu
siður fyrir fullorðið fólk. Auk
yfirlits um landfræði og nátt-
úrufræði er í bókinni vikið að
flestum helztu viðfangsefnum
mannlegs fi’amtaks og hyggju-
vits. Hér er því óþrjótandi um-
hugsunarefni hverjum manni,
öldnum jafnt sem ungum, er for-
vitni hefur á þvi, sem gerzt hef-
ur og er að gerast í þeirri furðu-
legu veröld, sem við lifum í“.
Myndirnar, sem margar eru
litmyndir og frábærlega vel gei'ð-
ai', eru prentaðar hjá Halsing-
borgs Litografiska Aktiebolag í
Svíþjóð, en lesmálið er sett í
prentsmiðjunni Odda hf. Reykja-
vik.
Fjölfræðibókin er 220 bls. i
gi’iðai'stóru broti.
Strakarnir,
sem struku.
Böðvai’ frá Knífsdal: Sti'ák-
arnir sem struku. Drengja-
saga. Útgefandi: Bókaútgáfan
Setberg-. Reykjavík 1957.
Þetta er fjörlega rituð saga
um þrjá stráka, sem strjúka að
heimarí úr þorpinu sínu, til þess
að komast hjá því, að Ingólfur,
sem er foi'ingi þeiri'a, verði send-
ur austur til frænku sinnar, sem
hann álítur leiðinlegustu mann-
eskju í heimi. Á gömlum árabát
komast þeir inn í botn á eyði-
firði einum og hafast þar við
nokki'a daga og lifa á veiðurn
og sumpart nesti, sem þeim
hafði tekist að hafa með sér
heiman að. Di'engirnir íinnast,
en allar tilraunir til að fá þá
heim, ýmist með góðu eða illu,
mistakast, en loks fær Hrólfur,
sem gerist milligöngumaður
þeiiTa og foreldra þeirra, strák-
ana til að hætta útilegunni og
með því skilyrði að þeir þurfi
ekki að fai’a heim strax, heldur
stunda sjóróðra með manni
nokkrum í öðru plássi. Um haust
ið koma kapparnir heim með
talsverða þénustu, og eru nú fús-
ir til að ganga siðmenningunni
á lxönd aftui’, og hafa allir mann-
ast vel um sumarið.
Boðskapur bókarinnar er sá, að
tápmiklir drengir þui'fi að svala
athafnaþrá sinni og ævintýra-
löngun, vandinn sé aðeins sá að
velja þeim hæfileg störf, sem
reyni hæfilega á þrek þeirra og
hafi þjóðnýta þýðingu.
Halldór Pétursson hefur mynd
ski’eytt bókina.
Það gefur
á báfisin.
Kristján frá Djúpalæk: Það
gefur á bátinn. Útgefandi
Heimskringla. Reykjavík 1957
Hér eru saman komin í einni
bók þau ljóð, sem fleiri íslend-
ingar kunna en nokkur ljóð önn-
ui', að minnsta kosti hi'afl í þeim,
en ekki er það vini vorum, skáld-
inu, að þakka, þvi væru ekki
hinir fjörugu mússíkantar,
mundi Kristján ekki frægari en
önnur skáld. Á hinn bóginn má
segja, að ef Kristján væri ekki
hefðu hinir eldfjörugu mússik-
antar orðið að styðja sig við
veikai’i og ólögulegri stoð og alls
ekki auðnast að gefa dansandi
æsku þjóðarinnar þá dillandi
óma, sem nú láta henni sætast
í eyrurn. Og um það eru vai’la
skiptar skoðanir, að Kristján
fi’á Djúpalæk (ásamt nokkrum
íleirum) hafi hækkað mjög
gengi íslenzkra dægurljóða, svo>
að nú er gerður allskarpur mun-
ur á óvöldum bögubósum og
skáldum í þessari grein kveð-
skapar, eins og vera ber, og
miklu betur ort, og færra um
málspjöll og leirburð i dans-
kvæðunum en fyrr.
Guðm. Danlelsson.
Skólavörðustígur 11.
Rit Ólafíu Jóhannsdóttur cru komin út ásamt ævisögu
hennar eftir Bjarna Benediktsson, fyrrv. ráðherra.
Ólafía vakti furðu samtíðarmanna sinna
sakir andlegs atgervis og glæsilegs þokka,
enda var og margt er hún tók sér fyrir
hendur hai'la fjarri hversdagslegri meðal-
mennskunni.
Ólafía hafði líka góðan penna og ríkan
frásagnannátt. Hinar hlýlegu lýsingar
hennar af gömlu íslenzku heimilunum í
Viðey, Engey og að Skólavörðustíg 11 i
Reykjavík. (Þorbjörg Sveinsdóttir) eru
merkilegur þáttur úr menningarsögu
Reykjavíkur og sögur hennar úr stórborg-.
arlífinu (Osló) urðu á sinni tíð umtalaðar um öll Norður-
lönd sakir hinnar nærfærnu frásagnar.
Ævisaga Ólafíu eftir Bjarna Benediktsson fyrrv. ráð-
herra er skörulega rituð og gagnmerkileg heimild um líC
og örlög og persónuleika þcssarar svipmiklu konu, ætt
liennar og umhverfi.
Rit
Ólafíu Jóhannsdóttur
l—ii.
ásamt ævisögu hennar eftir Bjarna Benediktsson alþm.
H L A Ð B IJ »