Vísir - 30.08.1958, Síða 9

■Laugardaginn 30. ágúst 1958
Ví SIR
1
leimur orkunnar.
Frh. af 4. s.
koleíni, svo að dœmi sé .tekið.
(koleíni finnum -vér í kolum, tré
eða öðru „brennsluefni"). Þá
verður sum koleínis-aíómin svo
yfirhlaoin orku, ?.ð þau slita sig
laus og sameinast súrefnis-at-
ómum loftsins — koisfnis-atóm
sameinast súrefnis-atómi og ver/3
ur að kolsýru-mólikúl, og þegar
þetta skeður, leysist ekki aðeins
orka úr læðingi sem hiti og Ijós,
heidur er orka sú, sem losnar.
svo mikil, að hún getur hitað
þau kolefnis-atóm, sem nálæg-
ust eru, svo að þau slita sig laus,
qg vér verðum vitr.i að keðj.u-
verkimuni, sem veita oss b.æði
hita og Ijós. Það er eldurinn.
Ef vér noíum hinn svonefnda
brennslu- eða sprengi-hreyfil,
sem brennir oliu eða benzini, þá
eru það mólikúl kolefnis- og
vetnis-ajtómin súrefnis-atómun-
um, svo að vér fáum bæði kol-
sýru og vatnsmólikúl (2 vetnis-
atóm plús 1 súrefnis-atóm). Það
sem er sérstaklega athyglisvert'
við þetta, er, að orkulevsingin''
gerist bæði mjög ört og er mikií.
Olían springur, en brennur ekki.
Kola og olíimotkun vor.
Atómin hafa ávallt starfað
fyrir. oss. Fyrst var það án vit-
undar vorrar; seinna fórum vér
að sundra þeim vitandi vits, að
svo miklu leyti sem vér látum
þau ræna elektrónum hvert frá
öðru. Lengi höfum vér kunnað
að leysa „atómorkuna" úr læð-
ingi og fá þannig hita og Ijós —
eða eld — og vér höfum notað
þessa orku og það hefur bless-
ast. En það eru samt takmörk
fyrir því, hvað vér getum látið
atómin gera.
Vér getum fengið atómin, sem
mynda kola-mólikúl eða benzín'
mólikúl, til að hlaupa hvort frá
öðru og bindast súrefnis-atóm-
um, en vér getum ekki snúið
þessari atburðarás við. Vér get-
um, ef vér höfum kolefnis- og
súrefnis-atóm, búið til kolsýru
og vatn, en vér getum ekki búið
íil kol eða olíu (snúið dæminu
við).
Þess vegna fækkar þeim oliu-
eða kola-mólikúlum, sem eru á
jörðinni i hvert sinn, sem vér
öflum oss orku í mynd hita eða
Ijóss með því að sundra kola-
eða olíumólikúlum og levsa þau
upp í atóm sín.
Að vísu er aíarmikið til af
þessum -efnum báðum, en það er
eki.d óendanlegt frekar en ann-
að á þessari jörð og eyðslan er
aíarrnikil.
Á síðast liðnum 25 árum höf-
um ■ vér -eytt eins miklu af kol-
•um eins og al-lar kynslóðir iai’ð-
arinnar höfðu eytt samanlsgt á
unda.n qss, og ,á s.I. tíu árum
eins mikilli olíu, eins og notuð
yar af mönnum frá upphafi
vega.
Er þá nokkur furoa. þótt vér
séum farnjr að líta i kringum
oss eíiir öor.um aflgjöfum?
Maðurixm — herra
atómsins.
Þ.að er athyglisvert, að vér fá-
um 85% af allri orkuþörf vorri
úr kolum og olíu. Það sem enn
athygisverðara er og alvai’legra,
er, að .sú orka, sem vér fáum úr
hvérju kolefnis-atómi, er hverf-
andi litil í samanbui’ði við þá
oi’ku, sem í atóminu er.
Af þessum ástæðum er nú svo
komið fyrir mannkyninu, að það
er á heljarþrömimii hvað orku-
öflunina snertir; að minnsta
kosti væri það svo, ef vér heíð-
um nú ekki á 'síðustu stundu,
fundið aðrar Ieiðir til þess að
afla oss hinnai’ bráðnauðsynlegu
orku. þ.e.a.s., hefðum ekki fund-
ið Ieiðir til þess að leysa þá orku
úr læðingi, sem kjarninn býr yf-
ir, í staðinn fyrir að ræna nokkr-
um elektrór.um úr „skel“ hans.
Þetta hefur tekizt, eins og
kunnugt ei’, og þess vegna>mun-
um vér nú taka atómin í þjón-
ustu vora meira en nokkru sinni
fyrr, og þar sem vér getum nú
„alið“ þau, getum vér lika feng-
ið þau til að gei’a fyrir oss ýmsa
hluti, sem ekki hafði hvai-flað að
oss að væru mögulegir, jafnvel
í vorum villtustu draumum.
Maðurinn er orðinn herra at-
ómanna og þau þióna honum af
meiri undirgefni en nokkru sinni
fyrr, og með þv; hefst atómöld-
in.
Næsta grein: Nýr heimur birt-
isí oss.
Little Rock-málinu
frestað.
Hæstiréttur Bandaríkjanna
hefur frestað að fella xirskurð í
deilunni um skólavist þeldökkra
bama í gagnfræðaskóJanum í
Little Bock í Akransas.
Kvað Hæstii’éttur að fresta úr-
skurðinum til 11. næsta mánað-
ar. Bandai’íska dómsmálaráðu-
neytið hafði' farið fram á, að all-
ar hindranir fyrir skólavist þel-
dökki'a barna yrðu úrskurðaðar
ólögmætai’.
Kýpur-Tyrkir vilja
Nato-lið.
Leiðtogi tyrkneskumælandi
manna á Kýpur lýsti yfir jxví í
gær, að haxm gæti ekki fallizt á
tillögu Makaxiosar erkibiskups
um, að Sameinuðu þjóðirnar
sendi lið til eyjarinnar til að ann-
ast þar löggæslu.
Sþ. þurfa að byggja
nýja stórbyggingu.
FulStrúa vantar íbúðír og skrifstofuhúsnæfó.
Það er orðið of þröngt imi
starfsenii Sameinuðu þjóðanna í
núvei’andi liúsakyimiuu þeirra.
Hefur framkvæmdarstjóri
samtakanna, Dag Hamarskjöld,
snúið sér til byggingafélags i
Ne'w York og beðið það að at-
huga kostnaðinn við að reisa
skrifstofu- og íbúðarbyggingu
fyrir sendinefndir, er starfa við
Sameinuðu þjóðirnar. Er málið
komið á þann rekspöl að kaup
Sagði formælandi Tyrkja, að
ef á annað borð ætti að senda
löggæzlulið til Kýpur, vildu
Tyrkir, að Atlantsliafsbandalag-
ið legði til slíkt lið. Áður hafði
Makarios vísað á bug tillögu
Breta um samstjórn Breta,
Grikkja og Tyrkja.
hafa verið fest á lóð skammt frs
núverandi byggingu samtak-
anna., en þó hefur ekki enn tek-
izt að fá allt það landrými, sem
nauðsynlegt er talið fyrir byggi
inguna. i'
Gert 'er ráð fyrir, aö ekki þurfi
r— að minnzta kosti nú þegar —i
stærri byggingu en 30 hæðir. —i
Á neðri hæðunum verður
komið fyrir skrifstofum ein-
stakra sendinefnda, sem margar.
verða að hafast við alllangt frá
samkomubyggingunni, en slíkÉ
er til mikils óhagstæðis. A efri
hæðunum yrði um íbúðir að
ræða og fyrst og íremst fyrií
aðalfulltrúa þjóðanna í nefnd-
um samtakanna, á þínguní
þeirra og þar fram eftir götun-
um. Brú yrði úr byggingunni y£-
ir í aðálbækistöðvarnar.
S)aimar áöcjur — eftir Ueruó.
Hann fann upp aðferð tíl stálframíeiBsfu. bagan af
__ w ANDREW CARNEEIE
Bretar ná foriistusini
E
Vélar þeirra setja snet á snörgum feíBym.
4) Á síðustu árum 19. aldar
fór Andrevv Carnegie að gefa
fé til ýmissa velfcrðarmála
mannkyns. liann gleymdi því
aldrei, hversu mjcg hann þyrsti
í bækur, þegar hann var dreng-
ur og vissi, að til voru þúsundir
nianna, ungra og gamalla, sem
sífellt \Toru að leita sér þekk-
ingar. — — — Carnegie lét
byggja meira en þrjú þúsund
bókasöfn til ókeypis afnota
fyrir almenning. Árið 1901
stofnaði hann Carnegie tækni-
I stofnunina í Pittsburgh og gerð
, ist stuðningsmaður Tuskegee
J stofnunarinnar í Alabama, sem
j helgar sig aðallega fræðslu-
j málum negra. Hann kom á fót
sjúkrahúsi, handíðaskóla og
tónlistarskóla í Dunfermline í
Skotlandi. — — — Hann
þekkti vel mannlegt eðii, cins
og það, að fólk mctur það
sjaldan að vcrðleikum, sem það
fær fyrirliafnarlaust upp £
liendurnar. Þess vegna hafðr
liann þann hátt á, að gefa
byggðarlögum bókasafnshús
með því skilyrði, að þau sjálf
létu lóðirnar í té og tryggja
það, að safnið væri opið al-
menningi, og keypt handa því
eittlivað af bókum.
Bretar hafa enn sýnt að þeir
ætla sór ekki að Iáta í minni pok-!
artn í baráttunni um fyrsta sæí-
ið í framleiðslu nýi’ra farþega-
flugvéla,
Bristol Britannia flugvél hef-
ur nýlega flogið frá Tokyó til
Vancouver í Kanada á 13% tíma
og er það 6 tímum skemur en
iarþegaflugvél í áætlunarflugi
hefur áður farið þá leið á stytzt-
um tíma. Vélin er ein af þeim
sem Canadian Pacific Airlines
eru að taka í notkun um þessar
mundir. Meðalhraði á leiðinni
var 365 mílur á klukkustund
(um 585 km). Talsmaður Brist-
olverksmiðjanna sagði eftir flug
ið, að ekki hefði á neinn hátt
staðið til að setja met á flugleið-
inni. „Þeíía er sá timi sem al-
gengastur mun verða á leiðinni
eftir að vélarnar hafa verið takn
ar í notkun,“ sagði hann enn-
fremur.
Fyrir aðeins sex vikum setti
Bristol Britannia vélin met á
leiðinni yfir Atlantshaf. Vélin
lenti fyrst í Prestwick í Skot-
landi en hélt síðan áfram til
London og kom þangað á undan
vélum sem íarið höfðu beina
leið.
Og fyrir viku setti Comet
IV. met á leiðinni yfir Atlants-
hafið er hún flaug leiðina á rúm-
um sex tímum. Meðalhraði var
um 560 milur (tæpir 900 km) á
klukkustund.
5) Árið 1910 gaf Carnegie
eina og hálfa milljón dollara
handa Friðarhöllinni í Haag,
til þess að „hraða afnámi
styrjalda og efla samvinnu
þjóða á milli með vísindarann-
sóknum og menntun.“ Hann
stofnaði líka sjóð, sem veita
skyldi vcrðlaun fyrir hetjudáð-
ir og björgun.--------Carnegie
stofnunin styrkir gagnkvæm
nemenda- og kennaraskipíi
milli Bandaríkjanna og ann-
arra landa í þeim tilgangi að
stuðla að góð'vild og gagn-
kvæmum skilningi. Úr sérstök-
um sjóði, sem hann stofnaði,
skyldu vcittir styrkir bæði
prófessorum og stúdentum.
--------Þegar Andrew Carne-
gie dó árið 1919, missti heini-
urinn ekki aðeins mikinn iðju-
snilling, heldur líka einn af
sínum miklu velgerðarmönn-
um. Aðeins í landi, þar sem
menn eru frjálsir, getur slíkt
framtak, sem Carnegie sýndi,
átti sér síað, því að frelsið eitt
Ieyfir mönnum að hagnast í
samræmi við hæfni og fram-
sýni. — Endir. j