Vísir - 30.08.1958, Blaðsíða 3

Laiíg.ardgginn 30. ágúst 1958
VÍSIR
Einstætt og árangursríkt land-
nám á Kirkjubæjarklaustri.
Þar sem álur var svartur foksandur og skki
stlngandi strá geta I framtíðinni byggzt
10-20 jarðir.
1 Ubíísi fiSifgg&it' Æjíbb*ussobb hóuíSu.
Ausfcur á Kirkjubæjarklaustri haíi húri verið rifin og flutt burt.
hefur verið unnið }írekvirki á
svioi nýræktar með nýstárleg-
um hætti, þar sem urn er að ræða
ræktun allt að 1 þúsund hektara
eyðisands með vatnsveitu.
Þetta mikla sandflæmi gengur
almennt undir heitinu Stjórnar-
sandur og ber -naín af ánni
Stjórn, sem er bergvatnsá, sem
sprettur upp á heiðinni fyrir of-
án Klaustur, en fellur í fossum
niður af berginu, og siðan fram
á svartan sandinn og sameinast
þar Geirlandsá. Eftir það heitir
áin Breiðdálakvísl. Stjórnarsand-
ur mun áður fyrr hafa gengið
undir nafninu Klaustursandur.
Var hann vágestur hinn mesti
á gróðurlandi Klausturs og fleiri
bæja, sökum foks og fór
eyðileggingarmáttur hans í vöxt
með hverju árinu sem leið. —
Stjórnarsandur takmarkast að
vestan af Skaftá og austan af
Stjórn og siðan Breiðdalakvísl.
Hann liggur í austur frá Kirkju-
bæjarklaustri og er y- eins óg
áður getur um 1000 hektarar að
stærð.
Á röskum áratug hefur þeim Fyrsta tiiraun,
Klausturbræðrum tekizt að
breyta allt að tveim þriðju hlut-
um sandsins í samfellt gróður-
land, en fullræktað myndi land-
ið — þar sem áður var sandauðn
— geta borið allt að 20 býli mið-
að við stærð nýbýla eins og þau
gerast nú.
Þegar fi'éttamaður Vísis var
austur á Kirkjubæjarklaustri
fyrir skemmstu hitti hann að
Kirkja hefur ekki verið byggð á
Klaustri síðan.
— Þetta er merkilegt landnám
og merkilegt verkefni, sem þið
klausturbræður hafið færzt í
fang.
— Áveita á Stjórnarsand ér
ekki ný. Hún hefur verið reynd
áður, en mistókst eftir mikið
umstang og ærinn kostnað. Að
þessu sinni virðist hún ætla að
heppnast giftusamlega, og það
sem fyrst og fremst er nýmæli
í aðgerðum okkar Klaustur-
bræðra er það, að vatninu mun
ekki hafa verið dælt úr jökulá
yfir eyðisand fyrr en hér.
-— Hvenær var vatni veitt á
Stjórnarsand áður?
— Það var nokkru fyrir síð-
ustu aldamót að frumkvæði Sig-
urðar sýslumanns Ólafssonar, þá
að Klaustri, en síðar að Kaldað-
arnesi, og Sæmundar Eyjólfsson
veitu, eða livort landinu yrði
hréitt i tún. Siðastliðið vor var
örlítið beitt á sandinn og er það
einasta nýting hans til þessa, að
undanskildu því að við höfum
komið nokkurum hekturum
sandsins í túnrægt, en það var landi verður opnuð 27. sept. n.
ofan við sjálft áveitusvæðið. k. og kallast „Frimex — 1958“.
— Nú hafið þið tekið ána | Sýningin verður haldin af
Stjórn í þjónustu ykkar og veitt Félagi frímerkjasafnara,
Fyrsta frímerkja-
sýning á fslandi.
Fyrsta frímerkjasýning á ís-
henni lika á sandinn.
ur- menn
1 fyrsta lagi sú, að svæðið, Jónas
sem Stjórn er veitt á liggur norð-
ar og hærra nokkuð haldur en |
og
ræddu form. Guido Bernhöft
Til Þess liggja ýmsar ástæð- og sýningarnefnd við blaða-
í gær. í nefndinni eru
Hallgrímson, Guðm'.
Árnason og Leifur Kaldal.
Öilum er heimil þátttaka í
áveitusvæðið frá Skaftá og því sýningunni, og þurfa frímerki
tiltölulega auðveldara að koma að hafa borizt formanninum,
við veitu þaðan heldur en úr Jónasi Halígrímssyni, Hæðar-
Skaftá. 1 öðru lagi bagar raf- garði 50, Rvk., fyrir 5. sept.
magnsskortur stöðuga áveitu Verða veitt tvenn 1. verðlaun
með dæluafli. I þurrkatíð gerir fyrir bezta ísl. og erl. safnið og
rafstöðin á Klaustri ckl:i totur nokkur aukaverðlaun.
en fullnægja heimilisþörfum og j f sambandi við sýninguna
til fiystingar í frystihúsinu, svo verður sérstök póstþjónusta
oika er ekki aflögu til dælustöðv ^ meg sérstökum stimpli.
arinnar.
Fyrir þessar sakir hefur
Skaftá ekki verið dælt á sandinn j Vatnið fellur úr Stjórn um tvö
í vor, og eklíi nema endrum og ^ ræsi, sem tempra vatnsmagnið,
f ' eins að undanförnu. En fyrir. Þegar þau flytja ekki meira fell-
' noH/i’iim ávmv, +Áirnr« uix ín' íifctpifTsvfltni?i í pamla Stiórn
um um miðjan síðasta áratug
dælustöð við Skaftáí'brú méð 20
hestafla véí’ og sem dælir Urh
ar, sem manna fyi’stur hélt fram htl um vatni a sekúndu
þeirri skoðun að foksand mætti Þ®Sa> bún vinnui með fullum af-
bæði hefta og rækta upp að nýju böstum.
með ávéitum. I Þið haíið raðist Þa>-na > ærinn
kostnað?
Árið 1886 var fyrsta tilraunin
gerð í þessa átt með þvi að veita
ánní Stjórn út á sandinn. Síðan
var það gert árlegn að ineira eða
minna leyti fram yfir aldamót
og bar einhvern árarigur að talið
var. En laust eftir aldamótin
skemmdust áveitugarðarnir af
völdum flóða og þótti þá ekki
svara kostnaði að endurbyggja
þá, enda búið að verja allmiklu
máli einn af forgöngumönnum fé til áveituframkvæmdanna á
^!S.Sa^_nýj^„1fndnám‘S’ SÍgg9Ír,Þeirra tíma mæli.
Þetta varð til þess að fok
Kostuaöiir.samt.
— Þetta varð allkostnaðar-
samf. Það var ekki aðoins dælu-
stöðin sjálf, heldur lagning há-
spennulinu um 1600 metra- leið
heiman frá bænum og siðan á-
veituslcurður langt út á sand.
Við ætluðum upphaflega að
fá nokkra nágranna okkar, sem
áttu Stjórnarsand ásamt' okkur
bræðrum, að leggja í þetta mann
virki. En samningar tókust ekki
svo það varð að ráði að við bræð
urnir keyptum landið af þeim
nokkrum árum tókum við bræð
ur upp þá gömlu hugmynd að
veita Stjórn á sandinn. I fyrst-
unni var þetta aðeins í tilrauna-
skyni, en þær tilraunir leiddu í
ljós að sandurinn gréri jafnvel
af henni, sem af vatninu úr
Skaftá. Nú síðustu tvö árin höf-
um við veitt Stjórn á sandinn
með ágætum árangri.
— Þurfið þið að dæla vatninu
úr henni út á sandinn?
Áveituskurður.
— Nei, þar dugar mikill og
ur afgangsvatnið í gamla Stjórn
arfarveginn. Þetta fyrirbyggir
ofvöxt í áveituskurðinum og
skemmdir á varnargarðinum af
völdum flóða, En í sumar hefur
vatnsmagn Stjórnar fremur ver-
ið of litið heldur en of mikið og
allt vatn hennar þess vegna far-
ið út á sandinn.
Þannig fórust Siggeir bónda
í Klaustri orð um þetta nýja og
árangursríka landnám þeirra
bræðra, sem er einstætt í sinni
röð hér á landi til þessa. Mun
þess ekki langt að bíða að, þar
sem áður var auðn og eyðilegg-
Lárusson bónda.
- Hefur alltaf verið sandur,1 v”** 'TTW' °S fengum það fyrir lítið ver.
r sem Stiórnarsanfhir e,- m',9 . . . . . Eyðisandar hafa ekki þótt mik-
þar sem Stjórnarsandur er nú?
spyr fréttamaðurinn.
Orsakir.
nýju, enda þá skammt á veg
kominn og nokkurum árum síð-
ar sást þar ekki stingandi strá —
! aðeins kolsvarta auðn eins og áð .
— Það fara engar sagnir af ur.
gróðurlendi eða beit á Stjórnar- ( — Svo tókúð þið bræður þessa '
Eyðisandar hafa ekki þótt
ils virði á íslandi til þessa — en
það má vera að það breytist.
-— Hver hefur árangurinn orð-
djúpur áveituskurður og sums ingaröfl í fullum gangi, verði hið
staðar allt að 4 metra háir varn- j fegursta tún ðg ef til vill 10—20
argarðar til þess að vatnið brjóti jarðir í frjósamri sveit.
sér ekki útrás úr farveginum. • Þ.
sandi og um orsakir til landeyð- hugmynd upp að nýju?
ingar fara heldur engar sagnir. • — Já við bjuggumst við að
Ágangur foksandsins hefur Skaftá myndi öllu betur falJin
farið í vöxt á undaníörnum öld- til þess að hindra sandinn og
um. Af hans völdum varð að græða hann upp, einkiim vegna
— Hann má heita undraverð-
ur á jafn skömmum tíma og
miklu meiri heldur en nokkurn
óraði fyrir í upphafi. Nú lætur
nærri að tveir þriðju hlutar
Stórasands séu grónir samfelld-
um gróðri en þvi miður verður
flytja Kiausturbæinn snemma a jokulleirsins i vatninu. Auk þess , , . „ .. ,
J J 1 ekki unnt að græða allan sand-
inn upp. ;
siðustu öld þangað sem hann er feliur Skaftá langa vegu um
nú, og um miðbik siðustu aldar gróðuriendi og hlýtur því að bera
herma heimildir að kirkjan hafi með sér hverskonar frjómagn.
verið umlukin eyðisandi og því Því var það að við bræður byggð-
Kirkjubæjarklaustur.
Hversvegna ekki?
Flugvöllur.
— Vestast á honum og nyrzt
er flugvöllur með þremur braut-
um. Þetta er eini flugvöllurinn
í Vestur-Skaftafellssýslu og lent
á honum allan ársins hring.
lengsta flugbrautin er á 3. þús-
und metra löng. Brautirnar eru
jafnaðar og sléttaðar á hverju
ári, sem veldur því að þar nær
engin gróður að dafna..
— Er þá ekki hætta á að sand-
urinn taki að fjúka að nýju og
leggja hið gróna svæði í auðn
aftur?
— Úr því sker reynslan, en
hættan er. engin á meðan vatnið
er látið vökva sandinn. Ákvörð-
un hefur ennþá ekki verið tekin
um hvernig landið verður nýtt í
framtíðinni, hvort þar yrði kom-
ið upp starengi með árlegri á-
Séð af Síðufjallgarði suður yfir sandana þar sem Breiðbalakvísl
og Skaftá mætast og faJla til sjávar.
Þannig er ánni Stjórn veitt í farvegi með varnargörðum langt
út á Stjórnarsand.