Alþýðublaðið - 16.01.1958, Blaðsíða 6

c
AlþýSublaSlS
Fimmtudagur 16. janúar 1958
1
ÉG skal nú segja ykkur, að
það er ekki daglegt brauð, að
ég verði alveg mállaus, en þó
feoiu það fyrir hér á dögunum.
Svoleiðis er nefnilega mál með
■wexti, að ég þurfti að sitja fund
átvarpsráðsins fyrir hönd tón-
listardeildarinnar. Allt í einu
og mér aldeilis að óvörum kom
einhver fram með þá furðulegu
íillögu að láta mig taia hér um
daginn og veginn. Ég er hrædd
Ur um að ég hafi alveg misst
andlitið af undrun, að minnsta
kosti varð ég orðlaus þangað tii
búið var að samþykkja þetta
og bóka. Þá mótmæiti ég að
sjálfsögðu kröftugléga, en
komst ekki upp með móðreyk.
Þegar ég sagði konunni minni
þetta um kvöldið, gerði hún
bara grán að mér og sagði: „Uss
•—þig hefur auðvitað dauðlang-
að í þetta, — og þú hefur sosum
passað að vera orðlaus rétt á
meðan þeir voru að samþykkja
þig.“ — Nú — senniiega er eitt
bvað til í þessu hjá lienni bless
aðri, enda hlyti það að vera ó-
venjulegur maður, sem gæti
leynt slíku fyrir konunni sinni!
Sem sagt, eins og frægur mað-
ur sagði forðum: „Hér stend ég
og get ekki annað.“ Hvað á
maöur svo að segja? Ekki má
tala um póliííkina svona rétt
fyrir kosningarnar. Það er sko
hlutleysið, sem gildir hér hjá
okkur í útvarpinu, og ekki sízt
þessa dagana. Það er heldur
ekki á allra færi að halda jafn-
væginu á hlutleysisldnunni, ef
út í það fer, — hún getur veriö
skrambi hál! En sem ég var nú
að velta þessu fyrir mér, mundi
ég allt í einu eftir því, að ein
indælis frú, sem hér taiaði um
daginn og veginn í fyrra eða
hitt eð fyrra, notaði þessar 20
ímnútur til þess að þakka fyrir
kaffi og kökur og annan góðan
viðurgjörning á myudarheimil-
um á Austurlandi, þar sem hún
bafði verið á ferð. Ég er nú bú-
jnn að reisa svo vítt um landið,
að ég treysti mér vel til þess
að fylla heila kyöld-dagskrá af
eintómu þakklæti fyrir kaffið
ðg með því.
hvorki í útvarpi né blöðum.
Meðal annars, sem komið héfur
verið í framkvæmd víða um
land. er bygging félagsheimila.
Maður er manns gaman, og það
er ekki hægt að búast við því
eða ætlast til þess að ungt fólk
uni því til lengdar að dvelja þar
sem engin skilyrði eru tii félag's
starfsemi. Þessi félagsheimili
eiga því miklu hlutverki að
gegna hvert í sínu byggcarlagi.
En hvernig eru þau svo notuð?
Standa þau ekki auð og engum
til gagns mikinn hmta ársins?
Kannske er haldinn dansleikur,
héraðsmót eða svipaðar sam-
komur stöku sinnum um helg-
ar; nú — kór sveitarinnar held-
ur svo máske tónleika eitt eða
tvö kvöld á vetrinum, ellegar
að leikfélag bæjarins eða þorps-
ins tekur á sig rögg, æfir og
sýnir merkilegt eða ómerkilegt
leikrit, eftir því sem.andinn inn
blæs og ástæður leyfa. Síðan
heldur kvenfé!agið á plássinu
bögglauppboð! Þetta er allt
starfsemi, sem miðaði að því að
gefa fólki út um land tækifæri
til að njóta sinna beztu lista-
manna á ýmsurn sviðum. Vet-
urinn 1955—56 efndi Ríkisút-
varpið til tónleikaferða úl um
land. Voru sendir út þrír hóp-
ar, sem héldu samtals 28 tón-
leika á 31 stað. Fæst af því
fólki, sem kom á þessar sam-
komur, á þess yfirleitt kost að
sækja tónleika, og fyrir margt
af því voru þessar ferðir merk-
ur viðburður. Enn í dag kemur
það fyrir að ég er spurður,
hvort ekki sé von á framhaldi
þessara tónleikaferða Ríkisút-
varpsins. Ég tek það alltaf
nærri mér að verða að svara
þeirri spurningu neitandi.
Ferðir sem þessar kosta svo
mikla. xmdirbúningsvinnu, : að
það er illmögulegt, að bæta
henni á starfsmenn JRíkisút-
varpsins. Enda er það fyrst og
fremst skylda 'hins opinbera,
rfkisins, að sinna þessum menn-
ingarþörfum þjóðarinnar.
um bæ hér suðrá Reykjanesi!
Nei, — þetta er þörfin, þetta er
vonin um að eitthvað gott
kunni að vera á ferðinni. —
Síðara dæmið er úr óperu- og
tónleikaferð Ríkisútvarpsins
um Norðurland L nóvember
1955. Þingeyingar böfðu þá ný-
lokið við byggingu hins glæsi-
lega félags'heimilis að Skjóí-
brekku í Mývatnssveit/. Enn
áttu þeir þó eftir að koma sér
upp leiktjöldum og leiksviðsút-
búnaði. Þegar þeir frétt.u, að
þessi tónleikaferð stæði fyrir
dyrum, hringdu þeir og fóru
fram á, að ekki yrði svo farið
um nágrennið ad þeim gæf'ist
ekki kostur á að sjá' og heyra.
Auðvitað töldum við öll vand-
kvæði á því að heirnsækja Mý-
vetninga: Þeir.ættu engin leik-
tjöid eða annan úrbúnað, sem
með þýrfti. En það-vár nú. so*
sum stungið. upþ. í okkur: strax-!
—Þeir eiga það til eniíþá, Þing
eyingar, að .stinga uþp i mann.
Spurníngln var mjög -einföld:
ferðinni? Ríki og höfuðstaður,
ríki'sútvarp og þjóð1eikhús
verja árlega stórum fúlgum til
reksturs Sinfómuhijómsveitar
íslands; þjóðieikhúsið fær ár-
lega anzi myndariega upphæð
af aimannafé; og ekki trúi ég
að Listasafn ríkisins sé rekið
með hagnaði, enda ekki ætlast
1 til þess; og svo síðast en ekki
sízt, þá eru það engir smápen-
ingar, sem alþingi setur í fé-
lagsheimilj út um- land á h verju
ári. Það er nú síður en svo að
ég vilii að þetta sé ta'lið eftir.
Allar þessar stofnanir og fvrir-
tæki eru svo mikilsverðir þætt
ir'í menningar'Mfi okkar, að ekk
I er.t má. missast, en þyrfti að
aukast. En engin af þessum
stofnunum getur ein og óstudd
án nokkurra. auka-f járvei tinga
gert það :sem gera þarf til að
þjjóðimöllJái natið fagurra lista
til þess. að nema-op'þroskast =þar
|af..
Guðmundur Jónsson söngvuri
og ve
GREIN ÞESSI er erindi það, sem Guðmund-
ur Jónsson söngvari flutti í útvarpið á mánu-
dagskvöld, en þar eð það mun ekki síður fall-
ið til að sjást en heyrast, bað Alþýðublaðið
höfundinn um það til birtingar. Lét Guð-
mundur undan eins og gagnvart útvarpsráði,
og hér kemur erindið.
Mér finnst þessi hugmynd
frúarinnar alveg prýðileg og
leyfi mér að taka hana hér upp
og þakka öllum í einu lagi hér
með fyrir ógleymanlegar við-
tökur á ýmsum tímum um allt
land. — Síðan er bezt ég þakki
þessu fólki enn betur með því
að nota þessi orð sem stókk-
þretti yfir í mál, sem ég hef
lengi gengið með í maganum,
— og eins og allir, sem mig
þekkja, hljóta að sjá, þá getur
það ekki verið neitt smámál!
Nú á siðustu árum hefur mikið
verið.rætt ura jafnvægi í byggð
landsins, og þeir hinir vitru
menn, sem stjórna landi og
þjóð, hafa þegar gert allmikið
°g hyggja á meira ti! þess að
stöðva flóttann úr dreifbýlinu.
— Frumskilyxði er það vitan-
lega að atvinna sé næg, svo fólk
hafi í sig og á. Þægindi, sem
lengi hafa verið í þéttbýlinu,
rafmagn, sími o. fl. þeysa um
landið, þó enn skorti mikið á
að öllum þörfum sé fullnægt.
En um allt þetta hafa svo marg
ir gáfaðir menn talað í þessum
þætti, að við það kann ég engu
að bæta. Enda veit ég að þing-
naennirnir okkar bjarga þessu
eins og öllu öðru án þess að mín
ráð þurfi að koma til.
En svo er bara önnur hlið á
þessu vandamáli, sem ég hef
ekki heyrt eða séð rædda,
gott og blessað, og það er langt
í frá að ég vilji gera lítið úr
þessu starfi. Þetta er sá grund-
völlur — það láglendi, sem
fjöllin einhvern tíma verða að
rísa af. En það er ekki nóg að
reisa dýrar byggingar fyrir fé-
lagsstarfið, og það er ekki nóg
að þar fari fátt fram annað en
skemmtisamkomur með dansi á
eftir. Það fullnægir ekki þörf
og' þrá mannsins að vera kvöld
og kvöld í faðmi fallegrar
stúlku við hrífandi hljómfall
harmonikunnar. Maðurimi lifir
sko ekki á brauðinu einu sam-
an; það er hundgamall sannleik
ur, sem við verðum að sætta
okkur við og hegða okkur eftir.
Rokkið, jazzinn og slagararnir
eru dægurflugur, en tónlistin er
eilíf. — Revíur og gamanþættir
eru stundarskemmtun og hlát-
ursefni. en gleymt um leið og
gleypt er. — Þjóðféiaginu ber
þess vegna skylda til að gefa
fólki dreifbýlisins kost á að
njóta þeirrar menningar og
þeirra lista, sem til gru í iand-
inu. Þörfin fyrir og þráin eftir
göfugri list er ríkari með þjóð-
inni en ráðamenn hennar gera
sér grein fyrir. Það vitum við
bezt, sem stöku sinnum hófum
reynt að gera góða hiutí fyrir
þetta fólk.
Þjóðleikhúsið hefur sent leik
flokka út um landið, en bæð) of
sjaldan og of fáa. Sinfóníu-
hljómsveit íslands hefur heim-
sótt nokkra staði, en einmg þar
er of lítið gert, þó mér sé hins
vegar fullkunnugt, að ráða-
menn hljómsveitarinnar hafa
fullan hug á að gera eins vel og
efni leyfa i þessu máli. Og hefur
ekki myndlistinni verið
gleymt? Að vísu hafa tveir eða
þrír öndvegismálarar haldið
sýningar á Akureyri, og kann-
ske á einum eða tveim stöðum
öðrum. En er það nóg? — Mig
hefur lengi dreymt um að hið
opinbera taki að sér að standa
fyrir leiksýningum, tónleika-
ferðum, myndlistarsýningum
og annarri menningar- og list-
4.
3.
Það er hrein skömm að því
að láta hin glæsilegu féiags-
heimili standa van-noíuð mik-
inn hluta árs, og það er jafnvel
enn meiri skömm að því að efla
ekki og styðja þann áhuga, sem
fólkið í drei'fbýlinu heíur fyrir
fögrum listum — fyrir þvi sem
framar mörgu öðru gerir menn
ina að mönnum. Má ég hér
nefna tvö dæmi, sem ég hef
sj’álfur reynt, um áhuga fólks-
ins? Það var hringt til mín fyr-
ir nokkrum árum austan úr
Austur-Skaftafellssýslu. Menn-
ingarfélag sýslunnar bauð okk-
ur, Fritz Weisshappel og mér,
að koma þangað austur og
halda þar söngskemmtanir á
vegum félagsins. Við tókum
boðinu að sjálfsögðu með þökk-
um. Síðan voru söngskemmtan-
irnar haldnar tvö kvöld í Mána
garði, félagsheimili þeirra Aust
ur-Skaftfellinga, sem er 12- -14
km. veg frá Höfn í Hornafirði.
—■ Þetta er í einni dreifbýlustu
og fámennustu sýslu landsins.
Félagsheimili þeirra rúmar um
200 manns með góðu móti. En
þessi tvö kvöld komu hátt á
fimmta hundrað áheyrendur og
sumir þeirra ótrúlega langan
veg. Til þess að fyrirbyggja all-
an eðlilegan og manniegan mis-
skilning vil ég taka þaö fram,
að mér dettur ekki í hug, og
sízt myndi ég halda því fram
opinberlega, að þessi aðsókn
hafi eingöngu verið að þakka
sexappíli eða öðru persónulegu
aðdráttarafli okkar Weisshapp-
el. Ég hef sko líka lent í því að
syngja fyrir 31 áheyranda í stór
■: ■ ■■ - :
Guðmundur Jónsson
„Hvað vantar, hvernig á þetta
að vera?“ — Svarið var náttúr-
lega auðfengið, og Mývetning-
arnir brugðu við, fljótt og hart.
Þeir skruppu niður á Húsavík,
sóttu sér efni og slógu upp á-
gætum leiktjöldum. Píanó
fengu þeir lánað og sóttu 30 km.
langan veg. Þetta eru aðeins
tvö dæmi af mörgum um áhuga
fólksins. Ég leyfi mér nú að
spyrja ykkur, Reykvíkingar góð
ir: Hvenær mynduð þið nenna
því að sækja píanó upp að Kol-
viðar.hóli eða austur á Mosfells
heiði, og það 1 slæmri færð um
vetur, til þess eins að geta hlust
að á tónleika, sem vara aðeins
tvo tima? — Nei, þið mynduð
tæplega standa í svoleiðis stór-
ræðmn fyrir eina kvöldstund.
En finnst ykkur ekki, hlust-
endur góðir, að hér sé full á-
stæða til að hlú vel að og gera
það sem hægt er fyrir þetta
góða fólk, sem hvorki sparar fé
né fyrirhöfn, ef það heldur að
einhver menningarauki sé á
Vegna kynna minna af þess-
um málum hef ég oft hugsað
um hvort ekki væri hægt að
koma upp eins konar bsta-mið-
stöð á vegum hins opinbera,
sem hefði það verkefni með
höndum að skipuleggja og
standa fyrir listkynningaferð-
um inn í sveitir og út á nes um
land állt. Hugmynd mín er í
stúttu máli- þessi: Eitt iáð,
nefnd eða stjórn sé skipuð af
menntamálaráðherra eða öðr-
um ábyrgum aðila til þess að
standa fyrir slíkum ferðxim.
Þjóðleikhúsinu, Sinfóníuhljórn-
sveitinni, Listasafni ríkisins, ef
til vill Ríkisútvarpinu og fleiri
aðilum yrðu lagðar þær skyld-
ur á herðar að leggja til leikrit,
tónlist, málverk og höggmynd-
ir, og svo önnur listaverk, sem
síðan vær usend út á þennan
hjara veraldar, sem stundum
hefur tæpast verið talinn byggi
legur. Að auki væri sjáfsagt að
fá eitthvað af fremstu skáldum
og rithöfundum þjóðarinnar til
þess að lesa úr verkum sínum.
Kostnaður við þessar ferðir yrði
vitanlega að greiðast úr ríkis-
sjóði, því tekjur af aðgangseyri
myndu aldrei hrökkva til.
Menntamálaráðherra, Gylfi Þ.
Gíslason, hefur að vísu látið
hef ja merkilegt starf hér í höf-
uðborginni, þar sem er „list-
kynning í skólum“. — Tó'n-
skáld, rit'höfundar og ?kai d hafa
verið kynntir á þessum vétt-
vangi, og ber að lofa það, að
reykví’skur æskulýður hefur átt
þess kost að kynnast þeim góðu
mönnum, sem þar hafa komið
fram. En þessi starfsemi er allt
of takmörkuð: Fyrst og frernst
hefur hún verið miðuð v:ð
skólana í Reykjavík, og það er
náttúrlega engin vanþörf á því.
. Ég er nú fæddur og uppalinn
Reykvíkingur, — Vesturbæing-
' ur og KR-ingur að auki, en það
er eins og alþjóð veit sérstakt
aðalsmerki Reykvíkinga. Þó
verð ég að játa það, að mér
finnst að einhvers staðar hafi
nú þörfin verið meiri að gera
eitthvað í þessum eínum en
einmitt í Reykjavík. Ég trúi þvi
| og trúi því fastlega, að ef
! menntamálaráðherra vildi
leggja eyrun að þessari tiiiögu
! minni um listflutning úti á
landsbyggðinni þá myndí hann
ávinna sér varanlegi þakklæti
fólksins. Og þetta mál vona ég
nú að guð gefi að sé langt utan
og ofan við alla flokkapólitík.
Eitt mættu þeir vísu alþing-
ismenn hafa í.huga í samfeandi
við þessi mál. Þeir hafa nú um
margra ára bil varið geysi-
myndarlegum upphæðum til
Framhald á 8. síSu.