Alþýðublaðið - 11.04.1958, Síða 3

Föstudagur 11. apríl 1958
Alþýðublaðið
3
Atþýúubtaöiö
Útgefandi:
Ritstjóri:
Fréttastjóri:
Auglýsíngastjóri:
Ri tst j órnarsímar:
Auglýsingasími:
Afgreiðslusími:
Aðsetur:
Alþýðuflokkurinn.
Helgi Sæmundsson.
Si.gvaldi Hjálmarsson.
Emilía Samúelsdóttir.
14901 iog 14902.
1 4 9 0 6
1 4 9 0 0
Alþýðuhúsið
Prentsmiðja Alþýðublaðsins. Hverfisgötu 8—10.
Lista mannalaunin
NÝLEGA hefur verið úthlutað listamannalaunum þessa
árs. Þau vekja jafnan athygli og umræður, þar eð skoðanir
reynast skiptar um ýmis atriði í þessu sarrjbandi. Slíkt er
eðlilegt. Listsmekkur er misjafn, enda hafa nýjar og um-
deildar stefnur komið til sögunnar á síðustu áratugum.
Úthlutunarn'efnd listamannalauna getur auðvitað ekki gert
öllum til hæfis. Hins vegar ber að leggja áherzlu á, að
listamannalaunin þjóni raunhæfum tilgangi.
Ágreiningur hefur orðið í úthlutunarnefndinni um
fyrirkomulag listamannalaunanna. Virðist óneitanlega
tímabært að breyta því, fækka úthlutunarflokkunum og
hækka fjárupphæðirnar, þó að færri njóti listamanna-
launa ár hvert með því móti en nú ler. Megintilgangur-
inn á að vera sá að veita beztu listamönnum eldri og
yngri ikynslóðarinnar viðunandj starfisskilyrði. ,Fram-
tíðin mun naumast spyrja að því, hvað margir hafi kons-
izt á blað úthlutunarnefndarinnar hverju sinni, heldur
um árangur listamannalaunanna. Núverandi fyrirkomu-
lag einkennist af því sjónarmiði að gera sem flestum
cinhverja úrlausn og þá auðvitað á kostnað þeirra, sem
fram úr skara. Þannig er til komin sú flokkaskipting,
sem drepur launum og viðurkenningu allt of mikið á
dreif. Alþingi verður að gera isér þessar staðreyndir Ijós-
ar og setja iög um fyrirkomulag listamannalaunanna og
vinnubrögð úthlutunarnefndarinnar. Og því fyrr þ\ í
beira. Stöðnun er hættuleg í þessum efnum, og rneðaí-
mennskusjónarmiðið má ekki ráða úrslitum, svo að ©kki
sé minnzt á þá ímynduðu góðsemi, sem sannarlega segir
til sín varðandi ákvörðunina um úthlutunarflokkana og
val listamannanna.
íslendingar hljóta að styrkja skáld sín og aðra lista-
menn. Sá vandi er hér á höndum alþingis og ríkisvaldsins
af því að einstaklingar muna varla eftir bókmenntum og
listum, þegar þeir gtsfa fyrir sálu sinni. En fulltingið við
listamennina þanf umtfram allt að vera jákvætt og reynast
andlegu láfi þjóðarinnar eíling og lyftistöng. Deilurnar um,
hvort listamannalaunin séu lífeyrir eða viðurkenning,
skipta satt að segja ekki miklu máli. Aðalatriðið er að þau
veiti heztu listamönnunum starfsskilyrði á því skeiði æv-
innar, sem ræður úrslitum um árangurinn af verki þeirra.
Og unjræður um málið þurfa að rniðast við þetta aðaiatrið:
tfremur en hitt, hvort A eða B hafi átt að fá einhverja úr-
lausn þetta árið. Alþingi gerir vel í því að ráðstafa fjár-
munivm til etflingar íslienzkri list. En því b-er einnig skylda
til að sjá svo um, að þeir komi að notum, þjóni raunhæfum
tilgangi og segi til sín í startfi listanaannanna á hverjuin
tíma. Það getur ekki öllu lengur skotið sér undan þeim
vanda að setia lög um fyrirkomuiag listamannalaunanna.
Einstakar ákvarðanir úthlutunarnefndarinnar skulu
ekki ræddar hér að þessu sinni. Val manna í efri úthlut-
unarflokkana sætir naUmast stórdeilum lengur, þó að
sjálfsagt séu skiptar skoðanir um þau efni. Þar kennir
nokkurra ifestu, sem leiðir til öryggis fyrir Iistaniennina,
þó að fjárupphæðirnar séu ekki háar á mælikvarða dýr-
tíðarinnar og verðhólgunnar. Svo jþarf ,að verða um út-
hlutunina í heild. Og það tekst hezt meðí því að hækka
upphæðirnar og fækka úth 1 utun arflokkunum, þó að
færri verði með ár hvert eftir þá hreytingu. Jafnframt
er nauðsynlegt, að ú'thlutunarnefndin sé kosin til lengri
tíma en nú er og að þar fcomi fram öddaatkvæði. Lista-
mannalaunin eiga að koma ,að þeim notum fyrir þá að-
ila, sem hljóta |þau hverju sinni, áð þeir geti unnið lengri
eða skemmri tíma að list sinni og sýnt tog sannað, hvað
'í þcim býr. Og þá fyrst ,geta listamannalaunin orðið við-
urkenning, sem rnark ,sé takandi á og vonir tegndar við,
hvort heldur er af hálfu listamannanna, sem launin
hljóta, eða þjóðarinnar, er lætur þau í té í góðum hug
og þeim tilgangi, að bau reynist einhvers jvirði. Skipulag
þessara mála er vierkefni alþingis, en samtök listamavm-
anna hljóta cinnlg að iáta bau til isín taka af framsýni,
ábyrgðartilfinningu og áhuga á vexti og viðgangi ís-
lenzkra lista.
EYVIND JOHNSON, einn á-
hrifamesti og merkasti nútíma-
höfundur Svía, er væntanlegur
hingað til lands á sænsku bóka
sýninguna, sem verður opnuð
19. þ.m. Því miður hafa verk
þessa stórskálds, sem sæti á í
Sænsku akademíunni, ekki ver
ið þýdd á íslenzku. Hann er því
ekki þekktur og metinn að verð
leikum hér á landi, en búast
má við, að heimsókn hans verði
til að kynna íslendingum mann
inn. Eyvind Johnson er hinn
prýðilegasti ræðumaður, og
munu á næstunni gefast góð
tækifæri til að njóta málsnilld
•ar hans og skarpskyggni.
Eyvind Johnson er fæddur
aldamótaárið 1900 í Överluleá,
en sá staður er í norðurhluta
Norrlands. Æskuár hans voru
viðburðarík. Fjórtán ára gam-
all fór hann að heiman frá fóst-
urforeldrum sínum og starfaði
um skeið við timburfleytingar.
Síðar lagði hann stund á ýmis
störf: vann í múrsteinaverk-
smiðju, sögunarmyllu, starfaði
sem rafvirkjanemi og sýndi
kvikmyndir. Á þessum tíma
voru verkföll tíð í Svíþjóð, at-
vinnuleysi mikið og ókyrrð í
mönnum. Þessum minningum
frá næmasta skeiði ævi sinnar
hefur Eyvind Johnson lýst í
bókaflokki, er nefnist Roman-
en om Olof (Skáldsagan um
Ólaf). Bækur þessar, sem eru
vinsælustu rit Eyvinds John-
son, eru að verulegu leyti ævi-
saga hans og meðal merkustu
þróunarskáldsagna Svía á þess
ari öld. Menntunarþorsti Ey-
vinds Johnson var óslökkvandi,
og þótt hann nyti aðeins barna
skólafræðslu þá tókst honum
með sjálfsnámi að verða einn
hinna lærðustu og víðlesnustu
rithöfunda úr alþýðustétt. Fróð
ieiksfýsn hans knúði hann til
langra utanlandsferða, og hann
hefur dvalið árum saman í Ber
lín og París. Þetta voru erfið
ár, og oft bjó hann við skort.
A þessum árum þroskuðust
hæfileikar Eyvinds Johnsons
Eyvind Johnson,
til ritstarfa, og voru þá gefnar
út' fyrstu merku skáldsögur
hans, t.d. Stad i ljus (Borg í
ljósi) og Stad i mörker (Borg
í myrkri). Fyrrnefnda bókin,
sem upphaflega var gefin út á
frönsku, segir frá ungum manni
í París, sem býr við sult ag
seyru, en bíður eftir ábyrgðar-
bréfi með þóknun fyrir fyrstu
bók sína. Síðari bókin lýsir
kulda og andlegri stöðnun í
smábæ norður undir heim-
skautsbaug'. Umhverfið minnir
á Boden. Þessar tvær andstæð-
ur, þorpið Boden og heimsborg
in París, eru í rauninni tákn-
rænar fyrir tvo meginþætti í
skáldskaparferli Eyvinds John-
son. Annars vegar ríkja þar
norrlenzkt þunglyndi og alvara,
er hann lýsir hljóðlátum og
innibyrgðum sálum í myrkri og
kulda. Hins vegar kemur hin.
bjartari hlið Eyvinds Johnson,
fram við náin kynni hans af
menningarlífi meginlandsins,
fornum stílbrögðum og nýjum
menningarstraumum. Nýtur
sín þar glettni og skýrleiki.
Meðan Eyvind Johnson dvald
ist erlendis, kynntist hann nýj
um stefnum í bókmenntum og
sálarfræði. Meðal rithöfunda,
er hann kynnti sér, má nefna
Gide, Joyce og D.H. Lawrence.
Hugsjónir þeirra og frásöguhátt
tók hann upp, en gaf þeim um
leið sinn persónulega blæ. Ey-
vind Johnson er einnig með
fyrstu sænsku rithöfundunum,
er tóku sálgerinmgarstefnu,
Freuds í þjónustu skáldskapar-
ins. Með nýjum og skýrum hug
myndum og frumlegum frásagn.
arstíl hefur Eyvind Johnson
haft feikileg áhrif á nútíma-
menningu Svía. Ekki sízt sem
fyrirmynd margra yngri rithöf
unda, enda eru það áhrif beztu.
erlendra bókmennta, sem gætir
í ritum hans. Enda þótt Eyvind
Johnson sé einn þeirra manna,
sem alltaf stendur styr um, og
þó að hann reyni aldrei að þókn
ast lesendum sínum, hafa vin-
sældir hans farið sívaxandi.
Þjóðskáld varð Eyvind John-
son þó fyrst við útgáfu bóka-
flokksins Romanen om Olof.
Það ritverk skipaði honum í
bekk með fremstu skáldsagna-
höfundum 'Svía á þessari öld. I
þessum bókum er frásögnin
hraðari og jafnari en í fvrri bók
um hans þar sem rökræður
bera stundum söguþráðinn of-
urliði. Bókaflokkurinn um Ólaf
er ritaður í einföldum og gagn-
Framhald á 4. síðu.
( Utan
úr Heimi )
NASSER forseti Arabiska
Sambandslýðveldisins hefur
nýlega unnið tvöfaldan sigur,
sem á kannski eftir að láta
þann draum hans rætast að
vera kallaður Bismark Arab-
anna. Á einum sólarhring tókst
honum að fjarlægja tvo skæð-
ustu óvini sína í Miðausturlönd
um.
23. marz féllst hann á lausn-
arbeiðni Bizris, yfirhershöfð-
ingja Sýrlenzka hersins. Bizri
var hinn eini, sem eftir var af
hinum þrem foringjum sýr-
lenzkra kommúnista, en þeir
voru mjög öflugir fyrir samein
iirgu Sýrlands og Egyptalands,
Hinir tveir, Baqdash varafor
sætisráðherra og ai Azm voru
ifjarlægðir þegar eftir samein-
ingu ríkjanna. Afsögn Bizris
styrkir mjög yfirráð Nassers
yfir sýrlenzka hernum. Fyrr-
verandi hershöfðingjarhans eru
nú allir komnir í stjórnarstöð-
ur og áhrifalausir með öllu.
Það var Bizri, sem skipulagði
varnaraðgerðir Sýrlendinga í
fyrrahaust, þegar óróinn var
hvað mestur á landamærum
Tyrklands og Sýrlands, en
margir óttuðust. þá, að hann
hefði í hyggju að hleypa af
stokkunum kommúnistiskri
byltingu í löndunum fyrir
botni Miðjarðarhafs. En nú ræð |
ur Nasser öllu í Sýrlandi, og .
virðist hafa gert að veruleika
þá hugmynd sína að mvnda
Samband Arabaríkja gegn kom
múnismanum.
24. marz gaf Saud Arabíukon
ungur út tilskipun og skipaði
Feisal bróður sinn yfirmann
efnahagsmála ríkisins, en hann
var forsætis- og utanríkisráð-
herra fyr.ir.
Skýringin á þessari ákvörð-
un Sauds virðist sú, að honum
hafi ekki reynzt. fært að hreisna
sig af þeim orðrómi að hann
hafi átt frumkvæðið að tilraun
til að ráða Nasser af dögum.
Almennt er skipun Feisal í hin
háu embætti álitinn mikill sig
ur fyrir Egypta. Um langt ára-
bil hefur verið megn óánægja
með lifnaðar- og stjórnarhætti
Sauds. Þrátt fyrir hinar gífur
legu tekjur Arabíu hefur lífs-
afkoma þjóðarinnar á engan
hátt breytzt til hins betra, og
framfarir allar og félagslegt ör-
yggi hafa látið Arabíu í friði,
og því er svo komið að völd
Saud eru í mikilli hættu og
líklegt að raunverulegri valda-
tíð hans sé lokið.
Þessir sigrar Nasser hafa
aukið mjög áhrif hans í Araba-
ríkjunum, og Vesturveldin
gerðu réttast í því að viður-
kenna það og koma á eðlilegu
stjórnmálasambandi við Egypta
land, en því var slitið uppúr
Súezævintýri Breta og Frakka.
Virðist nú svo, sem ekki komi
til mála, að Saudi-Arabía gangi
í bandalag með Jórdan og Irak,
og má nú búast við snarsnún-
ingi Dullesar í afstöðu sinni til
Nassers. En Bretar eru í slæmri
klípu; þeim ber siðferðileg
skylda til þess að styðja sam-
bandsríkið Jórdan-Irak. Auk
þess eiga þeir í erjum við
Saudi-Arabíu og Jemen Upp-
reisnarmennirnir gegn yfirráð
um Breta á Oman, hafa jafnan
birgt sig að vopnum frá Saudi-
Arabíu. Þá hafa um langa tíð
verið skærur á landamærum
Jemen og brezka verndarsvæð-
isins Aden. Síðustu atburðirnir
í hinum nálægari Austurlönd-
um hafa sannfært Breta og
Bandaríkjamenn um það, að
iforðast verður árekstra við
Arabálöndin, og ef Frakk-
ar neyða bandam'enn sína
til að taka afstöðu í Norð-
ur-Afríku er enginn vafi á því,
að Bretar og Bandaríkjamenn
munu skipa sér við hlið Arab-
anna.
H.