Morgunblaðið - 24.12.1915, Page 16

MORGUNBLAÐIÐ
16
Jólafrí.
Eftir Indriða Einarsson.
Við leikum á jólum.
nóv. 1871 vorum við piltarn-
ir i latínuskólanum á ráð-
stefnu um, hvað við ættum
að gera í jólafríinu. Jólafríið var
æíinlega tilhlökkunarefni. Það var
gott og blessað í alla staði, en
okkur varð þó oftast fremur lítið
úr því. Jólafríið byrjaði með því,
að dómkirkjuklukkurnar hringdu
»guðsfriðinn« yfir bæ og bygð,
að söngflokkur Péturs Guðjohn-
sens söng »Heims um ból«, og ef
til vill »Dit Navn lovsynge Sera-
phim« eða einhverja ágæta ný-
ung í kirkjusöng, og endaði fyrir
okkur oftast með leiðindum. A
ráðstefnunni voru allir foringjar
latínuskólans, það er að segja
meðal skólapilta, og allur þorri
pilta. Og niðurstaðan varð, að
»við ættum að leika í jólafríinu«.
Herrar í sveit og Tcavalerar á göt-
unum.
í Reykjavík voru þá um 2000
manns; í latínuskólanum Voru 90
nemendur, og á þeirri sveit manna
bar töluvert í bæjarlífinu. Stú-
dentar þá voru sárfáir á presta-
skólanum, og bar fremur lítið á
þeim. Síra Jónas Guðmundsson
sagði við okkur einu sinni í tíma,
þegar við böfðum verið eittbvað
ódælir: »Þið sem eruð herrar í
sveitunum, kavalerar á götunum,
þið eigið ekki að vera börn í
skólanum«. Betur orðaða ofaní-
gjöf held eg ekki, að eg hafi
heyrt míná skólatíð. Hún lá fal-
in í einhverjum afkima í minn-
inu, og kom fram, þegar minst
vonum varði. »Við skulum leika
Holberg«. — »Hann er orðinn slit-
inn.« »Nei, eitthvað eftir okkur
8jálfa« gall Stefán Sigfússon við,
hann hafði séð handrit af Nýárs-
nóttinni hjá mér, og sagði til þess,
eiginlega móti mínum vilja, og
mælti kröftuglega með því, að
hún yrði leikin, og var ekki í
minsta efa um það, að Nýárs-
nóttin væri þess verð, að vera
leikin af mönnum, sem væru
»herrar í sveit« og »kavalerar á
götunni«, og að sjálfsögðu gæti
þessháttar fólk ekki leikið eftir
aðra en sjálfa sig. — Þannig fór-
um við að meðan Kristján Jóns-
son og Valdimar Briem voru í
skola, og við ættum engir ætt-
lerar að vera nú.
Það er svoddan andskoti að fást
við það.
Svo byrjaði undirbúningurinn,
og var. eins og gengur, mjög
mikið verk. Sá galli var á Ný-
ársnóttinni, að hún var heldur
stutt, og fyrir því var samþykt
sú lýðveldisályktun, að Olafur
Björnsson1) skyldi semja leikrit í
Hann dó litlu eftir að hann
var orðinn prestur á Ríp.
einum þætti til að bæta við hana.
Olafur Björnsson gerði það, sem
fyrir hann var lagt — alt átti að
vera eftir okkur sjálfa — og í
leikritinu hans var það sagan af
hornsýla-brennivíninu, sem þótti
bezt. Drukkinn maður kom fram,
með fiösku í brjóstvasanum, og
lýsti gremju sinni yfir brennivín-
inu, sem hann hafði fengið hjá
kaupmanni í bænum, út af því,
að það hefði verið hornsýli í því,
sem ekki gætu verið komin þar
á annan hátt, en með vatni úr
læknum, sem hefði verið blandað
saman við það. Sagan var að ein-
hverju leyti sönn.
Æíingarnar byrjuðu. Rektor
gaf leyfi til að leika. Helgesen
kom eftir beiðni og gaf mörg góð
ráð. Eg fór til Sigurðar Guð-
mundssonar málara, og bað um
hans aðstoð við leikina. Hann
svaraði þá eins og oftar við þau
tækifæri: »Það er svoddan and-
skoti að fást við það«. Setningin
mætti standa fyrir ofan fortjaldið
á leiksviðinu okkar enn þann dag
í dag. Hans liðsinni fekst æfin-
lega fyrir því, þótt erfitt væri að
fást við það. An hans var ómögu-
legt að leika, hvort sem var í
skólanum eða bænum, og hann
hafði dálitlar aukatekjur af því,
þótt hann málaði engin tjöld. —
Við sem áttum að leika vorum
svo önnum kafnir, að við tókum
eftir því með kvíða, hvernig »dies
restantes« (dagarnir eftir til jóla-
fríisins) fækkuðu á töflunni. Á
hverjum sólarhring urðu þeir dag-
ar einum færri. Jólafríið, sem
annars færðist nær lötur hægt,
kom nú á harða stökki. Þar sann-
aðist enn svar Sigurðar málara
að »það er erfitt að fást viðþað«.
Forboðar.
Eftir því sem leið nær fyrsta
leikkvöldinu varð eg órór með
sjálfum mér. Eg hafði samið leik-
ritið og átti að leika eitt aðal-
hlutverkið. Eg tók glögt eftir
öllu. Af æfingunum er mér minnis-
stæðast þegar Sigurður Olafsson,
síðar héraðslæknir í Skaftafells-
sýslu, lék Þorlák vitlausan. Mér
rann kalt vatn milli skinns og
hörunds og eg fölnaði. »Er það
svona voðalegt ?« hugsaði eg. Sig-
urður Olafsson sýndist hafa mesta
hæfileika af okkur öllum. Jens
Sigurðsson rektor óskaði að sjá
eina æfingu hjá okkur — hann
vildi ekki láta leika neina vit-
leysu. Þegar hann fór af æfing-
unni sagði hann við mig: »Eg
held að þetta sé gott hjá þér«.
Jens Sigurðsson var fáorður, og
eiginlegt lof eða last heyrðum
við aldrei af hans vörum. Eg
hafði grun um að Sigurður mál-
ari hefði gott álit á leikritinu,
og að Helgesen væri á líkri skoð-
un. Þeir gengu með mestu alúð
í að koma því upp. Það lægði
óróaöldurnar sem í mér voru, en
þó ekki meir en svo, að þegar
Einar Jónsson snikkari var að
setja upp leiksviðið í norðurend-
anum á Langaloftinu í skólanum,
og var að negla gólfborðin, þá
fanst mér að hann væri að reka
naglana í líkkistuna mina.
Nokkrir leikendur.
Svo kom jólanóttin »helg og
há«. — Dómkirkju-klukkurnar
hringdu frið guðs niður yfir bæ
og land. Guðs-friðurinn kom inn
í gegnum eyrað, lagðist eins og
sólargeisli yfir sálina, og jafnvel
þeir, sem engan frið höfðu í bein-
unum, fengu algerða stundarró.
Leikendur eiga ekkert jólafrí og
jóladagarnir sjálfir hurfu okkur í
undirbúningi undir frumleikinn,
sem átti að vera á þriðja dag
jóla.
Þriðja dag jóla um kvöldið vor-
um við allir búnir að búast um
inni i alþingissalnum í skólanum.
Frú María Einarsdóttir, húsmóðir
mín í bænum, hjálpaði okkur trú-
lega, einkum þeim sem konur
eða álfkonur áttu að leika. Hún
setti hnéð í bakið á mér, til þess
að reyra sem fastast að mér
reimaspangirnar. Eg hefi víst
orðið mittisgrannari við það, en
gat varla dregið andann vegna
nettleikans. Um alþingissalinn
lagði lyktina af brendu korki og
tállitum, sem Sigurður málari not-
aði til að mála á okkur andlitin,
og þama stóðum við »kavaler-
arnirágötunum«, ogþektum naum-
ast hver annan. Svo hafði Sig-
urður málari breytt okkur með
sinni ágætu list.
í þeim hóp man eg einkum
eftir Gesti Pálssyni,1) sem lék
önnu í Nýársnóttinni. Það var
eins og alt ólán og öll mæða á
landinu hefði tekið sér bústað
aftan á herðum hans, þegar hann
sneri þeim að manni. Eyjólfur
Jóhannsson,2 *) sem þá var með
stærstu og sterkustu mönnum í
skóla, var svo fyrir sig genginn,
að hann þurfti auðsjáanlega að
ganga annaðhvort við tvær hækj-
ur eða tvo sveina. Eftir leikrit-
inu valdi hann sveinana. Þar
var Friðrik Petersen.8) Hann lék
(Svart) álfinn, og sýndist vera
svo þrunginn af illvilja og mein-
fýsi, að mig hefði langað til að
berja hann, ef eg hefði ekki þekt
hann sem bezta dreng. Guðlaug-
ur Guðmundsson4) lék Sigríði
vinnukonu, og var svo stelpu-
gopalegur, sem mest mátti verða.
Það er líklegt að höfundur Njálu
hafi haft þessháttar stúlkumynd
fyrir augum, þegar orðið »gap-
ripill« var búið til. I þeim kvenna-
skara man eg þó bezt eftir vini
minum Stefáni Jónssyni,5) sem
lék Áslaugu með tign, hlý-
leik og fyrirmensku, og hafði
x) Alþekt skáld síðar.
a) Varð kaupmaður í Flatey og
dó þar.
s) Síðar prófastur í Færeyjum.
4) Dáinn, bæjarfógeti á Akur-
eyri.
5) Nú prestur á Auðkúlu.
meðal annars þann kost, að vera
svo hár, að eg átti svo gott með
að ganga undir handarkrika hans-
Hann gerði hlutverk og nafn álf'
konunnar vínsælt.
Frumleikurinn. Kommandantinn.
Friðurinn var úti. Inspector
platearum Guðni Guðmundsson1)
kom inn með gildan spansreyr-
staf í hendinni, og skipaði fyrir
með harðri og hárri röddu: »Hér
kommandera eg! upp á leiksvið-
ið, tjaldið fer upp«. — Hann hafði
sjálfur útnefnt sig sem leikstjóra,
og varð það meiri heppni en eg
hafði gert mér í hugarlund.
öllReykjavík var komin ábekk-
ina þarna frammi. 1. þáttur byrj-
aði, en yfir áhorfendum var þögn-
Áslaug og álfasveinarnir börðust,
og gerðu það vel. Áhorfendurnir
hreyfðu hvorki hönd né tungu.
Guðrún las bréfið síðast í þætt-
inum, féll í yfirlið, og tjaldið féll
fáum augnablikum síðar, en frá
insta til yzta bekkjar í áhorfenda-
salnum sátu eintómir steinar. —
Eftir nokkrar sekúndur fóru stein-
arnir að standa upp af bekkjun-
um, án þess að hafa gefið nokkra
minstu bendingu um vel- eða
vanþóknan sína.
Eg var ákaflega illa fyrir kall-
aður um daginn af æsingu og
vansvefni. Nú misti eg móðinn.
Eg settist við stigann upp á leik-
sviðið, og sat þar í hálfrökkri út
af fyrir míg. Einhverjir af leik-
endunum komu til mín, og eg
gaf þeim í skyn að eg mundi
ekki fara inn á leiksviðið aftur.
Þá kom Guðni Guðmundsson þar
í hendingskasti með spansreyrs-
stafinn reiddan, tók í kvenpeysu-
hálsmálið mitt, og sagðist mundu
lúberja mig, ef eg ætlaði að gera
»skólanum þá svívirðingu« að
hætta við að leika í miðju kafi-
Mér ofbauð frekjan, að ætla sér
að berja mig, dömuna, með spans-
reyr. En með þessar reima-
spangir utan xim mittið og í þess-
um pilsum var óhugsandi að verja
hendur sínar fyrir honum. Eg
svaraði einhverju, sem blíðkaði
hann dálítið, og hef líklega hugsað
eitthvað á þá leið, að við sem hefð-
um verið kallaðir »herrar í sveit-
unum, kavalerará götunum«, ætt-
um ekki að verða okkurtil skamin-
ar í skólanum. Eg fór inn á leik-
sviðið og byrjaði hið langa eiO'
tal í 2. þætti. Svo leið á ein-
talið. Eg hafði veður af því, að
áheyrendum stóð ekki á sama um
þessa einmana og umkomulausu
stúlku, sem vakir yfir líki fóstru
sinnar, til að verja sig fyrir
tröllahöndum. En frammi í saln-
um var steinhljóð. Svo datt mynd'
in ofan af veggnum, og þegar
Guðrún fór út, þá heyrði eg
áhorfendunum létti, þeir drógu
þungt og samtaka andann, en
enginn klappaði í það sinn. Hiö
löngu horfna Reykjavík sleit ekki
lófunum framan af því kvöldb
ý Dó sem læknir á Bornhólm1-