Morgunblaðið - 24.12.1923, Page 12

iMOPniTivrTiT tnrn
oftar heyrði hann enn þessi sömu
ummæli hermannanna, en lag'ði ekk-
ert til málanna. Þeir gengu til hvíld-
ar umhverfis varðeldinn, en hann
stóð liljóður álengdar. Þegar allir
voru sofnaðir, vjek hnan burtu og
út í skóg. En morguninn eftir, er
hermennirnir vöknuðu og sáu að
hann var liorfinn, lögðu þeir af stað
að leita lians. Kom hann þá á móti
þeim og bar á öxlum sjer heljar-
mikla liramma, krækta saman á klón-
um. Hann hafi felt tígrisdýrið ein-
samall. Frá þeim degi var ekki ótítt
að heyra þessi eða því lík ummæli:
„Khama er okkar traust og at-
hvarf!‘ ‘
Árin liðu. Á margan hátt braut
Khama í bága við fornar venjur —
og sætti fyrir það óvild. Faðir hans
og yngri bræður höfðu jafnvel í
byggju að ráða hann af dögum. Til
þess voru nægar ástæður. Fyrst og
fremst liafði hann tekið kristna trú,
og af því leiddi svo ótalmargt ann-
að, sem hann sagði og gjörði, og
alt var það á móti föður hans og
gagnstætt erfikenningum kynflokks-
ins.
Hann var ungur að aldri þegar
hann neitaði að taka sjer fleiri en
eina konu, neitaði að taka þátt
í villimanna-hátíða-höldum þjóðar
sinnar, — neitaði allri heiðni. Hefði
hann ekki sjeð að þjóðin var í nauð ?
um stödd, mundi hann einnig hafa
neitað henni um þjónustu sína.
Hann var allra manna hugprúðast-
ur, og að sama skapi hraustur og
ráðsnjall.
Áríð 1872 var liann kjörinn kon-
ungur af leiðtogum þjóðar sinnar.
Landið, sem hann fekk til forráða
(Beehuana-land), náði frá Orange-
f'ljóti að sunnan, Transvaal og
Bhodesíu að austan, Zambesi að
norðan og Yestur-Afríku að vestan.
j>að var umkringt af óvinum á allar
Idiðar. Og sjálfur var hann á alla
vegu umsetinn af óvinum heima fyr-
ir. Sem kristinn maður hlaut hann
óvild einstaklinganna; og sem krist-
inn konungur sætti hann sameigin-
legum mótþróa þegnanna. Það var
ekki ofmælt, sem hann sagði við
leiðtogana á kjördegi: „Jeg hefi
ekki barist um konungdóminn, held-
ur eingöngu fyrir lífi mínu.
eitt sá hann, við ljós „bókarinnar'
Þjóðin hans var að hverfa úr manna
tölu, vegna áfengisnautnar og sið-
leysis. „Helmingurinn djöflar og
helmingurinn börn“, — þann o-
fagra vitnisburð fengu þeir meðal
l'vítra manna, er kyntust þeim.
Það fyrsta, sem hann fyrirbauð, var
ölgerð. Þeir mögluðu, brugguðu í
laumi, druldai sig ölvaða og sýndu
sig á almannafæri. En Khama ljet
þá sæta þungum refsingum.
Það var einu sinni, er hann var
í ófriði við nágranna-þjéðflokk, er
brotist hafði inn í land hans, aö
hann fól bróður sínum landstjórn-
ina. Fólkið bað nýja konunginn um
leyfi til ölgerðar, og liann veitti það.
Nú skyldu verða dýrlegir dagar!
En þegar minst varði kom Khama
heim á næturþeli. Heyrði hann þá
óp og óhljóð kvenna og bama, und-
an misþyrmingum ölvaðra manna,
sem bröltu þar milli kofanna, en
æskulýðurinn dansaði í kring og
dýrslegur siðleysis-söngur fyldi næt-
urloftið. Þá reiddist Khama, tók
logandi eldibrand og hljóp að bú-
stað bróður síns og brendi hann til
kaldra kola. Ilann skipaði að koma
með alt öl og helti því niður. Síðan
talaði hann til lýðsins a þessa leið:
„Þegar jeg var barn, var jeg stund
um að hugsa um það, hvernig jeg
ætti að stjórna landi mínu og lýð,
og hverskonar konungdómur það
ætti að vera. Og í einu var jeg á-
kveðinn: jeg vil ekki vera konung-
ur drykkjuræfla. Jeg vil ekki hafa
áfenga drykki í þessu landi! Þeir,
sem ekki geta án þeirra verið, veröa
að fara,“
En þjóðin hans átti ekki aðalsök-
ina í þessum efnum. Búar voru á
aðra hönd, og hvítir kaupmenn
höfðu tekið sjer bólfestu í landinu.
Ölgerðin var stöðvuð; en hvað stoð-
aði það, þegar nóg var af erlendu
brennivíni. Hann aSvaraði útlendu
kaupmennina; en það gagnaði lítið.
Þeir skákuðu í liróksvaldi „alþjóða-
rjettarins.“ Þá kvaddi hann þú til
sín. Nokkrir komu góðfúslega, en
eftir hinum varð hann að senda,
„Það er ósk mín,“ sagði hann við
þá, „að áfengir drykkir sjeu ekki
seldir þjóð minni.“ —- „Nú-jæja,
skulum hætta að
„þjer hafið móðgað mig og óvirt, í
minni eigin höfuðborg, af því að jeg
er svartur á lit. En ef þjer fyrirlít-
ið oss, Svertingja, hví eruð þjer þá
hjer í þessu landi, sem guð hefir
gefið oss? HverfiS burtu hjeðan til
yðar eigin heimkynna! Jeg leitast
viö aS fá þjóð mína til að lifa eftir
guðs oi'Si, — því orði, sem jeg veitti
viðtöku frá kynbræðrum yðar, og
þó hafið þjer fyrir þegnum mínum
þá lesti, sem vjer þektum hjer eng-
in dæmi til áður. Þjer, sem eruð
i'ppaldir við guðs eigið orð, þjer
vitið það vel, aö ýmsir kynbræður
mínir eru sólgnir í sterka drykki.
Yöur er þaS og vel kunnugt, að jeg
óska helst að þeir sæju þá aldrei —
svo að þeir gætu gleymt þeim. Samt
sem áSur flytjið þjer þá hingað til
^ Sveitajólin.
Jólin, þar sem þreyttir fætur sneiða dýpsta snæinn,
snjótitlingar tína salla heim við litla bæinn.
Yon um bein og sleikju kætir kaldan, svangan rakka,
kertaljós og lummur gleðja alla litla krakka.
Jólin, þar sem jólabænin biðst með bljúgu geði,
börn og vaxnir sjá í anda það, sem forðum skeði.
Móðir sjer í Jesú-barni drenginn sæla dáinn,
dóttir hennar litla finnur köldu jötustráin.
Jólin, þar sem úti’ og inni heilög kyrð á heima,
hvert eitt barn með ljúfu brosi sofnar til að dreyma:
jólin; þar sem stjörnuljósin alein yfir brenna,
aftanbirta, næturskin og morgun saman renna.
Ólöf Jónsdóttir frá Smiðjuhóli.
s.ií
lands, já, reynið jafvnel að freista1 ið. Þeir, sem það gera, skulu sæta
mín meS þeim. — í dag segi jeg hegningu eftir landslögum." Þessu
þessu lokið. Farið burtu! Takið það ákvæði varð járnbrautarfjelagið að
sem yður tilheyrir; en hverfið af hl'ta. Og landslögin samdi Khama
landi burt og látið mig aldrei sjá
yður framar.“
sjálfur.
Nú fyrir nokkrum árum ljet út-
ur, en líka talsvert fróðari en áður.
óþ jafnvel þó að í minni borgum sje,
má hafa mikið gagn af að standa
stund og stund í bókabúð (þar sem.
menn þó auðvitaS kaupa eitthvað
við og við). Og í gær stóð jeg í
hinni nýju og fallegu bókabúð Guð-
mundar Gamalielssonar í Lækjar-
götu, og var að lesa Þjóðræknistíma-
iit Vestur-íslendinga. Þar er ágæt
ritgerð eftir sjera Kjartan Helga-
son, og önnur eftir sjera Magnús
bróður hans. Sjera Kjartan gerir
mikið úr þýðingu skáldanna, eins
cg rjett er, en þó má ekki gleyma.
þýðingu þeirra rithöfunda, sem
ekki eru skáld. Hver hefir til síns
ágætis nokkuð, og sá andlegi kraft-
ur, sem hjá einum fer til að hugsa
Einn sökudólgurinn bað sjer griða lendingur einn í ljósi aðdáun sína
og bygði á því, að liann hefði alið og samfögnuð yfir æfistarfi Khama
allan sinn aldur þarna í þorpinu og en hann svaraði á þessa leið. „Jeg
væri konunginum vinveittur. — gleymi því, sem gengið er, en horfi
„Þú,“ svaraði Khama, „þú biður fram á við, því að mjer er það
griða ? Nei, með þjer hefi jeg enga ljóst, hverjar hættur vofa yfir. Jeg
meðaumkun. Mjer er skylt að bera hugsa um þjóðma mma og um son
umhyggju fyrir þjóðinni, sem guð minn, sem nú á að taka við af mjer.
hefir sett mig yfir. Með henni hefi Á hann að bera gæfu til að standast
jeg meðaumkun, það er skylda mín freistingarnar og leiða þjóðina í
gagnvart henni og guði. - Farið fótspor Jesú?“ - Og vjer spyrj-
burtu!“ ' um hins sama: A honum að auðn-
Þeír urðu allir að fara úr landi.'ast Það? ..
, , . ... Viljasterkur maður, ems og upp sogu eða til braglistar, fer hjA
Siöan va i ann 1 3 Tíhama, mótar Eramfarirnar og lmýr óSrum í starf, sem leiðir til fræðsltt
ar. Þusundir komu. Hanu fyr.m ^ me5 meiri hra5a. en
bauð þeim að brugga ol, fyrubauð 1 »
, ■ veniuleet er. Hann gat ekki unað
þeim að drekka og selja brenmvm. venjuiegi m. 8
1 J • tví að fleiri en eitt knstmboðsfje-
„Þjer getið reynt að ryðja mjer i vb a0 neiri 111 J
” J 8 . , , ,. , cttarfaði í landi hans, Lunduna-
úr vegi; en þjer skuluð aldrei bera lag startam m ’
B F fielagið. Þar hefir þvi ekki verið
n • -n i i Urvm nein „frjáls samkepni“ á því sviði.
ekki oll kur - ^ ^ einhliða ríkiskirkja — með
kostum þeim og göllum, sem lienni
fylgja. Hvernig verður nú ástand-
ið, þegar ekki nýtur lengur mátt-
ugrar handar Khama konungs? —
Xegar heiðnin, sem liann hjelt í
skefjum, reisir höfuð á ný? Bam-
angwato-kirkj an verður að ganga
í gegnum sömu eldraunina og allar
aðrar kirkjur, til að ná fullum
Það var hans fyrsta verk, sem &voruðu þeir, „vjer tali;
ft* ÞPvnn « .... HytJa hmSað brenmvm i tunn ,
en leyfa verður þú oss að þato 1 <
þjóðhöfðingja, að reyna að fá upp-
rætta gamla heiðna þjóðsiði. Þjóð-
in ætlaði að fara að plægja og sá
land sitt. En það starf átti að hef ja
með vissri töfra-athöfn, sem kon-
ungurinn átti sjálfur að framkvæma
í embættisnafni. Hann kvaddi á sinn
fund alla, sem liann náði til og ljet
þá vita, að hann hefði ekki í hyygju
að neyða þá til að skifta um trú,
en að hann vildi sjálfur ekkert hafa
með hina gömlu trú að gjöra, nje
hinar gömlu venjur. Hann væri
kristinn maður, og það væri guð,
scm gæfi gott ár. Síðan talaði
Machentzie trúboði til fólksins um
Jesúm Krist og hvernig honum bæri
að þjóna.
Lýðurinn möglaði og óvinirnir
notuðu tækifærið til uppþots-æs-
inga. En öllum stóð ótti af her
mensku konungsins. Hann hafði al-
drei farið halloka í nokkurri viður-
eign, hvort sem við óargadýr var að
eiga, eða óaldarflokka í kring, sem
reyn’t höfðu að ásælast land hans.
sitt óvænna og ljetu
sáu
— Þeir
undan.
Önnur baráttan varð verri: bar-
áttan gegn áfengisnautninni.
Khama ha.fði aldrei komið til ann-
ara landa. Hann þekti lítið eða alls
ekkert til forboðs ge,gn áfengi. En
í flöskum í heimahúsum.”
felst á það,“ svaraði Khama, „en
þó því aðeins, að enginn sjáist olv-
aður.“ — „Því lofum vjer; vjcr
skulum aðeins nota það sem læknis-
lyf.“
Nokkrum dögum seinna komst
hann að því, að einn hvíti kaupmað-
urinn hafði drukkið sig fullan og lá
í ölæði heima. Khama fór heim til
hans hvað eftir annað, til að fa
hann til viðtals, en hitti hann ávalt
ólvaðann. Eina nótt komu „hvít-
áínnar“ saman til drykkjugildis
Laulc því með svo ægilegum aflog-
um, að húsgögn voru öll brotin og
brö’mluð og gestirnir lágu meðvit-
undarlausir í blóð-svaði og ölvímu.
Konungi var gert viðvart. Hann
kom og sá vegsummerkin. Þetta 'var
á laugardagskvöld. Á mánudags-
morgun kvaddi hann þá alla á sinn
fund. Og þeir, seön þektu hann,
vissu, að það sem hann nú segði,
það mundi hann framkvæma, þótt
allir risu á móti.
„Þjer, hvítu menn,“* mælti hann,
mig ofurliði.“
En ennþá voru
in til grafar. Búar reyndu að ná
tökum á landinu, og þrælakaup-
menn beittu þjóðina ginningum;
hvarvetna mætti Khama brögðum
og undirferli. Eigi að síður varð
honum mikið ágengt, og veittu
kristniboðarnir honum örugga að-
stoð. Án þeirra hefði hann litlu til
vegar komið. Kliama og kristniboð-
arnir hófu Bamangwato-kynstofn-
inn upp úr eymd og vesaldómi. Þeir i'ros a
lærðu að lesa og skrifa; á tiltölu-
lega fáum árum urðu þeir að upp-
lýstri þjóð.
og aukinnar þekkingar. Og mætti
margt um slíkt rita, og ef til vill
ekki óþarft. En aðalatriðið er, að
þeir sem skifta með sjer verkum.
eftir ástæðum og eðlisfari, gætu
vcrið betur samtaka en vanalogt
hefir verið. Vísindi, listir og skáld-
skapur þyrftu að vera betur sam-
taka sín á milli og eins við dag-
hgt líf.
Látum oss að síðustu heyra um-
mæli M. L. Fiske í „The Christian
Advocate" : „Khama konungur
andaðist 21. febrúar síðastliðinn, á
„Nú þarft þú ckld aS yaka yf.r ^ ......cr sjaldgæft
farangri þínum,“ sagði bretskur
liðsforingi við farandsala. „Við er-
um komnir inn í land Khama kon-
ungs, og þar eru engar gripdeildir.“
að Afríkumenn nái svo háum aldri,
],ví að loftslagið þar, hermenskan
og óhóflegar lífsnautnir, vinna á
móti langlífi. Saga Khama konungs
Nú gekk alt rólega um nokkurra pr alyeg einstæð j árbóknm konung.
ára skeið. En 1892 vofði yfir land- annaj ^ sem leita8 er ( NorS.
inu meiri hætta en nokkru sinni
áður. Cecil Rhodes hafði gert áætl-
un sína um Kap-Kairo-járnbraut-
ina. Ilún átti að liggja um land
Khama, og það var ekki stærra en!
svo, að járnbrautarfjelagið gat hæg
lega lagt það alt undir sig.
Þetta þótti að ýmsu leyti sann-
gjörn krafa. En.Kliama hafnaði öll-
um tilboðum fjelagsins. Hann skorti 'j
ekki hugrekki til að berjast til
þrautar.
Hann sá það, að ef hann ætti að
bera sigur úr býtum, yrði hann að
ur-, Austur- eða Suðurálfu heirns.1
P. S. Eikrim-Kin. 24/6 ’23.
Á. Jóhannsson.
II.
Ritgerð sjera Magnúsar er um
Landnámu. Hversu vitur maður þar
ritar, má marka af því, hvernig
liann rekur saman skapferli Hrol-
lougs Mærajarls og þessa góða
manns Halls af Síðu, sem af hon-
um var kominm Slíkt gera eldii aðr-
ir en góðir rithöfundar.
Þá er enn skemtileg ritgerð eftir
Steingrím Matthíasson, og margt
fleira er gott í því tímariti. En
Landnámuritgerðin var þó það, sem
jeg las vandlegast. Það er svo mik-
ilsvert að það sje brýnt fyrir mönn-
um, að meta að maklegleikum þá
dæmalausu bók sem Landnama er_
Helgi Pjeturss.
í bókabúö.
Einbúinn.
I.
Bókabúðir eru blessunarríkar
_______________stofnanir, jafnvel fyrir þá sem eins
fara til Englands og fá stjómina; lítið geta launum hrósað og þeir
í lið með sjer. Árið 1895 fór hannlsem hjer á íslandi rej-na til að
til Lundúna og vann þar máli sínu vinna að vitkun, og minna geta
keypt af bókum en vildu. Þegar
maður, sem talsverða æfingu hefir
fylgi, meðal annars hjá W. T. Stead
í „Review of Reviews“. Hann fjekk
að halda landi sínu, þó að brautin
*) Hepburn kristniboði vat viðstadd- væri yfir það lögð — því hafði hann
ur og skrifaði ræðuna orðrjett, umjaldrei verið mótfallinn. — „Eiiga
leið og hún var flutt.
í að lesa, hefir staðið drjúgar sturid
ir í nokkrum bókabúðum í Lundún-
um, París eða Berlín, þá snýr hann
sterka drykld má flytja inn í land- heim til gistihússins talsvert þreytt-
Fárra manna vinur var hann,
vildi ei styggja heldur ncinn;
á marga lund af mörgum bar hann,.
merkur og í geði hreinn. —
Vildi ei fylla vondra skarann, —
vegur hans var jafnan beinn.
Öðrum varð hann oft að liði,
átti í mörgu góðu þátt.
Hafði ’hann það að marki og miðLr
um menn að dæma vægt og fátt.
Studdi best að frelsi og friði,
flugelsk sál, er stefndi hátt.
P. P.