Morgunblaðið - 07.05.1939, Blaðsíða 5

ífSunnudagur 7. maí 1939,

5
.........JplorgitttMaMd ===
5 Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: Jón Kjartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrgtSarmaCur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreitSsla: Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áekriftargjald: kr. 3,00 á mánutsi.
í lausasölu: 15 aura eintakitS — 25 aura metS Lesbðk.
VERÐUR ÞAÐ DANZIG?
Verður það deilan um Dan-
zig, sem kveikir bál
. styrjaldar í Evrópu? Hitler hef-
ir nú í fyrsta skiftið fengið á-
i'kveðið nei við landakröfum,
• sem hann hefir gert á megin-
landi Evrópu, og að þessu sinni
< er það þjöð, sem er 5—6 sinn-
> um mannfleiri en Austurríkis-
menn voru, og meir en helm-
ingi mannfleiri, en íbúar Tjekkó
slóvakíu voru, sem setur honum
:stólinn fyrir dyrnar. Pólverjar
neita að láta af hendi rjettindi
: sín í Danzig. Þessi rjettindi voru
sett í Versalasáttmálann, þar
sem ákveðið var að Danzig, sem
var hluti af Þýskalandi og hjer-
: aðið umhverfis, samtals um
1150 ferkílómetrar, skyldi gert
■ að fríríki: íbúarnir á þessu
•svæði voru um 400 þús, alt
Þjóðverjar. Fríríkið var sett
undir vernd Þjóðabandalagsins
• og ákveðið að fulltrúi þess
;,skyldi hafa aðsetur í Danzig.
Breytingar þessar á rjettar-
stöðu Danzigs voru gerðar sam-
kvæmt Ösk Wilsons, Banda-
ríkjaforseta, sem tök að sjer
imálstað Pólverja í Versölum.
Pólverjum var falið að fara
::með utanríkismál hins nýja
fríríkis og þeim fengin sjer-
staða um stjórn hafnarinnar í
Danzig, en hun var það sem
Pólverjar ásældust fyrst og
fremst. Ákveðið var að hafn-
arstjórnin í Danzig skyldi skip-
uð að jöfnu Pólverjum og Dan-
zigbúum og að Þjóðabanda-
lagsfulltrúinn skipaði odda-
mann, sem væri hlutlaus. Til
þess að tryggja viðskifta-
hagsmuni sína til hins ítrasta,
gerðu Pólverjar tollabandalag
svið Danzigbúa strax árið 1922.
’Fyrstu ár hins nýstofnaða
'pólska ríkis var Danzig eina:
hafnarborg þess. Verður af því
Ijóst, hversvegna Pólverjar
Tögðu kapp á að gera hana að
sínu áhrifasvæði, jafnvel þótt
Ihún væri þýsk og íbúarnir
'þýskir, og því líklegt að síðar
ikynni að skapast hættuleg ó-
•.vinátta milli pólska ríkisins og
l>ýska ríkisins, eins og á dag-
;inn hefir komið. í Versölum
fengu Pólverjar auk þess frá
..Þjóðverjum hlið til hafs, eða hið
rsvonefnda „pólska hlið“, Úr
::fiskiþorpi einu við Eystrasalt í
miðju þessu.hliði, hófu þeir þeg-
ar í stað að gera sína eigin
hafnarborg, sem gæti komið í
stað Danzig, ef þeir mistu hana.
Ibúum þessa þorps, Gdynia, hef-
ir síðan fjölgað úr nokkrum
hundruðum, í yfir 100 þúsund
og mikill hluti af utanríkisversl-
un Pólverja, og raunar sumra
Mið-Evrópuþjóðanna, er nú far-
in að beinast um hina nýju stór-
borg. Frá Gdynia, suður um
endilangt Pólland, liggur járn-
braut, sem hefir geysimikla við-
. skiftalega og hernaðarlega þýð-
;ingu.
Kröfur Hitlers snúast nú um
báðar þessar lífæðar Pólverja,
Danzig og Gdynia. Beck ofursti
hefir vakið athygli á því, að
Þjóðverjar hafi látið sig Dan-
zig litlu varða síðastliðin 5 ár,
eða síðan Pilsudski-Hitler-vin-
áttusamningurinn var gerður ár
ið 1934 og að með samningi
þessum hafi Þjóðverjar í raun
og veru lofað að láta deiluna
um pólska hliðið liggja um
kyrt þar til 1944, en þá var
samningurinn útrunninn. Þess-
um samningi hefir Hitíer nú
sagt upp. Og þar sem Danzig-
rnálið hefir verið vakið að
nýju, segja Pólverjar að aug-
ljóst sje, að Þjóðverjar
hafi nú tekið upp nýja stefnu
gagnvart Póllandi, í fram-
haldi af stefnu þeirra í Aust-
urríki og Tjekkóslóvakíu.
Verður ekki dregið í efa, að
málin, sem Þjóðverjar og Pól-
verjar greinir á um, eru ,,við-
kvæm“ (orð sem Hitler notaði í
ræðu sinni 28. apríl) og er þá
fyrst um að ræða ,,pólska hlið-
ið“, sem klýfur Þýskaland 1 tvo
hluta, hið raunverulega Þýska-
land og Austur-Prússland. En
með tilliti til hinna miklu hags-
muna beggja í þessu hliði, er
ekki hægt að leysa það mál
með einhliða kröfum, heldur
aðeins með gagnkvæmum samn-
ingum. Með bifreiðabrautinni,
sem Hitler fer fram á, er í raun
og veru verið að skapa nýtt hlið,
þýskt hlið, 400—500 metra
breytt gegn um pólska hliðið.
Pólverjar líta svo á, að Þjóð-
verjar myndu á skömmum tíma
geta komið fyrir hervörnum í
hinu nýja, þýska hliði og þánn-
ig slitið á örlagatímum sam-
göngur þeirra við hina mikil-
vægu hafnarborg, Gdynia. En
þeir hafa hinsvegar tjáð sig
fúsa til þess að greiða fyrir
samgöngunum milli Þýskalands
og Austur-Prússlands.
í átökum þeim, sem nú eru
framundan, er líklegt að höfuð
áherslan verði því lögð á Danzig
ekki síst vegna þess, að Þjóð-
verjar geta haldið fram rjetti
sínum til fríríkisins með meiri
rökum en til pólska hliðsins. Fyr
ir Pólverjum eru bæði þessi mál
samtvinnuð, þar sem frá Danzig
er hægt að ógna Gdynia, sem
er aðeins 8 km. frá Zoppot á
landamærum fríríkisins og Pól-
lands. Með því að sleppa Dan-
zig, missa þeir tökin á að verja
Gdynia, nema að þeir hafi áð-
ur getað gert trykkan ekki-árás-
arsáttmála við Þjóðverja.
I ræðu Becks ofursta í fyrra-
dag var þetta mest áberandi
einkennið: að Pólverjar eru fús-
ir til sanngjarnra tilslakana ef
við þá er samið sem fullvalda
þjóð; en að þeir eru staðráðnir
í því, að verða ekki þriðja þjóð-
in, sem Hitler leggur að velli í
Evrópu, án styrjaldar.
— Reykjavíkurbrjef —
---- - Q maí ----
Vertíðin.
ertíð togaranua hefir að þessu
sinni orðið hin liörmuleg-
asta, sem sögur fara af. Oll ver-
tíðarmið brugðist. Fiskileitir þær,
sem gerðar hafa verið mi síðustu
vikur, hafa engan glæsilegan ár-
angur borið. Helsta aflavonin upp
úr þeim er langt norður á Horn-
banka og' þar um slóðir, eftir því
sem skipstjórinn á Tryggva gamla
skýrði frá, er hann kom úr sín-
uin langa leitartúr.
Afli bátanna hefir verið mun
skárri yfirleitt á vertíðinni, en á-
kaflega er útkoman misjöfn í ver-
stöðvunum. Bátaaflinn hefir þó
orðið það mikill, að heildaraflinn
var um síðustu mánaðamót meiri
en á sama tíma í fyrra, var þá
21.767 tonn, en nú 26.652 tonn.
En þar með er ekki öll sagan
sögð. Því gæftir hafa verið mikl-
um mun hagstæðari nú en árið
sem leið, róðrar kannske orðið alt
að því helmiugi fleiri en á gæfta-
rýrum vertíðum og tilkostnaður
til olíu, vejðarfæra og beitu því
orðinn óvenjulega mikill.
Og enn er þess að gæta, að fiski-
flotinn er talsvert stærri en hann
var í fyrra.
Síldin.
ftir þessa rýru þorskvertíð
verður það síldin, sem menn
bygg'ja vonir sínar á.
Gerðar hafa verið ýmsar ráð-
stafanir til þess að síldarvertíðin
geti notast sem best. Hafa bank-
arnir, bræðslustöðvarnar og' ríkis-
stjórnin gengist fyrir því, að síld-
arverksmiðjur þær, sem erfitt eiga
uppdráttar, verði starfræktar á
þessu sumri, verksmiðjurnar á
Sej’ðisfirði, Norðfirði, Húsavík og
Sólbalika.
Til ljettis fyrir síldarútgerðina
hefir ríkisstjórnin ennfremur geng
ist fyrir því, að olíufjelögin lækk-
uðu verð það á olíunui, er ákveð-
ið hafði verið, úr 17 aurum í 1514
eyri.
Rjett er að taka það fram, að
17 aura verðið á olíunni, sem á-
kveðið var, er í samræmi við t. d.
olíuverðið í Noregi, þ. e. a. s. að
þar er verðið nokkru lægra en hjer,
m. a. vegna þess, að þar er olíu-
notkunin meiri.
Kynnisferð.
ft heyrist undan því kvart-
að hjer, að dönsk blöð geri
lítið til þess að auka kynni les-
endanna af íslandi. og íslenskum
málefnum. Er ekki ástæða til að
fjölyrða um það að þessu sinní.
En það eru menn sanimála um,
að af öllum blöðum Danmerkur
eru það Berlingatíðindi, sem und-
anfarin ár hafa lagt mesta stund
á að kynna Island í Danmörku.
Og nú hefir einn af ritstjórum
blaðsins, Carl Th. Jensen, verið
lijer hálfsmánaðartíma, til þess að
hafa tal af ýmsum mönnum og
skrifa greinar um „ísland í dag“,
er birtast í blaði hans þegar hann
kemur lieim. Hefir sfjórn blaðs-
ins falið honum að hafa með hönd
urn í framtíðinni skipulagt upp-
lýsingastarf í blaðinu um> Island
og það sem hjer er að gerast og
i máli skiftir. .
Lundúnafundur.
uiidur sá, er haldinn var í
London um daginn með full-
trúum þorskveiðaþjóða, var stór-
merkilegur fyrir okkur íslend-
inga. Má líta á það alveg tvenn-
um augum, hvort álitlegt sje fyr-
ir okkur Islendinga að taka þátt
í slíkum samtökum um fisksölu,
eins og þar kom til orða.
Ýmsir kunuugir menn hafa lit-
íð svo á, að varhugavert væri fyr-
ir jafn litla þjóð og okkur, sem
eigum eins mikið undir fiskveið-
um og við, að bindast samtökum
við aðrar stærri, sem hafa álíka
mikinn fisk að selja og við, en þar
sem fiskiveiðarnar- eru mjög lít-
ill þáttur í framleiðslu þjóðarinn-
ar.
Þessir menn liafa álitið, að
happasælast væri fyrir okkur, að
keppa áfram við aðra fiskfram-
leiðendur með því að bæta vöru-
gæði okkar í frjálsri samkepni.
En þetta lítur alt öðruvísi út
þegar hin frjálsa samkepni er í
raun og veru úr sögunni. Eins og
t. d. er frændur vorir Norðmenn
greiða 30—40 Itrónur í útflutn-
ingsverðlaun á skippund hvert, og
eyða í það alt að 12—13 milj. kr.
á ári. En hjer á íslandi er tekið
útflutningsgjald af fiskinum.
Mæðiveikin.
alldór Pálsson fjárræktar-
fræðingur hefir gert mjög
eftirtektaverða skýrslu um mæði-
veikina á allmörgum bæjum í
Borgarfirði, þar sem veikin hefir
geisað einna lengst. Kemur skýrsla
þessi iit bráðlega.
Niðurstaðan af athugunum á
fjárdauðanum á þessum bæjum
er í aðalatriðum sú, að þegar veilt-
in liefir drepið hið næma fjé
fyrsta árið eða fyrstu árin tvö,
þá virðist hinn ónæmari stofn,
sem eftir er, ætla að standast pest-
ina.
Menn liafa að óreyndu verið
mismunandi trúaðir á ónæmi sauð-
fjárins, sem lifir fyrsta „áhlaup“
pestarinnar. En það er þó í hinu
prýðilegasta samræmi við reynslu
annara þjóða, þar sem langmest-
ur hluti fjárstofnsins er ónæmur
fyrir þessari veiki. Hjer virðist
fjeð í uppliafi miklu næmara en
í öðrum löndum. En Halldór Páls-
son segir það eðlilega afleiðing
þess, hve fjárstofninn íslenski er
vanræktaður enn, og hve einangr-
aður hann hefir verið.
Klak í ám og vötnum.
ðstoðarmaður í fiskideild At-
vinnudeildarinnar, Sigur-
grímur Vagnsson, hefir verið um
tínia í Noregi til þess að kynn-
ast þar klakmálum og rannsókn-
um á nytjafiskum í áni og vötn-
um o. þessh. Er hjer um merki-
legt mál að ræða.
Eftir þeim upplýsingum, sem
hann gefur, leggja Norðmenn
mikla áherslu á að rannsaka öll
lífsskilyrði nytjafiskanna í ánum,
áður en þeir liugsa um að koma
upp klaki. Þeir segja sem svo,
að frumskilyrði til þess að klak
komi að gagni, sje það, að átan,
sem hinn uppvaxandi stofn þarf,
sje nægileg til þess að á henni
geti lifað fleiri fiskar en fyrir
eru, þar sje ,,haglendi“ fyrir
fjölgunina.
Það liggur við að mönnum fitm
ist, að hjer hafi nokkuð verið
hlaupið yfir þessar rannsóknir á
lífsskilyrðum í veiðivötnum, áður
en, lagt er út í að byggja klakstöðv
ar. En vera má, að „haglendi"
vatna og áa sje hjer svo gott, a?
þessi yfirsjón komi ekki að sök.
1. mai.
mörg undanfarin ár hefir Morg
unblaðið lagt sjerstaka á-
herslu á, að veita því sem nán-
asta eftirtekt, hve mikil þátttaka
hefir verið í kröfugöngum þeirra
flokka, sem haft hafa hópgöngur
1. maí. Göngur þessar liafa verið
skoðaðar sem mælikvarði á fylgi
flokkanna hjer í bænum. Til
þeirra hefir beinlínis verið stofn-
að í þeim tilgangi, að foringjar
flokka þessara gætu þann dag
sjeð það, hve mikið fylgi beir
hafa á bak við sig. Að vísu eru
það aldrei allir flokksmennirnir,
er hafa mætt í göngum þessum.
En fjölgun eða fækkun þar hlýt-
ur að skoðast sem greinilegur vott
ur um efling eða hnignun fylgis,
eftir því hvort fólki fjölgar eða
fækkar í „kröfugöngunum“.
Með þeirri viðbót, sem menn á-
litu að Kommúnistaflokkurinn.
hefði fengið frá Alþýðuflokknum,
Hjeðinsliðinu, bjuggust menn við
því, að kröfuganga kommúnist-
anna yrði fjölmennari að þessu
sinni en hún var í fvrra.
Að vísu hafði það komið í ljós,
að fundarsókn til kommúnista hef
ir verið dauf upp á síðkastið, er
gat bént til þess, að þeim ætlaði
enginn flokksfengur að verða að
Hjeðni. Og svo kom 1. maí, er í
raun og veru sannaði þetta.
„Ganga“ kommanna varð ekki
fjölmennari en í fyrra, heldur fá-
mennari ef nokkuð var.
Húsbændur og hjú.
erkasti viðburðurinn 1. maí
var þátttaka Sjálfstæðis-
manna í hátíðahöldunum. Komm-
únistar reyndu að spilla fyri •
þeim. En þær tilraunir urðu að
engu. Það kom í ljós, svo ekki
verður um það deilt hjer á eftir,
að í engum stjórnmálaflokki lijer
í bæ eru fleiri verkamenn, en í
Sjálfstæðisflokknum. Er þetta sá
mesti styrkur fyrir flokkinn sem
á verður kosið, þegar fjöldi verka
manna snýst úr liði kröfuflokk-
anna til fylgis við þann flokk-
inn, sem hefir sett sjer það mark,
að sameina hagsmuni verka-
manna og vinnuveitenda.
Tíminn liafði orð á því eftir 1.
maí, að Sjálfstæðismenn hefðu
ekki haldið því nóg á lofti þann
dag, að verkamenn ættu að hætta
að vera hjú, en ættu sem flestir
að verða sjálfs síns ráðandi, á
samvinnugrundvelli.
Það er stefna og takmark Sjálf-
stæðismanna, að sem flestir ein-
staklingar þjóðarinnar verði sjálf-
bjarga og sjálfráðir gerða sinna.
Þetta vita allir, og líka Tímamenn.
Það er ekki síst þessi heillastefna,
sem laðar verkamenn til fylgis við
Sjálfstæðisflokkinn.