Morgunblaðið - 07.05.1939, Blaðsíða 9

Sunnudagur 7. maí 1939.
3¥lorcMttWaÍ>*i>
9
Hinn óumbrevt-
aniegi Spánn
og samt annar en áður
Dauður múlasni lokar leiðinni. — Skósnyrtistrákar eins aðsóps-
miklir og áður. — Þegar prestiim vantar, tekur kórdrengur við.
— Hrundar brýr og götótt hús. — Hermennirnir sátu við tenings-
spil meðan þeir biðu eftir næstu árás. — Franco úthlutaði mið-
degisverði tveim tímum eftir að hann vann Madrid.
Ur skotg-röfunum í spönsku borgarastyrjöldinni. Rauoliöi á Madrid j
víg’stöðvunum hrópar yfir í skotgröf Franco-manna: „Gefist upp“. '
Frá frjettarifcara Morgunblaðsins.
Avila í apríl, ( in loks var liðin hjá þann 26.
Þau eru fá eftir uppistand-\ .lanúar í ár.
andi viðsmjörs og ávaxtatrjen Hermennirnir eru nú horfnir.
meðfram veginum frá Barcelona j En drengirnir, sem iiafa ofan af
norður eftir Cataloníu á leiðinnij fyrir sjer með því að snotra skó-
til Frakklands. Farið hefir veriðj fatnað manna, þeir eru jafn að-
eldi um þetta land. Girðingarn-j gangsfrekir og áður, ef til vill
ar umhverfis fjárbæli og nauta- eilítið horaðri og fölari, en jafn
ból hafa farið sömu leið. ! fimir við að handleika skó-
En bændurnir voru önnum1 bursta og þeir voru áður. Þeir
kafnir að sá vorsæði, er jeg fórj Cataloníumenn ganga hnarreist-
þar um. Þeir voru um alt með ir eftir götunni. Frakkinn er
múldýr sín og plóga. Það er
engu líkara en þeir sjeu búnir
að gleyma allri styrjöld, gleyma
flóttafólkinu, gleyma anarkist-
unum, sem fóru um landið með
báli og brandi. Fljótt sýnast
þessar sveitir ætla að fá sama
svip og áður.
Tötralega eru þessir bændur
tii fara. Og flest af fólki því,
sem maður sjer, er gamalt fólk.
Hvað er orðið af æskunni. Að
því er spurt.
Ekkert svar.
Á stöku stað sjest hræið af
múldýri liggja yfir þvera götu.
Ekki unnist tími til að dysja það.
Liggur það með uppblásinn kvið
inn og andstyggilega starandi
brostin augu. — Vegirnir eru
sæmilega góðir, þó brýmar sjeu
flestar hrundar, sprengdar.
slitinn og buxurnar bættar. En
skórnir eru skínandi fægðir.
Fagrar konur syngja þar, og
svellur þeim lífsfjör í æðum —
Fagrar voru þær með slegin
sjöl. En glæstar eru þær í síð-
um einkennisbúningi sínum sem
hjúkrunarkonur og hjálpar-
meyjar frá því borgin var í hern-
aðarástandi.
*
Jeg kom út í Montjuich í
leimsókn til fólks, er jeg þekti
þar. Yngsti sonurinn var heima.
Fyrir 10 árum var hann vanur
að sitja á hnje mínu, er þessi
blaðamaður frá hinni fjarlægu
Svíþjóð kom þangað, með heil-
mikið af ágætum, sjaldgæfum
frímerkjum. Nú þreifaði hann á
andliti mjer.
„Jú, víst ert þú Berto. Svo
Æskan var í flóttamannaskýl-( sannarlega ert það þú!“
um norður í Frakklandi, er jeg Hann þekkti mig, þó hann sje
fór þarna um. Ellegar hún var í sjálfur í hinu eilífa myrkri. —
fylkingunum, sem þá umkringdu Aldrei getur hann lokið við
Madrid. myndina sína. Hann ætlaði að
★ verða málari. Eu sprengikúlan
„Rambla des Flores“ í Bar- gerði þann draum að engu.
celona hefir nú fengið sinn sama ★
svip og áður, þessi viðhafnar-j Kórdrengur gengur fram hjá,
gata, þar sem alþýða manna: og hópur á eftir honum af alls
beygði hnje sin fyrir konungs-j konar fólki. — Prestarnir eruj
hjónunum og Primo de Rivera, horfnir. En kórdrengurinn getur.
er heimssýningin var opnuð íilesið í biblíunni. Og sálma sína
maí 1929, þar sem alþýðan hylti ( kann hann utan að. í sannrL
lýðveldið árið 1931 og þar sem'kirkju guðs er ekki spurt um^
blóðið hefir oft flotið síðan ; blóð embættispróf. Trúin er aðalat-
borgarastyrjaldar, uns martröð-! i iðié, og drengurinn stýrir bæna-
gerðinni í hinni hrörlegu kirkju.
Fátækir og ríkir koma með
skrautgripi sína. Mikið er það
ekki. Mestu af því hefir verið
stolið, og farið með það til fram-
andi landa. En það, sem eftir er
á að prýða hina illa meðförnu
kirkju, sem nú hefir fengið
pokadruslur í staðinn fyrir dýr-
mæt gluggamálverk, Þó menn
hafi tekið listaverk kirkjunnar
sem þar voru, og brent þeim eða
eyðilagt þau á annan hátt, þá
sýnist kirkjan vera vistlegri en
nokkru sinni áður, því hjer ríkir
hinn sanni friður hins trúaða
fólks, er kórdrengurinn les bæn
sína, bæn til einhvers mikils
máttar, óþekts, dularfulls.
Er hjer komið hið mikla aft-
urhvarf eftir guðleysið og guðs-
þjónustubann.
Oft hafði jeg áður farið fram
hjá Mora við Ebro. Það var frið-
sæl og frjósöm bygð. Nú ber
þar mest á rústum. Alls staðar
eru rústirnar, eyðileggingin, sem
blasir við auganu. Og þó ríkir
friður yfir þessu landi. Hjarð-
menn sungu söngva sína uppi í
brekkunum, er þeir gengu á eft-
ir fjárhópum sínum. Og bændur
komu ríðandi eftir einstigunum.
Þeir staðnæmdust inni í þorp-
unum og vættu góm í víni, og
töluðu um uppskeru horfur víns
og korns, og skildu síðan með
kveðjunni: „Saludo á Franco“.
Úti á götunni ljeku hinir upp-
rennandi Spánverjar sjer að
steinvölum sínum og vissu ekk-
ert um áhyggjur og umtal gamla
fólksins. Lífgeislar sólar sveip-
uðu blessuð börnin, þorpin öll
og hlíðarnar.
Lestir af múldýrum og vöru-
bílum fóru um sveitina í suður-
átt, með matvæli handa hinu
hungraða fólki í Madrid, eða til
forðabúranna í núgrenni borg-
arinnar.
Bæir og þorp, alla leið suður
að vígstöðvum, sýndust vera
jafn friðsæl og hér norður frá.
Hvergi sáust hermenn, nema
þeir, sem voru á vörubílunum.
Á stjettunum utan við húsin sátu
gamlar konur að prjóna og
spinna. Því nær allar voru þær
klæddar sorgarbúningi. Enginn
hefir sloppið við að missa ein-
hvern ættingja og vin í þessum
tveim miljónum, sem týnt hafa
lífi í borgarastyrjöldinni.
Blaðadrengurinn kemur og sveigja það frá. í sama vetfangí
les upp helstu frjettirnar. Spánir dundi yfir mig múrmylsna og
er hinn sami og áður var. Sólini grjót. Og kíkirinn varð blindur.
sígur til viðar og gulur máninn' Dátinn hafði hleypt af. —
gægist milli skýja. Verkamenn Þeir voru á verði þarna hinum
koma saman í matsölunni og
setjast að sínu grænmeti og
baunasúpu. Þeir gefa mjer horn-
auga. „Útlendingur", segja þeir.
„Fari hann til fjandans", segir
einn. „Þeir eru allir falsarar og
svikarar“. En lengra komst
hann ekki, því einhver þaggaði
niðri í honum.
„Því eruð þér ekki Spán-
verji“, spyr einn, er jeg hafði
sest að samskonar máltíð og
þeir. Sömu spurningu heyrði jeg
árið 1925, 1929 og 1937.
„Því ekki —-?“
Hvernig ættu slíkir menn, er
svona tala, geta orðið óþjóðleg-
ir, menn sem tilbiðja þjóð sína
og alt sem þjóðlegt er. „Spánn
— Spánn — umfram alt“, segja
þeir. Það eru verkamenn, sem
þannig tala.
megm.
Því var ekki að leyni. Maður
var kominn á vígstöðvarnar. —
ILúsin í nágrenninu voru þak-
laus og gluggalaus, ekki annað
en naktir, götóttir veggir. Inni í
þessum rústum sátu hermenn og
spiluðu á spil, eða vörpuðu ten-
ingum. Þeir Ijetu sig einu gilda
hvað þeirra beið næstu stundirn-
ar. Mánuð eftir mánuð höfðu
sömu dátarnir átt í brösum sam-
an. Þeir voru orðnir hálfpartinn
kunningjar, þótt þeir vrðu við
og við að reyna hvað þeir gátu
ti! þess að drepa hvorir aðra.
★
Þegar Cataloníavartekin settu
Franco-dátarnir upp gjallar-
horn sín megin, að gamni sínu
og kölluðu yfir til rauðliða:
„Bindið nú vandlega skóþvengi
Við komumst loks alla leiðiykkar, því brátt þurfið þið að
taka til fótanna". Frá Miajalín-
unni kom ilskuhljóð og verstu
smánaryrði. En skömmu síðar
voru þeir farnir að eigast við í
góðu, og aftur byrjaði skák-
kepnin, sem árásin hafði tafið.
Þeir ,,símuðu“ leikina á milli sín
með fánamerkjum.
Tæplega 500 metra frá sá jeg
konu vera að dusta teppi út um
glugga. Og rjett þar hjá var lítil
tjörn í trjágarði en tíu smábörn
ljeku sjer þar í sandinum. Her-
deildirnar voru nú tilbúnar að
hefja árás á borgina, og berjast
með byssustingjum, ef svo vildi
verkast, var sagt. En tveim tím-
um síðar átti Francoliðið að út-
hluta miðdegisverði handa hin-
um soltnu borgarbúum.
Krossmark eitt mikið var
þarna í vörslum Franco-manna.
Þeir höfðu haft það með sjer í
marga mánuði, til þess að bera
það í broddi fylkingar inn í
Madridborg. Á hverjum degi
var þar skreytt með nýjum
blómum. Það var reist í hjarta
borgarinnar, Plazo del Sol, und-
ir eins og hermennirnir komust
þangað. Sigurvegararnir hugsa
ekki aðeins um munn og maga,
heldur líka um huggun og sál-
arfrið. Hin þjakaða þjóð þarf
víst. líka á hvorutveggja að
halda. Bertel Hult.
suður að vígstöðvunum. Bílarn-
ir staðnæmdust 50 metra frá
fremstu herlínunni. Ofurlítið
lengra frá voru gaddavírsgirð-
ingarnar. Á hægri hönd var
Madrid. Dimt þokuský hvíldi
yfir borginni. Til vinstri voru
hlíðar Guadarama. Þar sveim-
aði smalamaður með lúður í
hendi eins og alt væri með kyrr-
um kjörum, þó hann væri ekki
nema 2 kílómetra frá skotgröf-
unum.
Bóndi einn, sem gekk á eftir
múldýri sínu og plógi var þó
ennþá rólegri. Hann var mikið
nær skotliði Miaja. Steinkrukka
stóð á garðlagi skamt frá hon-
um. Byssukúla hitti hana og
mölvaði hana fyrir augum hans.
Hann blövaði í hljóði og hjelt
áfram að plægja.
Jeg stóð upp á hól. Þar var
skotvígi úr steinsteypu. Þaðan
gat jeg sjeð í kíki inn í götur
Madrid. Jeg sá konu ganga yfir
götu með vatnsbrúsa á höíðinu.
Herdeild kom á vörð bak við
sandpokavígi og vörðurinn, sem
fyrir var, fór. Mjer sýndist pok-
arnir vera orðnir götóttir og lje-
legir. Jeg sá skotgötin í þeim.
Hermaður einn miðaði á hólinn
minn. Jeg sá byssuhlaupið svo
nálægt mjer, að jeg ósjálfrátt
bandaði hendinni til þess að