Morgunblaðið - 04.06.1939, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 4. júní 1939.
Ifyrstu málsgreinum skýrsí-
unnar er vikið að hinni
miklu ókyrð, sem viðskiftalífið
hefir átt við að búa síðastliðið
ár. Jafnframt er það tekið fram,
að þrátt fyrir næstum óslitna
stjórnmálalega erfiðleika, er
höfðu í för með sjer almenna
óvissu að því er viðskiftahorfur
snerti, fjárflótta frá Evrópu og
aukna eyðslu til vígbúnaðar, þá
sje hin fjárhagslega þróun
heimsins ekki eins skuggaleg og
við mætti búast.
Meðal bætandi áhrifa er fyrst
talin viðreisnin í Bandaríkjun-
um, er kom í ljós í júnímánuði
1938, í aukinni íramleiðslu og
örri hækkun verðbrjefaverðs.
Hliðstæðrar viðreisnar varð vart
1 mörgum öðrum löndum. t>ó að
ágóðahluti lækkaði í fjölda fyr-
irtækja, þá varð magn fram-
leiðslunnar 1938 aðeins lítið eitt
lægra en ársins á undan. — I
Stóra Bretlandi fór vöxtur
framleiðslunnar að haustinu
fram úr hinni venjulegu aukn-
ir.gu þess ársfjórðungs. I Italíu
var iðnframleiðslan eins mikil
1938 eins og 1937. Iðnfram-!
lciðsla Frakklands færðist og í
aukana og var það afleiðing af
verðfestingu gjaldmiðilsins og
ýinanlands umbótum. Meðal-
vinnuvikan þar í landi fór fram
úr 40 stundum snemma á árinu
1939.
*
Þessara batamerkja, sem
finna mátti á hag ýmissa þjóða
síðari helming ársins 1938, gæt-
ir einnig á sviði alþjóða við-
skifta. Eftir hinn mikla aftur-
kipp á fyrra missiri ársins, var
vöxturinn síðla hausts áhrifa-
ríkur. Þrátt fyrir óhagstæðan
jöfnuð ársins 1938, þá er magn
vöruviðskifta milli hinna ýmsu
þjóða, ef ekki hærra en nokkru
sinni fyr, að minsta kosti 15%
fyrir ofan hámark áranna fyrir
1914.
Fjármálaástand Mið-Evrópu
bar enn sinn sjerstaka blæ sak-
ir sívaxandi áhrifa frá Þýska-
iandi, en þar í landi færist fjár-
málalífið meir og meir óskift
endir handleiðslu ríkisstjórnar-
innar, og iðnframleiðslan hefir
vaxið þar um 8% frá 1937—
1938. Samtímis því, að önnur
lönd eiga enn við atvinnuleysi
að búa, er Þýskaland eina land-
ið á hnettinum, sem raunveru-
lega skortir framleiðslukrafta.
Um glæðingu atvinnulífsins
í hinum ýmsu löndum,
segir í skýrslunni, að reynsla
undanfarinna ára sýni, að allar
tilraunir í þá átt hafi brugðist
aðrar en þær, sem stuðlað hafi
aÖ aukinni framleiðslu, annað
hvort fyrir atbeina ríkisstjórna,
eða hinu að skapað hefir verið
aðalskilyrði fyrir auknu fram-
taki einkafyrirtækja, þ. e. rjett-
íátt jafnvægi milli framleiðslu-
kostnaðar annarsvegar og verð-
lags hinsvegar. Hvorki aukið
rekstursfje nje þensla kaupget-i
unnar fyrir tilstilli ríkissjóða,
eða bættra launakjara hefir
nokkursstaðar stuðlað að hald-
góðri endurreisn viðskiftalífsins,
ef hið raunverulega jafnvægi
milli framleiðslukostnaðar og
verðlags hefir verið vanrækt
eða hindrað af einhverjum á-
stæðum. Engin fjármálastefna
Þróun viðskiftalífsins
megnar af sjálfsdáðum að lag-
færa þau mistök, sem leiða af
misvægi í stjórn og laulfum
framleiðslukrafta hvers einstaks
Iands.
Þó að áhersla sje á það lögð
hvern þátt ódýrt rekstursfje
hefir átt í að vinna bug á krepp-
unni 1930—1933, er mjög ósk-
að eftir meiri sveigjanleika af
hendi seðlabankanna í notkun
forvaxta, þareð aðrar aðgerðir
geti aðeins að nokkru leyti kom-
ið í stað beitingar forvaxtanna.
Stöðvun viðskiftalífsins leynt
eða ljóst, virðist hafa þann ó-
kost, að erfitt reynist að tryggja
stefnuhvörf þegar aðstæður'
hafa breyst, en lækkun forvaxta
er hægt að framkvæma strax og
þörf krefur. Forvaxta ákvarð-
anir eru í svipinn mjög háðar
fjármálaástandi ríkjanna, þareð
samanlagður tekjuhalli á fjár-
hagsáætlupum heimsins nemur
nú meira en 1000 miljón doll-
urum mánaðarlega.
En engar ráðstafanir um fjár-
lög eru jafn mikilvægar og sú
höfuðnauðsyn, að jafnvægi ná-
ist svo að fyrirbygt sje, að aft-
urkippur komi í viðskifta og at-
vinnulífið. — Nokkuð aukinn
kostnaður við lausar skuldir eru
smámunir samanborið við
kostnað alls þjóðfjelagsins (og
þessvegna einnig ríkisins sjálfs)
\ið alvarlega hnignun viðskifta-
lífsins, eins og þeirrar, sem kom
í Bandaríkjunum þegar iðn-
framleiðslan fjell frá Vá frá því
í september 1937 þar til í maí
1938.
★
Á peningamarkaði heimsins
var heilbrigð lánastarfsemi
mjög hindruð af allskonar höft-
um, en í^fjölda landa hafa ver-
ið gerðar ráðstafanir til að efla
viðskifti við útlönd, og Alþjóða-
bankinn hefir einmitt hjálpað
til að útvega vissa tegund lána
til verslunarviðskifta. Þó að hin
daglegu störf bankans sjeu,
sakir hins erfiða ástands í heim-
inum, aðallega fólgin í kaup-
um og sölum á útlendum gjald-
eyri og gulli fyrir seðlabank-
ana, verður bankinn þó enn að
hafa vakandi auga á að helga
sig þeim tilgangi, að efla eins
og unt er reglubundin viðskifti
í gjaldeyrismálum, lánastarf-
semi og verslun milli þjóða
heimsins.
Sjerstakir kaflar í skýrslunni
eru helgaðir ýmsum bankamál-
um, svo sem gjaldeyrisgengi,
utanríkisverslun, verðlagi,
birgðum og öflun gulls, fjár-
flutningi og alþjóðaskuldum,
stefnu í forvaxtamálum og þró-
un seðlabanka og verslunar-
banka.
T71 ramleiðslan 1938 af skíru
gulli og myntuðu varð
meiri en á árinu 1937. Nam
aukningin 5,6%. — Alls voru
framleiddar nálega 37 miljón
únsur. Samsvarar það 1290 milj.
dollurum. Bandaríkin urðu á ný
aðalviðtakandi gulls og juku
iþau gullbirgðir sínar um 1750
Hjer fer á eftir útdráttur úr skýrslu alþjóða-
bankans í Basel. Aðalfundur bankans var haldinn
8. maí síðastliðinn og var þessi ársskýrsla þá lögð
fram. Hún gefur glögt yfirlit yfir þróun atvinnu-
og viðskiftalífsins í heiminum síðastliðið ár.
síðastliðið ár
milj. dollara, eða 35% meir en
öll gullframleiðslan nam.
Haustið 1938, þegar mest af
þessu gulli var flutt til New-
York, fóru fram afarmiklar yf-
irfærslur af bankainnstæðum.
— Þetta augljósa fyrirbrigði
skyggir ef til vill á hin dýpri
áhrif af breytingunum í rás við-
skifta og ávöxtunar fjár.
Því er í rauninni þann veg
farið, að meira en helmingur af
gullöflun Bandaríkjanna árið
1938 stendur í sambandi við
það, hve mjög útflutningur
landsins fór fram úr innflutn-
ingnum og minna en helmingur
gullsins er einskært innstreymi
fjármagns. Yfirfærsla fjár- og
þá sjerstaklega fjárflótti — var
samt sem áður mun meiri fyrstu
fjóra mánuði ársins 1939. Staf-'
ar þetta einkum af ótta manna
við stríð. Hefir hann komið
bæði stofnunum og einstakling-
um til þess að auka lausafje
sitt, sjerstaklega í dollurum. —
Aukning á gullbirgðum, sem
seðlabankar eiga erlendis, er
annað fyrirbrigði sömu við-
leytni.
Gull sett í vörslu Federal Re-
serve bankanna jókst um 333
milj. dollara árið 1938.
¥
Breski gengisjöfnunarsjóður-
inn varð fyrir miklum gullmissi,
þareð hann hefir að líkindum
látið af hendi eitthvað nálægt
200 milj. sterlingspunda á árinu
1938. Fór gull þetta aðallega til
Bandaríkjanna. Nokkur hluti
þess kom þó aftur síðar á árinu,
til Frakklands. Eftirspurnin á
Lundúnamarkinum kom gull-
verðinu þann 26. nóv. 1938 upp
í 150 shillings, og er það há-
mark. Viðskiftavelta ársins var
208 milj. sterlingspund á móti
123) milj. sterlingspundum árið
áður. Gullbirgðirnar voru mjög
misjafnar á hinum ýmsu hlut-
um ársins 1938, en heildarút-
koman mun hafa verið 100—
200 milj. dollara aukning á
gullbirgðunum alls. Á fyrstu
mánuðum ársins 1939 voru
samt miklar fjárhæðir teknar
af gullbirgðunum, aðallega
dollarar.
Endurmat seðlabankanna á
gullforðum sínum til meiri jafn-
aðar við gildandi gullverð, hjelt
áfram. Einkum er endurmatið
á forða Englandsbanka eftir-
tektarvert. I lok marsmánaðar
1939, mun hafa verið búið að
endurmeta þannig um 90% af
þeim hlutanum af gullforða
heimsins, sem er til tryggingar
seðlaútgáfunni.
Iþeim kafla skýrsiunnar, sem
fjallar um flutning fjár-
magns og alþj 'iðasluldir, er
gerð grein fyrir hinum skyndi-
legu breytingum á peninga-
straumnum á milli þeirra þjóða,
sem eru aðal lánardrottnarnir.
Athygli er leidd að því, að lönd-
in, sem miða gjaldeyri sinn við
sterlingspundið, hafa orðið að
nota nokkurn hluta þess fjár-
magns, er þau höfðu áður safn-<
að fyrir í London, til þess að
jafna greiðsluhalla á reikning-
um sínum. Einnig er vikið að
breytingum fjármálalífsins, er
gjaldmiðláfc* falla í verði yfir
langan tíma, svo og áhrifa gjald
eyrisskifta, sem á ný voru mik-
il, ekki aðeins á milli London
og New York, heldur einnig i
sambandi við Mið-Evrópuborg-
ir, svo sem París og Brussel.
Ilok skýrslunnar er drepið á
hina sívaxandi eyðslu ríkj-
anna í vígbúnaði o. þ. h., en
áhrifa þessarar eyðslu gætir
stöðugt meir og meir á öllum
sviðum þjóðfjelagsmálanna. —
Hefir hún í för með sjer ný og
aðkallandi viðfangsefni, sem öll
lönd eiga við að stríða, hver
som stjórnmálaafstaða þeirra er
og fjárhagslegt viðhorf.
í raun og veru eru stjórn-
arumræður allra landa, stórra
sem smárra, afar líkar. —- Sömu
vandamálin fyrirfinnast alls-
staðar, en það er undir stigmun
þeirra komið, hvort þeirra gætir
sem erfiðleika í dag eða í fram-
tíðinni.
Þegar kreppan var mest, þá
var starfsgeta manna, peninga
c g vjela látin ónotuð. Verkefnið
framundan var því að finna
starfssvið fyrir þau framleiðslu-
öfl, sem til voru. En atvinnu-<
leysið hjelst í mörgum löndum
áfram, eftir að verstu kerpp-
unni var afljett, og velmegun
var á vissum sviðum frekar en
almenn. Það virtist svo, að rík-
isstjórnimar yrðu ekki aðeins að
gera alt, sem í þeirra valdi stóð,
til þess að hagnýta vinnuaflið,
heldur væri einnig nærri Aak-
markaðir möguleikar fyrir
hendi til að auka framleiðsluna
fyrir heimamarkaðinn.
Nú virðist eins og sá tími sje
nær úti, að Evrópuþjóðirnar
hafi við að glíma ónotuð fram-
leiðsluöfl. í sumum löndum er
þetta fyrirbrigði að fullu og
öllu liðið hjá. í næstum öllum
löndum neyðast nú ríkisstjóm-
irnar til þess, vegna óhjákvæmi-
legrar nauðsynjar, að gefa ut-
anríkisversluninni meiri gaum
en áður. Framleiðsla fyrir
heimamarkaðinn og þá einkum
sá hluti hennar, sem er óhag-
nýtur, hlýtur að hafa í för með
sier aukinn innflutning, þegar
að vissu marki er náð. Þess-
vegna verður hluti af fram-
leitisugetu hvers lands að not-
ast til þess að framleiða vörur
til útflutnings.
Hinar mörgu aðferðir, sem
notaðar eru til þess að auka
útflutninginn, sýna hversu mik-
ilsvert mál utanríkisverslunin
er nú hvívetna álitin. Þetta fyr-
irbrigði er mjög í andstöðu við
þá áherslu, sem lögð var á
framleiðsluna fyrir heimamark-
aðinn á árunum 1932—1937.
Nútíma vandamál allra þjóða
er, að finna rjett hlutfall milli
framleiðslunnar fyrir þarfirnar
heima fyrir og framleiðslu til
útflutnings. Jafnframt þarf að
samræma útflutningsvöruna
þörfum markaðslandanna, en
þær kunna að hafa breyst til
mikilla muna á meðan að heima
markaðinum var mestur gaumur
gefinn.
Hneigðin til þess, að vera
sjálfum sjer nógur, þarf samt
sem áður ekki að vera ósamrým-*
anleg aukinni heimsverslun.
Eitt mest knýjandi viðfangs-
efnið, sem á bryddir í
hverju landi þar sem takmörk-
un framleiðslugetunnar kemur
í ljós, er að þegar rás fram-
leiðslunnar er beint frá hinum
eðlilega tilgangi hennar, að
þjóna þörfum notandans, hefir
það áhrif á lífshaginn yfirleitt.
Lífshagirnir verða lakari und-
ir eins og ekki er lengur hægt
að fullnægja þörfum óhagnýtu
framleiðslunnar með heildar-
aukningu hagnýtra fram-
kvæmda. Hvort þetta verður
fyrir áhrif uppblásturs-f jár-
málastefnu eða rýring kaupget-
unnar með skattaálagningu eða
ríkislántökum, er auðvitað eng-
anveginn sama. Hin sálrænu og
þjóðfjelagslegu verðmæti eru
afar ólík. En áhrifin verða ó-
hjákvæmilega í öllum tilfellum
andstæð fyrir lífshaginn.
x+y.
— Af hverju eru Hannes og
Olga ó.sátt?
— Hann stóð upp of fljótt þeg-
ar pabbi liennar kom inn í stofu.
— ? ? ?
— Já, og misti hana á gólfitS.
★
Hann: Ilún Sigga er hreinasti
engill.
Hún: Iss,------hún sem er svo
afskaplega máluð.
Hann: Hefir þú nokkurn tíma
sjeð engil, sem ekki er málaður?
★
— Mjer er sagt að vinnustúlk-
an þín hafi sagt upp vistinni.
Hvað getur hvin verið óánægð með
hjá ykkur?
— Kjólana af konunni minni!