Morgunblaðið - 16.11.1943, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIt*
Þríðjudagur 16. nóv. 1943

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Aðala tri ði ð
ÞEGAR MORGUNBLAÐIÐ hefir rætt sjálfstæðismál-
ið að undanförnu, hefir það verið með ráðnum hug gert,
að halda utan við þær umræður öllu öðru en því, sem er
aðalatriði málsins, þ. e. stofnun lýðveldisins. Blaðið telur
það mestu varða, að þjóðin sameinist um þetta höfuðat-
riði, en fresti hinsvegar því um stund, að taka ákvarðanir
um ýmis önnur atriði varðandi framtíðar stjórnskipan
landsins, atriði, sem eru mjög þýðingarmikil, en þurfa
ekki nauðsynlega að afgreiðast í sambandi við aðalmálið.
Af þessari ástæðu hefir Morgunblaðið ekkert blandað
sjer inn í þann ágreining, sem er innan stjórnarskrár-
nefndar, varðandi kjör forseta lýðveldisins, hvort hann
eigi að vera þjóðkjörinn eða kosinn af Alþingi, eins og
meirihluti nefndarinnar leggur til. Blaðið lítur svo á, að
enda þótt það fyrirkomulag þætti heppilegra, að forseti
væri þjóðkjörinn, (beint eða óbeint, gegnum fulltrúa-
kjör), geti sú skipan biðið þar til stjórnarskráin í heild
verður endurskoðuð, sem væntanlega verður strax að
stríðinu loknu, vegna þess, að fyrsti forsetinn hefir í raun
og veru þegar verið kjörinn. Um hann er enginn ágrein-
ingur, hvorki á Alþingi nje hjá þjóðinni.
Vafalaust mun einnig rísa ágreiningur um valdaskift-
ingu forsetans og Alþingis. Þetta er ákaflega mikils-
vert atriði og nauðsynlegt, áð þar sje sú ein skipan ger,
sem lýðveldinu er mestur styrkur að í framtíðinni. Þetta
atriði þurfa vitrustu menn um að fjalla og gerhugsa til-
lögur í því efni. En það er sannfæring vor, að minni hætta
verði á víxlsporum við skipan þessara mála, ef það er látið
bíða, þar til búið er að stofna lýðveldið.
Að verjast útsoginu
NÝLEGA birtist hjer í blaðinu grein eftir dr. Odd Guð-
jónsson um utanríkisverslunina í róti styrjaldarinnar. Er
þessi grein um margt merkileg og sýnir mjög athyglis-
verðar staðreyndir í sambandi við gerbreytingar, sem
hafa átt sjer stað á sviði viðskifta og efnahagsmálanna
síðustu árin. Mjög eftirtektarvert er það, sem vakið er
athygli á í niðurlagi greinarinnar, hversu hagstæður versl
unarjöfnuður hefir frá því á árinu 1940 haft tiltölulega
litla þýðingu í sambandi við heildarniðurstöður viðskift-
anna við útlönd. Um það segir: „Má þessu til staðfestingar
benda á, að þrátt fyrir 47 milj. kr. óhagstæðan verslunar-
jöfnuð á síðasta ári, jukust erlendar inneignir bankanna
um 128,2 milj. kr., en frá 1. sept. 1989 til þessa tíma hefir
afstaða bankanna gagnvart útlöndum batnað um 417,3
milj. kr., enda námu erlendar inneignir bankanna 1. okt.
í ár 401,2 milj. kr. Það, sem hjer hefir gerst, er að aðrir
þættir greiðslujafnaðarins hafa öðlast aðra og meiri þýð-
ingu en áður. Það þarf ekki að taka það fram, að þessi
þróun á nær eingöngu rót sína að rekja til dvalar Breta
og Bandaríkjamanna hjer á landi og þeirra framkvæmda,
er þeir hafa haldið uppi“.
Má af þessu ljóst vera, að aðstaða okkar er svipuð því,
sem mikil alda hafi skolað á land með sjer ýmsum verð-
mætum. Hitt er óráðið, hversu mikið af þessunÝverðmæt-
um skolast aftur burt með útsoginu.
Aðrar þjóðir, sem nú standa á blóðugum orustuvelli,
gefa sjer tíma til þess, mitt í vopnabrakinu, að ræða fram-
tíðaröryggi sitt eftir stríðið. Við horfum á ,,rekann“ í fjöru
borðinu. Metumst um skiftingu hans. — En hvað höfumst
við að til þess að gera hann landfastan, — tryggja okkur
gegn því að útsogið skilji okkur eftir tómhenta og ráð-
vilta á eyðisandi fyrirhyggjuleysisins?
Þjóðin verður að sameinast í einu sterku átaki, til þess
að gera rekann landfastann, tryggja sig gegn geigvæn-
legum hættum, sem búa í útsoginu.
í Morgunbiaðinu
fyrir 25 árum
! Inflúensan, eða spánska
veikin, eins og hún var kölluð
af sumum, breiðist lit.
/ 18. nóv.
„Inflúensan er nú komin aust-
ur um allar sveitir. Samkvæmt
skeyti að austan í gær er veik-
in mikið útbreidd í Flóanum, er
komin á nokkra bæi í Gríms-
nesi, á Skeiðum, í Hreppum og
í Tungum. Um manndauða get-
ur ekkert“.
★
Katla heldur áfram að
gjósa.
21. nóv.
„Undanfarið hefir Katla haft
svo hægt um sig, að menn hafa
haldið, að hún væri hætt að
gjósa. En því er þó ekki að
fagna. Katla hefir sennilega
byrjað á nýjan leik skömmu
fyrir síðustu helgi. Á sunnudags-
morgun var ekki laust við ösku-
fall hjer í bænum. í fyrramorg-
un var talsvert öskufall á
Stokkseyri, og skipverjar á Is-
lands Falk sáu strók mikinn af
Kötlu á leið sinni hingað frá
Seyðisfirði“.
★
Þá var ekki ljósadýrðinni
fyrir að fara á götum bæjar-
ins.
25. nóv.
„Myrkrið á götunum á kvöld-
in er afskaplegt. Það er bókstaf-
lega hættulegt að vera á ferli,
þegar kvölda tekur. Enda vitum
vjer um það, að menn hafa hras-
að í myrkrinu og hlotið meiðsl
af“.
★
Um flaggið á Stjórnarráð-
inu segir:
i 25. nóv.
„Flaggið íslenska, sem stjórn-
arráðið flaggar með nú upp á síð
kastið, er orðin slík drusla, að
það er skömm að nota það. Á
því er stórt gat og það er meira
eða minna rifið. Stjórnin þarf að
kaupa nýtt flagg sem fyrst“.
★
Russar reyndust vondir
skuldunautar:
28. nóv.
„Frakkar voru fyrir ófriðinn
aðal lánardrotnar Rússa. í ófrið-
arbyrjun skuldaði rússneska
stjórnin þeim 13.6 miljarða
franka og þar að auki skulduðu
rússneskar stofnanir frönskum
bönkum 5 miljarða franka. Svo
komu ófriðarlánin, er voru orð-
in 10.2 miljarðar frankar. Alls
skulda Rússar Frökkum um 30
miljarða, og eru það tveir þriðju
þess fjár, sem Frakkar eiga úti-
standandi hjá erlendum þjóðum
og þriðjungur af þjóðareign
Frakka“.
ÞJÓÐVERJAR TAKA
3 EYJAR.
London í gærkveldi. — Þýska
frjettastofan segir frá því í
dag, að Þjóðverjar hafi náð á
sitt vald þrem smáeyjum í
botni Adriahafs, en eyjai^þess-
ar höfðu verið á valdi júgó-
slafneskra skæruliða. Þjóð-
Verjar segjast hafa tekið
nokkra tugi fanga á eyjum
þessum. — Reuter.
Skortur á iðnlærð-
um mönnum.
HIN SÍÐARI ár hafa orðið mikl-
ar tæknislegar framfarir hjer á
landi. Á sviði iðnaðar hafa órð-
ið miklar og merkilegar fram-
farir. íslendindar gera nú margt
sjálfir, sem sjálfsagt hefði þótt
að sótt væri til útlanda fyrir
nokkrum árum. Við smíðum skip
og gerum við vjelar. Bifreiða-
viðgerðir eru hjer eins góðar og
þær gerast bestar annarsstaðar
og alltaf eru að rísa upp ný fyrir
tæki, sem leita inn á nýjar braut
ir á sviði iðnaðar og verklegra
framkvæmda.
En það ber öllum saman um,
að okkur vanti iðnlærða menn
á ýmsum sviðum. Dýrmætar vjel
ar, sem keyptar eru til landsins
koma ekki að fullu gagni, nje
afkasta fullu verki, vegna þess,
að það vantar menn, sem kunna
með vjelarnar að fara. Hjer er
á ferðinni vandamál, se'm hefir
mikla þýðingu fyrir framtíð
landsins. Það er ekki nóg að sjá
framtíðarmöguleikana, ef ekki
er um leið hugsað um, að ala
upp og menta menn, sem eru fær
ir um að hagnýta sjer og vinna
úr möguleikum, sem landið hef-
ir upp á að bjóða. Það vantar til-
finnanlega skilning til, að ung-
um efnilegum mönnum sjeu gef-
in tækifæri til að menta sig á
hinum verklegu sviðum.
★
Sækir æskan ekki
hagnýta þekkingu til
útlanda?
SÍÐASTLIÐIN 2—3 ár hefir
verið stöðugur straumur ungra
menntamanna til Bandaríkjanna.
— Hafa Bandaríkjamenn sýnt
Islendingum óvenjulega mikinn
skilning og velvild með því að
greiða fyrir ungum íslending-
um, sem sótt hafa skóla vestra.
Greidd hefir verið gata íslenskra
námsmanna í Ameríku betur, en
við gátum gert okkur vonir um.
Merkir skólar hafa veitt styrki
og ókeypis kenslu. En ef athug-
aður er listi yfir það námsfólk,
sem farið hefir vestur um haf
til náms og námsgreinar, sem
það leggur stund ,á taldar, þá
sjest, að langmestur hluti náms-
lólksins stundar bóklegt nám,
eða býr sig undir embættispróf.
Það er nauðsynlegt, að þjóðin
eigi vel mentaða embættismenn
og vísindamenn, en ef framhalds
nám íslenskra mentamanna er-
lendis' beinist eingöngu að hin-
um bóklegu fræðum, þá er hætta
á að mentun íslenskrar æsku
beinist um of að því viti, sem
ekki verður látið í askana.
Tugir ungra islenskra iðnaðar
manna þrá meiri menntun, en
hægt er að veita þeim hjer á iand
landi á sviði vjeltækni og í fleiri
greinum. En þeir fá ekki sömu
tækifæri eins og t. d. stúdentar
frá mentaskólunum, sem virðast
allir vegir færir, ef þeir vilja
komast til framhaldsnáms í Ame
ríku.
Mjer er ekki kunnugt hverjir
ráða því, að mentaskólastúdent-
ar eru teknir fram yfir aðra unga
íslendinga, þegar um framhalds-
nám er að ræða erlendis. Kann-
ske liggur það hjá Bandaríkja-
mönnum, þó ótrúlegt megi virð-
ast, þar sem það er fjarri venj-
um þar í landi, að taka menta-
skólastúdenta fram yfir annað
námsfólk. Ef til vill liggur sök-
in hjá þeim mönnum, íslenskum,
sem spurðir eru til ráða um
hvaða ,,sort“ íslenskrar æsku
eigi að fá tækifæri til framhalds-
náms í útlöndum. Kannske er
bara um misskilning að ræða.
Hjer skal ekkert um það fullyrt,
en hinu aftur á móti slegið föstu,
að íslensku þjóðinni er nú eins
og stendur ekki síður þörf á vel
mentuðum og færum iðnaðar-
mönnum á ýmsum svíðum og
vel mentuðum bændum, eins og
mönnum, sem nema fræði er gera
þá færa til að gerast háskóla-
kennarar í ákveðnum vísinda-
greinum.
Fyrir nokkrb kom fram til-
laga um það, hjer í þessum dálk-
um, að heppilegt væri að senda
10—15 unga menn, sem vildu
leggja stund á skipasmíðar, vest-
ur um haf til að læra þá iðn.
Þetta var tillaga, sem hið opin-
bera hefði þegar átt að taka til
athugunar. Á þeim ófriðartím-
um, sem við nú lifum, eru að
gerast slík undur í allri tækni,
að fáir geta gert sjer í hugar-
lund hve stórkostlegar þær eru.
Við verðum að hverfa frá
þeirri villu, að mentaskólastú-
dentar ei nirsjeu þess verðir að
fá möguleika til framhaldsnáms
— ekki síst þar sem það er mjög
takmarkaður hópur íslenskrar
æsku, sem getur fengið að
stunda nám í menntaskólum okk-
ar vegna rúmleysis í skólunum.
Stríðgróði okkar íslendinga er
hverfull, en hann getur veitt
okkur tækifæri til að skapa var-
anleg verðmæti fyrir þjóðina,
ef við notum hann á rjettan
hátt. Vel mentuð æska á hvaða
sviði sem er, ekki síður iðnaðar-
menn, bændur og verkamenn,
eins og vísindamenn og embætt
ismenn, er betri varasjóður fyrir
þjóðina heldur en bankar fullir
af stríðsgróðagulli.
★
Ónærgætni g'ötu-
söngvara.
í REYKJAVÍK er ekki til sú
tegund götusöngvara, sem halda
söngskemtanir við hús manna í
þeirri von, að kastað sje til þeirra
nokkrum skildingum fyrir skemt
unina. Hinsvegar er til önnur og
verri tegund söngmanna í þess-
um bæ, en það eru þeir, sem að
næturlagi ganga syngjandi um
götur bæjarins og vekja borgar-
ana upp um hánætur.
Aðfaranótt sunnudagsins síð-
astliðinn gekk smáhópur þessara
götusöngvara um bæinn. Það
var ekki að sjá, að þessir há-
væru músiksjálfboðaliðar væru
örir af víni, en gleði þeirra var
svo hávær, að þreyttir bæjarbú-
ar, í heilu bæjarhverfi höfðu
ekki svefnfrið lengi nætur.
Það er lítil nærgætni hjá
mönnum, að haga sjer eins og
þessir ungu menn gerðu. Ekkert
vissu þeir, líema að við götur
þær, sem þeir gengu um byggju
svefnstygg gamalmenni, þjáðir
sjúklingar, eða ungbörn. Söng-
ur og gleði er gott, en einungis
þar sem það á við.