Morgunblaðið - 16.06.1944, Blaðsíða 6

6
MORUUNBLAÐIÐ
Föstudagur 16. júní 1944;
Framtíð raforkunotkunar á
Islandi
á, að unnt sje að gera því þau skil
á fáum árum, að til íullnustu sje.
Þessum málum er einnig þannig
háttað, að enda þótt gerð sje heild-
aráætlun um skipulagsbundna hag-
nýtingu vatnsaflsins og tilhögun á
vinnslu og flutningi raforku, þá
verður að gagnrýna hana og endur-
skoða að staðaldri síðan vegna
breyttra aðstæðna og nýrrar reynslu
og þekkingar.
Hinsvegar knýr hin brýna þörf
aukinnar raforku hvarvetna á
landinu til skjótra framkvæmda
um auknar virkjanir og' nýjar raf-
veitur. Þareð nauðsynlegt er að þess
verði gætt svo sem kostur er á
hverjum tíma, að þær framkvæmd-
ir, sem ráðist er í, verði í samræmi
við hina haganlegustu tilhögun á
hagnýtingu á vatnsafli landsins í
heild og á öflun raforku handa öll-
um íbúum þess, er aðkallandi
að koma þeirri skipan á stjórn og
meðferð raforkumála landsins, er
tryggi þetta sem best. Fe’r ekki
hjá því að ríkisvaldið verður þar
að vera aðili að. Það er livorteggja,
að ríkið verður að hafa í sínum
höndum rjettinn til að ákveða hverj
ar framkvæmdir er ráðist í og um
tilhögun þeirra og að það verður
að iáta fara frarn þœr rannsóknir,
sem nauðsynlegar eru til að úr því
verði skorið á hverjum tíma, hvaða
tilhögun er hin rjetta.
Þótt rannsóknum sje -ekki langt
á veg komið, er þegar ljóst, að hin
haganlegasta tilhögun á öflun raf-
orku handa íbúum landsins er þeim
skilyrðum bundin, að ráðist verði
í einstakar framkvæmdir, sem varða
sameiginlega mörg hjeruð og taka
jafnvel til heilla landshluta í senn.
Að allsíór orkuver verði reist, sem
hvert urn sig vinna raforku handa
mörgum hjeruðum eða heilum lands
hluta og mannvirki þurfi að gera,
sem tekur yfir j)að svæði allt íil
flutnings orkunni, Jiað er ef til vill
jafnvel ekki syo langt fram undan
sem mörgum kann að finnast á-
stæða til að ætla, að raforka verði
flutt í stórum stíl milli landshlut-
anna. Hin haganlegasta þróun
jjessara mála verður varla betur
tryggð á annan hátt en þann, að
ríkið taki beinlínis í sínar hendur
að sjá um og annast j)ær fram-
kvæmdir, sem eru sameiginleg hags-
nunamál íbúa margra Jijeraða,
heilla landshluta eða fleiri en eins
landshluta í senn.
Til jjessa hefir verið varið næst-
um fimmtíu miljónum króna til
að gera raforkuver og raforkuveit-
ur. Til að auka rafaflið upp í
100.000 hestöfl og veita ofkunni
til notenda munum við þurfa að
gera mannvirki, sem við núverandi
verðlag myndu sennilega kosta
fjórum sinnUm meira að krónutali,
að minnsta kosti.
Hjer í okkar strjálbýla landi er
og, verður kostnaðurinn af að flytja
raforkuna frá vinnslustöð til not-
enda hlutfallslega mikill og jafnan
verður hann verulegur hluti af
kostnaðarverði hennar. Vegna þess
hve mannvirki til flutnings og dreif-
ingar orkunnar eru kostnaðarsöm
er til muna auðveldara að sjá þeim
fyrir raforku, sein í þjettbýli búa
en jrar sem byggð er dreifð. Enda
liafa hvarvetna kaupstaðabúar fyr
orðið rafmagns aðnjótandi en íbúar
sveitabyggða. Þau lönd eru enn ekki
mörg, sem komin eru vel á veg
með að sjá íbúum sveitanna fyrir
rafmagni, enda þótt mjög hafi mið-
að. áfram í þeim efnum síðustu
árin fyrir ófriðinn.
Fullyrða. má, að unnt sje að sjá
öllum íbúum kaupstaða og kaup-
túna hjer á landi fyrir nægri raf-
c.rku til 'almenningsþarfa, sem svo
er kallað, með eigi meiri tilkostnaði
en svo, að kostnaðarverð orkunnar
þégar til notancians kemur, megi
teljast viðunandi, og að þau fyrir-
tæki, sem þetta annast, geti haft
þær tekjur af sölu raforkunnár,
sem með þarf til þess að fyiúrtæk-
in sje fjáhagslega sjálfstæð.
Um sveitir landsins er öðru rnáli
að gegna. 1 öllum sveitum landsins
er byggð svo dreifð, og kostnaður
af að dreifa raforku um hana svo
mikill, að kostnaðarverð orkunnar
þegar hvin kemur' til notandans er
orðið óhóflega hátt. Eins og sakir
standa er ekki hægt að reikna með
því, að unnt sje að veita rafmagni
um sveitir landsins á þeim grund-
velli að tekjur af raforkusölunni
beri allan kostnað. Dreifbýiaraf-
veitum er ekki hægt að koma upp
og reka hjer á landi á f.járliags-
lega sjálfstæðum grundvelli.
Það hefir nú að vísu verið venja
að líta svo á, að reka beri raforku-
vinnslu og dreifingu sem fjárhags-
lega sjálfstæð fyrirtæki, skoða raf-
magnið sem verslunarvörn, seni
notendur þess verða að greiða því
verði, sem á því þarf að vera til
þess að tekjur afsölunni verivinnslu
og dreifingarkostnaðinn. Það er
þá um leið lagður sem mælikvarði
á rjettmæti og tilverurjett raf-
veitufyrirtækis, að það geti orðið
fjádhagslega sjálfstætt. En önnur
sjónarmið koma einnig til greina.
Formaður Verkfræðingafjelags Is-
lands sagði eitt sinn, er rætt var
um rafveitur á Islandi: „Rafmagn-
ið er ekki aðeins verslunarvara.
Það er draumur þjóðarinnar".
Spurningin er sú, hvort þjóðin hef-
ir ráð á því, að láta draum sinn
rætast.
En það er rjett að gera sjer grein.
fyry' því, að rafvirkjun sveitanria
er sjerstakt verkefni, að verulegu
Jeyti frábrugðið rafvirkjun þjett-
býlisins bæði að fjárhagslegu til-
liti og að þyí er til tækni tekur.
Þessi tvennskonar verkefni þarf að
talta til meðferðar hvort í sínu
lagi. * Að lilanda jieim algerlega
sainan yrði til þess eins að torvelda
lausn hvortveggja. Aðrar þjóðir svo
sem t. d. Bandaríki Norður-Ame-
ríku hafa gert sjer grein fyrir þessu
og hafið rafvirkjun *sveitanna á
sjerstökum skípulagslegum grund-
velli. Það munum við einnig verða
að gera. Og það mun koma í ljós,
?iY) okkur mun verða töluvert á-
gengt í „raflýsingu" sveitanna,
þegar við höfum skapað þann skipu-
lagslega grundvöll, sem hjer á við,
þi'átt fyrir hina miklu fjárhags-
legu örðugleika, sem er við að etja.
ísland er frá náttúrunnar hendi
erfitt land að byggja og nytja, en
Jisð er ekki gæða snautt land. Þvert
á móti. Það geymir mikla fjársjóðu
og mun launa þjóð sinni.vel -ef hún
hefir vit, vilja og orku til að nýta
gæði jiess. En til jiess verður þjóð-
in að jieitá allri kænsku tækninn-
ar. Og í þeirri sókn verður raf-
magnstæknin eitt «skæðasta vopnið
gegn hinni erfiðu náttúru landsins.
Með rafmagnsljósum mun jijóðin
geta unnið bug á skammdegis-
drunganum. Ennþá þekkkir hún lít-
ið til þeirra möguleika, sem raf-
ljósatæknih getur veitt henni til
heilsuverndar hennar. Rafmags-
tæknin mun veita þjóðinni yl og
Framh. á bls. 7