Morgunblaðið - 16.06.1944, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
HkrcipitiMftfei
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Sögulegur fundur á
Alþingi í dag
SAMEINAÐ ALÞINGI kemur saman til fundar kl. 1,30
miðdegis í dag. Á dagskránni verða tvö mál, sem marka
tímamót í sögu þjóðar vorrar.
Fyrra dagskrármálið er tillaga til þingsályktunar um
niðurfelling dansk-íslenska sambandslagasamningsins frá
1918. Er hún svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að lýsa yfir því, að niður sje fallinn
dansk-íslenski sambandslagasamningurinn frá 1918“.
Þegar Alþingi hefir lokið afgreiðslu þessa máls, verður
tekið fyrir annað dagskrármálið, sem er tillaga til þings-
ályktunar um gildistöku stjórnarskrár lýðveldisins ís-
lands. Þar segir, að lýðveldisstjórnarskráin skuli öðlast
gildi „laugardaginn 17. júní 1944, þegar forseti sameinaðs
Alþingis lýsir yfir því á fundi í Alþingi“.
★
Fundurinn í sameinuðu Alþingi í dag verður sögulegur
viðburður. í dag verður höggvið á siðustu leifarnar af
valdi erlendra stjórnarvalda í íslenskum málum. Og á
morgun taka íslendingar upp nýtt stjórnarform, lýðveldi
í stað konungsstjórnar.
í dag renna íslendingar huganum 682 ár aftur í tím-
ann, eíi það eru aldirnar og árin, sem þeir ha-fa lotið er-
lendu konungsvaldi. og segja má með sanni, að þeir hafi
alla tíð lotið því nauðugir.
★
Margs hafa íslendingar að minnast á þessum tímamót-
um. Fyrst og fremst minnast þeir þeirra manna, sem á
liðnum öldum stóðu vörð um rjettindi landsins og voru
ætíð boðnir og búnir til þess að taka upp baráttu fyrir
þau. Jafnvel á mestu niðurlægningartímum þjóðar vorr-
ar, risu upp menn úr alþýðustjett, sem stóðu fast á ís-
lenska málstaðnum. Þeir voru sí-vakandi. Altaf boðnir og
búnir til þess að minna erlendu valdhafana á loforðin,
sem íslendingum voru gefin, er þeir 1262 gengu hinu
erlenda konungsvalai á hönd, og hversu mjög þau loforð
hefðu verið vanefnd.
Baráttu þessara manna hefir lítt verið á lofti haldið.
En þó má fullyrða, að þeir hafi með árvekni sinni og
þrautsegju lagt undirstöðuna að viðreisnar og vakning-
arstarfi hinna þjóðkunnu manna, sem hófu sjálfstæðis-
baráttuna af fullum krafti, á 19. öld. Það er engan veginn
víst, að þessar síðari tíma frelsishetjur hefðu komist eins
langt í baráttu sinni og raun varð á, ef hinir, sem uppi
voru fyrr á öldum hefðu sofiö á verðinum. Svo mikið er
víst, að Jón Sigurðsson, sá maðurinn sem hæst gnæfir í
frelsisbaráttu þjóðarinnar, sá maðurinn, sem lagði grund-
völlinn að þeirri baráttu, sem nú lyktar með endurreisn
lýðveldis á íslandi, studdist í starfi sínu við mörg skjöl
og skilríki, sem fyrri alda útverðirnir höfðu eftir skilið.
Þessvegna er þjóðinni skylt að þakka einnig þessum
mönnum nú.
★
Á morgun verður lýðveldið endurreist á hinu forna
Lögbergi á Þingvelli. Þetta verður mikill hátíðisdagur
íslensku þjóðarinnar. Sjálf hefir þjóðin sýnt í verki, að
þenna dag þráði hún. Þjóðaratkvæðagreiðslan 20. til 23.
maí s.l. varð með þeim glæsileik, að engin dæmi eru slíks,
hvorki hjer á landi nje í nokkru öðru lýðfrjálsu landi.
Eftir þá atkvæðagreiðslu gat engin þjóð verið í vafa um,
hver væri vilji íslensku þjóðarinnar. Enda má óefað full-
yrða, að það er þessi einbeitti þjóðarviljið sem hefir átt
drýgstan þátt í þeim vinsamlegu móttökum, sem íslenska
lýðveldið hefir þegar fengið hjá erlendum ríkjum, stórum
og smáum.
Þökk sje íslensku þjóðinni. Og þökk sje þeim erlendu
ríkjum, sem þegar hafa sýnt hinu íslenska lýðveldi vott
vinsemdar og virðingar. Alt verður þetta til þess að
styrkja trú vor íslendinga á framtíðinni. Með þakklátum
hug fagnar íslenska þjóðin hinum mikla hátíðisdegi.
Sjötug verður á morgun (17.
júní) húsfreyja Elín Davíðsdótt
ir á Sauðadalsá í V.-Húnavatns
sýslu. Elín er Þingeyingur að
ætt og uppruna. Um tvítugsald
ur fluttist hún úr átthögum sín-
um vestur að Höfnum á Skaga.
Á þeim árum voru Hafnir eitt
af höfuðbólum Húnavatnssýslu
og eru það raunar enn. þrátt fyr
ir ýmsar breyttar aðstæður í
búnaðarháttum. Þá bjó í Höfn-
um Jónína Jónsdóttir sem verið
hafði síðari kona Árna bónda í
Höfnum. Hafði Jónína skrifað
stjúpdóttur sinni frú Sigur-
laugu Knudsen, sem þá var á
Grenjanarstáð, og beðið hana
að útvega sjer duglega stúlku
til matreiðslu og annara inni-
verka, og varð Elín fyrir val-
inu. Hún hafði þá um skeið ver
ið hjá frú Sigurlaugu og manni
hennar, sjera Luðvig Knudsen,
og þeim að góðu einu kunn. Það
kom brátt í ljós að frú Sigur-
laugu hafði tekist valið vel, því
nokkru síðar segir Jónína í
Höfnum, í brjefi til frú Sigur-
laugar, að jafnduglega stúlku
til allra inniverka, sem Elínu,
hafi hún aldrei haft.
í Höfnum kyntist Elín ung-
um manni, Eggert Eggertssyni
frá Ánastöðum á Vatnsnesi, en
hann slundaði þá sjóróðra þar
við Skagann, og giftust þau
skömmu síðar. Eggert var son-
ur Eggerts bónda Jónssonar á
Ánastöðum, og er margt þeirra
ættmanna þar á nesinu og merk
isfólk. Elín og Eggert reistu bú
að Ánastöðum og bjuggu þar í
nokkur ár, en síðan fluttu'st þau
að Sauðadalsá um aldamótin og
bjuggu þar þangað til Elín misti
mann sinn, 1930. En síðan hefir
hún búið þar með sonum sín-
um.
Það kom brátt í ljós, að Elín
hafði ekki til einskis dvalið á
þessum tvéimur fyrirmyndar
heimilum, sem áður er getið.
Hún gerðist skörungur í bú-
skapnum og svo er hún skapi
farin, sem best var með konum
lands vors til forna, að ógjarn-
an mun hún vilja láta hlut sinn
við hvern sem er að etja, en
sannur vinur vina sinna.
Þau hjón eignuðust sex börn,
þrjú sem dóu ung og þrjú sem
nú eru upp komin: Tveir synir,
Gunnlaugur og Þormóður, sem
nú búa á Sauðadalsá með móð-
ur sinni, og ein dóttir, Jónína,
gift Haraldi skipstjóra Björns-
syni í Reykjavík.
Sveitungar Elínar og vinir
munu fá kærkomið tækifæri til
þess að gleðjast með henni á
þessum merkisdegi æfi hennar,
H.
Pöstudagur 16. júní 1944 ’
Gleðilega hátíð.
ÞJÓÐHÁTÍÐIN HEFST í raun-
inni í dag.‘ Upp úr hádeginu í dag
leggur fólk niður vinnu og há-
tíðin hefst. Alþingi mun í dag
ganga endanlega frá skilnaðar-
málinu og ákveða gildistöku lýð-
veldisins, því sannleikurinn er sá,
að það er ekki fyrr en í dag, að
samþykt verður á Alþingi, að lýð
velplið skuli stofnað þann 17, júní
Það hefir verið talað um það
í ræðu og riti, að nú eigi þjóðin
að standa saman sem einn maður
á þessari hátíð og víst eru slíkar
hvatningar góðar. Jeg er nú samt
þeirrar skoðunar, að það sje al-
gjör óþarfi, að vantreysta okkur
almúganum, eins og gert er.
Sumir eru með öndina í hálsin-
um og óttast ölvun á Þingvöllum.
Mjer er sagt, að hætt hafi verið
að hafa dansleik á íþróttapallin-
um mikla. Unga fólkinu hefði
þótt gaman að ,,svinga“ sjer á
meðan beðið var eftir fari í bæ-
inn.
Allar hömlur eru leiðinlegar
og verða til þess, að óskemtilegur
blær kemst á hátíðahöld. Jeg
vildi að einhverntíma yrði haldin
þjóðhátíð, þar sem öllum leyfðist
alt, sem þeirvildu. Þar sem, væri
dansað og sungið, drukkið og
spilað. Engar hömlur lagðar á
fólkið. Húrra! Það yrði gaman!
En svo ekki meira um það. I
dag og næstu daga höldum við
virðulegasta lýðveldishátíð — og
við segjum gleðilega hátíð.
Hátíðarmerkið.
MERKI LÝÐVELDISHÁTÍÐAR
INNAR er íslenskur fánaskjöld-
ur og efst á skildinum er sólar-
merki og í því stafirnir 17 júní
944, Þjóðhátíðarnefndin ljet gera
þessi merki úr málmi vestur í
Ameríku og tókst að fá þáu gerð
og komið hingað, en lengi leit
svo út, að ekki myndi hægt að
koma merkjunum að vestan í
tæka tíð. En það tókst og í gær
var byrjað að selja merkin á göt
um bæjarins.
Merkin eru mjög smekkltega
gerð og eru gerð úr gúðu efni.
Þau eru seld á 10 kr. og getur
það varla kallast <dýrt, samanbor
ið við annað. Er ekki langt að
minnast, að pappamerki voru
seld hjer á götunum fyrir sama
verð.
Það eina, sem jeg óttast um í
sambandi við, merki þessi er, að
ekki hafi verið hægt að fá nóg
af þeim, því jeg er viss um að
eftirspurnin verður mjög mikil
og allir vilja eiga Þjóðhátíðar-
merki til minningar um stofnun
lýðveldisins.
Önnur merki og minja
gripir.
NOKKUÐ hefir verið framleitt
af öðrum merkjum og minjagrip
um fyrir lýðveldishátíðina, en þó
sennilega minna, ef meira hefði
verið ráð fyrir, ef meira hefði
verið til af efni í landinu í slíka
gripi, og ekki hefði verið stríð.
Hátíðanefndin hefir gert ráð-
stafanir til að framleiddir væru
veggskildir fyrir hátíðina, en þeir
komu ekki í tæka tíð. Gerður hef
ir verið smekklegur eirskjöldur
með hátíðamerkinu, sem margir
munu hafa gaman af að eiga.
Eitthvað fleira mun verða á
boðstólum. Fer það eftir smekk
manna, hvað þeir vilja kaupa og
eiga af því, eins og gengur.
•
Hátíðarfrímerkin.
HÁTÍÐARFRÍMERKIN koma út
á morgun. Á þeim er góð mynd
af Jóni Sigurðssyni og merkin
eru vel gerð. Ekki hefir verið
skýrt frá upplagi frímerkjana, en
búast má við að það sje allmikið.
En þrátt fyrir það munu hátíða-
frímerkin verða verðmæt í fram
tíðinni og einkum þó þau, sem
notuð verða á brjef, sem send
verða frá Þingvöllum meðan á
hátíðinni stendur, því þau brjef
verða stimpluð með sjerstökum
hátíðarstimpli.
Munu allir sjá, að óþarfi hefði
verið að deila um jafn-
sjálfsagt mál, eins og að gefa út
hátíðarfrímerki, en það var ekki
laust við að nokkur átök yrðu
um, hvort gefa ætti út sjerstök
frímerki í tilefni af hátíðinni,
eins og lesendur mínir ef til vill
muna.
„Köld kveðja“.
KONA ein hjer í bænum kom
til mín í gærmorgun og sagði, að
sjer fyndist það kaldranaleg
kveðja, sem þeir íbúar bæjar-
húsanna fengu, er ekki vildu
setja upp flögg á svalir sínar.
„Því mátti fólkið ekki hafa sína
skoðun í þessu máli? Jeg veit, -
að því þykir ekki síður vænt um
fánann en hinum. Þeir, sem ekki
settu fána á svalir sínar, voru
þeirrar skoðunar, að setja ætti
flögg við aðaldyr bygginganna.
•
Samtaka nú.
EIGUM VIÐ við ekki að snúa
okkur sem snöggvast aftur að
sjáfri hátíðinni. Það mun fara
mjög eftir veðrinu, hvernig
tekst með hátíðahöldin á Þing-
völlum. Það er ekki vitað hve
margir verða þar eystra, en bú-
ast má við að alt að 20 þúsund
manns verði á*Þingvöllum þessa
daga.
Þar þurfa allir að vera sam-
taka um áð gera hátíðina sem
glæsilegasta. Allir eiga að taka
þátt í því sem fram fer. Hver og
einn einasti maður á að vera
virkur þátttakandi í hátíðahöld-
unum, en ekki eingöngu áhorf-
andi.
Þegar ætlast er til að menn
syngi, eiga allir að syngja með.
Þegar menn eiga að vera kyrrir
og hafa mínútu þögn, á hver og
einn einasti maður að taka þátt
í þeirri hátíðlegu stund, o. s. frv.
Á sunnudag verður skrúðganga
hjer í bænum. Það á að verða
stærri skrúðganga en nokkru
sinni hefir sjest hjer í bæ. Ung-
ir og gamlir, allir eiga að ganga
með í skrúðgöngunni. Börnin
eiga að mæta með fánana sína
og fullorðna fólkið í sparifötun-
um síhum.
Samtaka nú!
í dag er jeg glaður ...
Á ÞJÓÐHÁTÍÐ LÝÐVELDIS-
STOFNUNAR á íslandi ættu all-
ir Islendingar að taka undir með
skáldinu og segja:
„I dag er jeg glaður, í dag vil
jeg gefa ....“.
Við eigum að gefa hver öðrum
„demanta, perlur og skínandi
gull“, vináttu og samheldni. Við
eigum að gefa upp sakir og
gleyma gömlum erjum og illind-
um, með þakklátum hug fyrir
að við, sem nú lifum, fáum að
taka þátt í hinum mikla sögulega
atburði þjóðar vorrar.
Við þökkum þá vináttu og þær
viðurkenningar, sem okkur hefir
hlotnast frá erlendum þjóðhöfð-
ingjum og vinveittum þjóðum.
Við eigum að sýna öllum heimin
um, að við berum ekki kala til
neins. Hið unga lýðveldi rjéttir
út vinarhönd sína á þessari
stundu og framvegis.
Mætumst heil á hátíðinni.