Morgunblaðið - 06.07.1944, Blaðsíða 6

MOjt»G UNBLAÐIÐ
Fimtudaginn 6. júlí 1944
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyTgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Jafnrjetti konunnar
Á SÍÐASTA landsfundi kvenna var m. a. gerð sú
krafa fyrir hönd íslenskra kvenna, „að jafnrjetti karla og
kvenna sje trygt í stjórnarskránni“.
Ókunnugir kunna að draga þá ályktun frá þessari
kröfu, að við íslendingar sjeum svo langt á eftir flestum
öðrum þjóðum, að hjer sje ekki enn komið á jafnrjetti
milli karla og kvenna. En það er að sjálfsögðu ekki þetta,
sem konurnar meina, heldur hitt, að þeim þyki hlutur
kvenna fyrir borð borinn í framkvæmdinni.
Svo sem kunnugt er, fengu konur fullkomið pólitískt
jafnrjetti við karla með stjórnarskrárbreytingunni 19.
júní 1915. Hún veitti konum kosningarjett og kjörgengi
til Alþingis, sem var hinn sami og karlmanna. Fjórum
árum áður (sbr. 1. 37, 11. júlí 1911) fengu konur sama
rjett og karlar til þess að njóta kenslu og ljúka fullnaðar-
prófi í öllum mentastofnunum landsins. Þá fengu konur
og sama rjett og karlar til embætta á íslandi.
Af þessu er ljóst, að íslendingar hafa verið í tölu þeirra
fyrstu þjóða, sem veittu konum jafnrjetti við karla.
Að sjálfsögðu gerir ríkisvaldið engan greinarmun á því,
t. d. hvað launakjör snertir, hvort það er karl eða kona,
sem gegnir stöðunni eða embættinu. Launin eru nákvæm-
lega hin sömu hjá konunni og karlmanninum, ef um sama
embættið er að ræða. Enda væri ekki hægt að tala um
jafnrjetti kvenna og karla til embætta, ef laun konunnar,
fyrir sömu störf, væru lægri.
Það er því ekki með sanni hægt að segja, að ríkisvaldið
gangi á rjett konunnar. Minsta kosti er ekkert ákvæði
til í stjórnskipulögum landsins, sem setur konuna skör
lægra en karla. Og ríkisvaldið á áreiðanlega ekki sök á
því, að konur skipa ekki fleiri embætti hjer á landi en
raun ber vitni. Orsökin er hin, að konur hafa ekki sótt
um embættin. Engin kona hefir t. d. sótt um sýslumanns
eða prestsembætti hjer á landi. Engin um prófessorsem-
bætti, engin um skólastjórastöðu við æðri skóla. Ein kona
gegndi um skeið hjeraðslæknisembætti, en hvarf frá því
starfi. Fyrir nokkrum árum sótti kona um ríkisfjehirðis-
embættið og hún fjekk það. ,
En þótt ekki verði með sanni sagt, að ríkisvaldið gangi
á hlut konunnar, er viðhorfið annað, er út í atvinnulífið
kemur. Þar er hlutur konunnar fyrir borð borinn. Þar
er það mjög algengt að konur vinni sömu störf og karl-
menn, en fyrir mun lægri laun. Hjer er mikið verkefni
að vinna fyrir konuna, að fá leiðrjettingu á þessu mis-
rjetti.
Kjör barnakennara
Á FULLTRÚAFUNDI Sambands íslenskra barnakenn-
ara, sem nýlega var haldinn hjer í bænum, var m. a. rætt
um launakjör kennarastjettarinnar. Var í því sambandi
bent á þá staðreynd, að s. 1. vetur hafi verið 70 skóla-
hjeruð án kennara með kennararjettinda og aðsókn að
Kennaraskóla íslands færi þverrandi.
Ekki er vafi á því, að barnakennarar eru verst laun-
uðu starfsmennirnir, sem ríkið hefir í þjónustu sinni.
Þó er það áreiðanlega svo, að óvíða ríður meir á því fyrir
þjóðfjelagið, að góðir og gegnir menn sjeu að starfi, en
einmitt við barnafræðsluna. Sjerstaklega er þetta áríð-
andi nú, eftir að heimilin urðu fámenn, og því ekki hægt
að sinna barnafræðslunni þar eins og áður var.
Kröfurnar til barnakennara hafa verið auknar hin síð-
ari ár. Skólavist þeirra hefir verið lengd og enn er markið
sett hærra þar. Þetta er rjett stefna. En á móti verður
aftur að koma það, að kennarar geti helgað sig starfinu
að loknu námi.
Alþingi verður að bæta kjör barnakennara, svo örugt
sje, að góðir menn fáist í þær stöður. Vafalaust má víða
í sveitum sameina prestsþjónustu og forstöðu heima-
vistarskóla. En góðir heimavistarskólar eru áreiðanlega
bestu uppeldisstofnanirnar, sem völ er á.
Njósnarar ÞjóSverja
fluttir frá Tangtsr
LONDON í gærkveldi: —
Anthony Eden utanríkismála-
ráðherra skýrði neðri málstofu
breska þingsins frá því í dag,
til viðbótar skýrslu sinni, sem
hann gaf 7. júní um þýska
njósnara í Tangier og Spænsku
Marokko, að enn hafi nokkrir
þýskir njósnarar verið fluttir
á brott.
Enn eru þó nokkrir Þjóðverj
ar eftir í löndum Spánverja í
Afríku, sem reka njósnastarf-
semi og á breski sendiherrann
í Madrid í viðræðum við
spænsk yfirvöld um að þeir
verði og fluttir á brott. Hefir
breski sendiherrann gert
sþænsku stjórninni það ljóst, að
breska stjórnin búist við, að lát
ið verði til skarar skríða nú
þegar í þessum málum, sam-
kvæmt áðurgerðum samning-
um milli Breta og Spánverja.
— Reuter.
Hátíðablað
„Akraness"
BLAÐIÐ er 24 síður að stærð,
með smáu letri, og því mikið
lesmál. Það er í bláum lit. — í
því eru samtals 40 myndir, þar
á meðal heilsíðumynd af Jóni
forseta á fyrstu §íðu. Er mynd-
in mjög góð.
Af efni blaðsins má m a.
nefna þetta: Sjálfstæði íslands.
Eftir Pjetur Ottesen. Við skul-
um líta yfir farinn veg. Eftir
Ól. B. Björnsson. í þeirri grein
eru þessar undir-fyrirsagnir:
Tvöföld tímamót. Landnám
Akraness. Fámehni, fátækt og
basl. Frelsishetja. Það rofar til.
Árið, sem minnast skal. — Það
vorár. Þú skalt fram. Við lítum
um öxl — en höldum áfram.
í þessu hefti lýkur þættinum
um verslunina á Akranesi. Er
það löng grein og mikið efni. í
blaðinu er 3 myndasíður með
skýringum. Yfirskriftirnar á
þeim síðum eru þessar: Áfram
í áttina miðar. Á Akranesi er
róið og ræktað. .,Nú blika við
sólarlag sædjúpin köld“.
Þá er í blaðinu kveðja frá
Viðskiftamálaráðherra, Birni
Ólafssyni, í tilefni af 80 ára
verslunarafmælis Akraness.
Til blaðsins er mjög vandað
að frágangi öllum eins og áður.
F j árhagsástæður
Finna.
Stokkhólmi: — Prófessor Su-
viranta, sem nýlega var hjer í
Stokkhólmi, gestur Sænsk-
finska fjelagsins, sagði í ræðu,
sem hann flutti, að fjárhags-
ástæður Finna væru nú miklu
sæmilegri en fyrir tveim árum
síðan, og þeir þar af leiðandi
færari um að mæta erfiðleikum
þeim, sem þeir eiga við að
stríða.
Eistlendingar flýja hóp-
um saman.
Stokkhólmi: Sænsk blöð
hafa birt viðtal við Wiseselgren
prófessor, sem er manna fróð-
astur í sögu Eistlendinga af
sænskum ættum. Segir hann
að fjöldaflótti sænskra Eistlend
inga úr landi sínu sje einsdæmi
í sögu þessa fólks.
Ferðalag í jeep-bíl. I
SAGAN, sem jeg sagði hjer í
dálkunum í gær, var í rauninni
ekki nema hálfsögð. Jeg var kom j
inn að Selfossi, hafði sníkt mig .
þangað í mjólkurbíl austan úr
Grímsnesi og hitt skemtilega
ferðafjelaga.
í stað þess að missa af rútunni
á Selfossi fór jeg á undan henni
og tildrögin til þess voru þau,
að amerískur hermaður, sem var
þarna á ferðinni í jeep-bíl, bauð
mjer far með sjer og var það
með þökkum þegið, þar sem rút-
an átti ekki að fara fyr. en eftir
eina tvo klukkutíma.
Snáðinn, sem talaði
ensku.
ATHYGLI MÍN á hermannin-
um og jeep-bílnum var vakin
með því, að smá snáði, 10 ára
gamall eða svo, fór að tala við
hermanninn á ensku. Það var
ekki um að villast, að pilturinn
var íslenskur, en talaði þó ensk-
una vel. Hann var að biðja her-
manninn að lofa sjer að aka bíln
um, en hermaðurinn tók því
fjarri.
Jeep-bíllinn stöðvaðist rjett
við hliðina á mjer og þá datt
mjer í hug að spyrja, hvort her-
maðurinn væri að fara til Reykja
víkur. Kvað hann það vera og
bauð mjer að sitja í. Snáðinn,
sem talaði enskuna, sat í hjá okk
ur yfir brúna og jeg spurði hann,
hvar hann hefði lært ensku.
„Hjá hermönnunum", svaraði
piltur. Er hann þar með úr þess-
ari sögu.
Hermaðurinn, sem
talaði íslensku.
ÞAÐ KOM upp úr kafinu, að
hermaðurinn í jeep-bílnum tal-
aði þó nokkuð í íslensku og hann
hafði mikinn áhuga fyrir landi
og þjóð. Varð ferðalagið til bæj-
arins hið skemtilegasta. Hermað
urinn sagði mjer, að hann hefði
dvalið hjer á landi í 18 mánuði
og hafði í frístundum sínum lagt
stund á íslensku og að kynnast
landinu eftir föngum. Hefir
hann ferðast allmikið um landið.
Marg,t var rabbað á leiðinni.
Hermaðurinn hafði verið við
Geysi og sjeð hann gjósa. Tók
hann litmyndir af gosinu. Nú
vildi hann sjá Grýtu í Hvera-
gerði gjósa og taka myndir af
því. Við lögðum því leið okkar
þangað uppeftir. Grýta gýs mjög
reglulega, eins og kunnugt er,
en við vorum svo óhepnir, að
hún hafði gosið fyrir um 10 mín-
útum, er við komum, og þurftum
við því að bíða nokkra stund.
Þarna var fleira fólk í sömu er-
indum og höfðu nokkrir með sjer
sápu. Flýtti það fyrir gosinu.
•
Heppileg farartæki.
JEEP-BÍLAR hersins, sem
sumir kalla kríli og aðrir „jeppa“,
eru einstaklega heppileg farar-
tæki hjer á landi. Þeir fara yfir
holt og hæðir og það er blátt á-
fram ótrúlegt, hvað hægt er að
komast yfir á þeim. Á góðum
vegi geta þeir farið jafnhratt og
„lúxusbílar" og eru jafn þægi-
legir.
Heppilegri farartæki væri ekki
hægt að fá fyrir íslenska bænd-
ur. Það er hægt að nota þá til
dráttar, í flutninga og á sunnu-
dögum gæti ' heimilisfólkið far-
ið í þeim til kirkju eða í önnur
ferðalög. Spái jeg því, að verði
bílar þessir framleiddir til sölu
fyrir almenning að stríðslokum,
þá verði mikil eftirspurn eftir
þeim hjer á landi.
Hermennirnir vita lít-
ið um ísland.
ÞAÐ VAR merkilegt, hvað
þessi hermaður var orðinn kunn
ugur öllu hjer á landi. Hann les
Morgunblaðið reglulegn. „Maður
verður að fylgjast með því, sem
gerist“, sagði hann. „Mjer líkar
vel við Morgunblaðið“. Ekki lái
jeg honum það. -
Er jeg spurði hermanninn,
kunningja minn, hvort það væri
algengt meðal hermanna, að þeir
kyntu sjer land og þjóð, eins og
hann hefði gert. „Nei, því mið-
ur“, sagði hann. „Það versta er,
að margir hermenn fá ekki neitt
tækifæri til að kynnast þjóðinni
og landinu. Þeir sjá fæstir annað
en staðinn, þar sem þeir eru í
herbúðum. Verst er það að mín-
um dómi með þá hermenn, sem
eru í og við Reykjavík. Þeir
kynnast engu nema Reykjavík
og það er eins fjarri því, að
Reykjavík sje Island, eins og t. d.
að maður, sem kemur til New
York, geti sagt, að hann hafi
sjeð Bandaríkin“.
©
Aukinn áhugi fyrir ís-
landi í Ameríku.
HERMAÐURINN, sem jeg hefi
verið að segja ykkur frá, hefir
tekið hjer mikið af ljósmyndum.
Hann ætlar að koma sjer upp
miklu ljósmyndasafni frá íslandi
til að sýná löndum sínum, er
hann kemur heim eftir stríð.
Hann telur, að áhuginn fyrir Is-
landi sje stöðugt vaxandi í Amer
íku. Þúsundir hermanna, sem
hingað hafa komið, segja frá
dvöl sinni hjer. Það vekur áhuga
fyrir að fá að vita meira um
landið og þjóðina.
Þessir menn verða
okkur til góðs.
EFTIR HINA stuttu viðkynn-
ingu við þenna unga Ameríku-
mann er jeg viss um, að hann á
eftir að verða okkur Islending-
um til góðs. Honum hefir tekist
að fá staðgóða þekkingu á land-
inu og þjóðinni og hefir lært að
meta það, sem betur fer hjá okk-
ur. \
Þegar hann kemur heim mun
hann segja frá landinu eins og
það kom honum fyrir sjónir.
Hann mun ábyggilega bera okk-
ur söguna vel og við þurfum að
eiga slíka vini erlendis, sem
geta og munu taka upp fyrir okk
ur hanskann, þegar á þarf að
halda, og það er harla oft, sem
tækifæri gefst til þess.
Vinir vorir.
VIÐ ERUM svo vel settir, að
við eigum allmarga góða vini
erlendis, en því miður eru þeir
fleiri, sem af vankunnáttu, kæru
leysi og tómlæti breiða út skoð-
anir um ísland, sem gera ekki
annað en að spilla fyrir okkur á
erlendum vettvangi.
Jeg hygg, að það muni ekki
vera margir — að Vestur-íslend-
ingum undanskildum — sem eru
hjer í hernum, sem gera sjer ó-
mak til að kynnast landi og þjóð.
Það ætti að gera eitthvað fyr-
ir hermenn sem vilja kynnast
landi og þjóð. — íslensku-
kensla fyrir erlenda hermenn,
sem haldið hefir verið uppi í Há-
skólanum undanfarna vetur, er
spor í þá átt. En það mætti gera
meira. Við höfum ekki ráð á því
íslendingar að kasta frá okkur
tækifærum til landkynningar,
sem kunna að berast upp í hend-
urnar á okkur.