Morgunblaðið - 06.12.1944, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudag’ur 6. des. 1944.
Herra forseti, háttvirtu hlust
endur!
ÞÁ HAFA xnenn hlýtt á sann
fljarnan, rólegan og velviljaðan
dóm stjórnarandstöðunnar.
Háttvirtur þingmaður Stranda
rnanna kvartar yfir því, að
stjórnin hafi verið ófáanleg til
þess að fresta þessum umræð-
um og taldi, að það væri vegna
þess, að stjórnin vildi komast
Þ já því að ræða gjörðir sínar
þegar þær væru kunnar orðnar.
Við þessu er það að segja, að
auðvitað getur Framsóknar-
fíokkurinn hvenær sem hann
óskar þess, látið fara fram út-
varpsumræður, en auk þess
taldi stjórnin, að Framsóknar-
ftokknum myndi ekki verða
skotaskuld úr því að ráðast á
.stjórnina nú, eftir að hún þó
tiefir setið í 6 vikur. úr því að
flokkurinn taldi sig þess megn
ugan að rjúka af þingi og út
um bygg'ðir landsins til þess að
ófrægja stjórnina viku áður en
ttún var mynduð.
Háttv. þingmaður spáði mikl
um hrakspám fyrir stjórninni.
Enginn, sem hann þekkir, undr
ast þessi ummæli. í hans aug-
um eru allar stjórnin feigar,
sem hann sjálfiu’ hefir ekki for
sæti fyrir. Það er eins og fyr-
verandi formaður Framsóknar-
flokksins sagði í ,,Ófeigi“ ný-
lega, að „fyrir atbeina og úr-
ræði samflokksmanna sinna
tiefir Hermann Jónasson setið
samfelt 8 ár í stjórn landsins.
Þessi óvanalega langa stjórn-
arseta hefir haft áhrif á dóm-
/*reind þessa tiltölulega lítt
reynda manns. Hann hefir kom
ist á þá skoðun, að honum væri
svo að segia áskapað að vera
ráðherra á íslandi '.
★
I ÞESSU Ijósi verða menn að
dæma þá ræðu, er hv. þingmað-
ur Strandamanna flutti áðan.
Við á Alþingi þekkjum þetta
vel. Við skiljum hugarfar
raannsins, sem gengið hefir
milli okkar síðustu misserin og
sagt okkur, að við gætum valið
á milli þess, að taka við honum
sem forsætisráðherra eða full-
komins hruns í atvinnu- og fjár.
málalífi þjóðarinnar.
Það væri sjálfsagt óviðfeldið
fvrir mann með hans sjálfs-
trausti, ef hvorugt skyldi verða.
Enda heyrðu menn óskir hans.
spár og vonir um nýsköpunina.
t>. e. a. s. velferð og heill ís-
lendinga.
Hv. þingmaður sagði ,að jeg
Þefði 1942 kevpt vö'din því fvr
irheiti. að stjórnir^ vektí ekki á-
greining og allra síst um dýr-
tiðarmálin. Þessvegna hefðu
Gerðardómslögin orðið undir.
Þetta svnir vel baráttuaðferð
Framsóknarflokksins, því hv.
þirgmaður sleppti þ\-í meginat-
riði, að stjórnin lýsti því yfir,
að hún myndi halda uppi Gerð
ardómslögunum, meðan að þess
væri nokkur kostur. Þetta fyrir
heit efndi hún, og það var ekki
fyr en sjálfur höfundur Gerð-
ardófnslaganna, nefnilega þessi
sami hv. þingmaður, rjeðist-aft
Ræða Ólafs Thors forsætisráð-
herra við eldhúsumræður
á Alþingi 4. desember
oiaiur Thors lorsætisráðherra.
i an að sínu eigin afkvæmi í út-
j varpsræðu fyrir júlí-kosning-
arnar, að Gerðardómslögin
voru dauðadæmd.
Hv. þingmaður sagði, að fjár
mál ríkisins væru í öngþveiti
vegna þess, að Sjálfstæðisflokk
urinn hefði farið með þau frá
1939—’42. Það er nú öllum
kunnugt, að fjárhagpr ríkisins
stóð með blóma í árslok 1942,
en annars væri þessi dómur, ef
sannur væri, þungur áfellis-
dómur um þann mann sem
stjórnarforystuna hafði lengst
af þetta tímabil, en það var
einmitt þessi hv. þingmaður
sjálfur. Annars lýstu þessi um-
mæli, að ekki er af miklu að
taka varðandi árásarefni á
stjórnina, og sama má segja
þegar hann var að leitast við
að kenna núverandi stjórn um,
hversu rfú er komið um fjárfiag
inn. Allir hljóta þó að sjá, að
stjórn, sem aðeins hefir setið
í 6 vikur, getur ekki borið á
því neina ábyrgð. en að öðru
leyti er það sannmæli, að þeir
örðugleikar, sem nú verður við
að etja. eru ef til vill meira að
kenna þessum hv. þingmanni
en nokkrum einstökum stjórn-
málamanni þjóðarinnar.
JEG GERI ráð fvrir, að hæst
virtur fjármálaráðherra muni
vikja nánar að fjármálunum
áður en þessum umræðum lýk
ur. Jeg læt því nægja að spyrja
nú: Ef að þgð er skoðun hv.
þingmanns Strandamanna, að
komið sje í annað eins ógur-
legt öngþveiti, eins og hann
lýsti, hvernig í ósköpunum
stendur þá á því að hann hef-
ir þagað gersamlega við þessu
undanfarin tvö ár, meðan sú
stjórn fór með völd. sem hann
raunverulega studdi?
Hv. þingmaður fjargviðraðist
mikið yfir því sundurlyndi, er
hann taldi ríkja í Sjálfstæðis-
flokknum og kvað hann þann
ágreining mjög alvarlegan
vegna þess, að hann væri um
,,málefni’\ eins og hann komst
að orði.
Já, ágreiningur, — og það um
málefni, fannst þessum háttv.
þingmanni nokkuð óvenjulegt
fyrirbrigði. En um hvað skyldi
þá ágreiningurinn vera á Fram
sóknarflokknum, úr því hann
er ekki um ,,málefni“? Er
hann eingöngu um þkð, hyer
á að kallast formaður í Jilokkn-
um og annaö því um líkt ytra
form? Jeg get svo sem vel svar
að þeirri spurningu, því sá á~
greiningur er sannarlega mál-
efnalegur. Hann er rneira að
segja svo málefnalegur, að
skapari þessa flokks og raunar
valdaferils hv. þingmanns
Strandamanna einnig, er nú
farinn að gefa út tímarit, til
þess að deila á stefnu hv. þing-
manns Strandamanna og sam-
herja hans í Framsóknarflokkn
um, sem hann telur vera
hreina glæfra, sem stefna mun
öllu atvinnulífi þjóðarinnar til
gjaldþrots. Þegar þvi þessi bv.
þingmaður talar um sundur-
lyndi og ágreining, held jeg
honum væri nær að líta sjer
rær. Það er þá líka vitað, að
Framsóknarflokkurinn um land
allt er gersamlega klofinn, og
mun þesgi þingmaður hafa
sannpr’ófað það nú nýverið, er
hann var að hendast um land-
ið til að ófræg.ja st.jórnina.
Að öðru leyti vil jeg í beinu
lilefni af ræðu hv. þingmanns
Strandamanna og sem svar við
henni not,a þetta fyrsta tæki-
fævi, sem mjer hefir gefist, til
þess að tala í áheyrn þjóðarinn- j
ar, eftir myndun hinnar nýju'
stjórnar, til að rekja þau tvö (
höfuðatriði, sem stjórnarand- j
staðan mest hefir haldið á lofti. j
Mun jeg gera grein fyrir hvern
ig á því stendur, að-Framsókn-
arflokkurinn varð utan við
stjórnina og einnig svara þeirri
gagnrýni, er stefnt hefir verið .
aö nýsköpunar fyrirætlunum
stjórnarflokkanna.
Mdranpndi
sijérnarmyndun-
arinnar
ÞEGAR Sjálfstæðisflokkur-
inn vorið 1942 neyddist til að
| taka við stjórnartaumunum
vegna þess, að allir aðrir skor-
I uðust undan því, sat flokkur-
■ inn við völd eingöngu meðan
hann var. að binda endi á þau
mál, sem fyrir lágu, og nauður
rak til að koma áleiðis: — kjör-
dæmamálið, sem leitt var til
farsælla lykta, og sjálfstæðis-
málið, sem komið var áleiðis
um mjög merkan áfanga, raun-
! ar miklu merkari áfanga en
ílestir Islendingar enn gera sjer
Ijóst. En að þessu, loknu tók
Sjálfstæðisflokkurinn eðlilegri
afleiðingu af því, að hann rjeði
ekki við vaxandi dýrtíð í land-
inu, sem þá heldur ekki var
að vænta, þegar andstæðingar
hans lóku höndum saman um
að berjast gegn föstu verðlagi.
, En Sjálfstæðisflokkurinn rjeði
j þá aðeins yfir 16 þingmönnum
j (sá 17. var farinn af landi burt)
—• af 49 þingmönnum.
- Eflir að Sjálfstæðisflokkur-
inn baðst lausnar, gerði hann
þá tillögu við. þáverandi ríkis-
stjóra Islands, að reynd yrði
myndun fjögra flokka stjórnar
í landinu í því skyni að koma
á allsherjar samstarfi með allri
þjóðinni. Þessi tilraun stóð
lengi yfir, sem kunnugt er.
, Sjálfstæðisflokkurinn fór þá á
fremsta hlunn um tilboð í átt-
ina til óska hinna, vegna þess
, hversu honum var ljóst mikil-
vægi samstarfs til úrlausnar
þeim verkefnum, sem þá lágu
framundan, — og þá fyrst og
fremst lokasporið í sjálfslæð-
isbaráttu þjóðarinnar. Þessar
tilraunir mistókust, serh kunn-
ugl er.
i Þá tóku við tilraunir undir
forystu Framsóknarflokksins
í við hina tvo þingflokkana, Al-
þýðuflokkinn og Sósíalistaflokk
inn, til samstarfs milli þessara
þriggja flokka. Þær tilraunir
stóðu yfir í 5 mánuði, lauk hvat
skeytislega með kveðjusending-
um, sem stóðu yfir i aðra 5
mánuði og löngu eru alþjóð
kunnar.
■>v
Á LANDSFUNDI Sjálfslæð-
isflokksins, sem haldinn var í
júní 1943 á Þingvöllum, var
samþykl eftirfarandi ályklun:
„Landsfundur Sjálfstæðis-
manna haldinn á Þingvöllum
18. og 19. júní 1943 lítur svo á,
að þingflokkur Sjálfstæðis-
manna hafi gert alt, sem í hans
valdi stóð til þess að mynduð
yrði þingræðisstjórn á síðast-
liðnu þingi.
Telur landsfundurinn æski-
legt, að Sjálfstæðisflokkurinn
vinni að því að koma á sem víð-
tækastri stjórnmálsamvinnu í
landinu og að mvnduð verði
þingræðisstjórn, er njóti stuðn-
ings meiri hlula Alþingis".
Þingflokkur og miðstjórn
Sjálfstæðisflokksins hafa síðan
sleitulaust unnið í samræmi við
þessa ályktun. En þó taldi flokk
urinn vonlaust að hreifa mál-
inu fyr en svo langt var dregið
að stofnun lýðveldisins, að öllu
Alþingi var orðið ljóst, að það
var höfuðsmán, að þjóð, sem í
nafni þingræðis og lýðræðis var
að endurreisa fullt frelsi og end
urreisa lýðveldi sitt, revndist
óbær um að inna af hendi frum
skyldu slíkrar smáþjóðar, það
er að segja að mynda þingræð-
isstjórn í landinu. Á grundvelli
þessa skilnings, sem þannig var
vakinn í huga allra — eða all-
flestra — þingmanna, vogaði
Sjálfstæoisflokkurinn sjer að
reyna að tengja saman 'hin
sundurleitu öfl til stjórnarmynd
unar, sem átti að verða með
þeim hætti, að stjórn yrði kom-
ið á í landinu, um 20. júní, en
þó þannig, að hægt væri að gefa
þjóðinni það í morgungjöf lýð-
veldisins, að' Alþingi hefoi haft
sig undan ámælinu og komið
sjer saman um stofnun alls-
herjar stjórnar. Þessi tilraun
mistókst, því miður, eins og all-
ir menn vita.
Sjálfstæðisflokkurinn Ijet þá
kyrt liggja, þar til seint í júlí-
mánuði. Þá hófumst við handa,
Jakob Möller, Bjarni Benedikts
son og jeg, eftir fyrirmælum
flokksfundar í þingflokki Sjálf
tsæðismanna, um að halda á-
fram slíkum tilraunum.
Frá byrjun ágústmánaðar og
fram í byrjun októbermána’ðar
voru fundir haldnir stundum
daglega, stundum annan hvern
dag, milli allra fjögurra flokka
þingsins. Þar voru málin þraut
rædd fram og aftur. Þannig stóð
þar til Sjálfstæðisflokkurinn
þann 14. september ,s. 1. tók
af skarið og skrifaði hinum
flokkunum brjef, þar sem hann
dró upp mynd af ástandinu og
horfunum framundan og lagði
til, að flokkarnir gengju lil
stjórnarmyndunar á grundvelli
málefnasamnings, sem flokkur-
inn varnaði fram i þessu ,sama
brjefi. Málefnasamningur þessi
Franlh. á 5 síðu