Morgunblaðið - 09.12.1944, Blaðsíða 4

4
MORGUNULAÐIÐ
Laugardagur 9. des. 1944.
ÞAÐ ERU VÍTIN FRÁ ÁRUNUM1934-1939
SEM STJÓRNIN ÆTLAR AÐ VARAST
JEG HEFÐI í sjálfu sjer
helst kosið að verja þeim til-
tölulega stutta ræðutíma, sem
mjer er ætlaður, til þess að tala
um fjármál ríkisins og þá sjer-
staklega afgreiðslu fjárlaganna
í Jpetta sinn. Virðist mjer, að
þetía væri heldur ekki óeðli-
legt þar sem dagskrármálið er
fjádagafrumvarpið. Hinsvegar
var á það bent af ýmsum ræðu-
mönnum 1 gær, að eldhúsum-
ræðurnar beindust að litlu
le.yti að fjárlögunum, heldur
yrðu þar önnúr mál ofar á
baugi. Sú gagnrýni, sem fram
kom í gær á hendur núverandi
larsdstjórn, beindist og að mjög
líf.lu leyti að fjárlagagreiðsl-
unni, enda þótt nokkuð væri
að henni vikið. Jeg mun nevdd
Ræða Pjeturs Magnússonar fjár-
málaráðherra við eldhúsumræður
á Alþingi 5. desember
ur íil að nota ræðutíma minn
að miklu leyti til þess að drepa
á ýms atrioi, er fram komu í
ræðu háttv. þ. Strandamanna
(Hermann Jónasson) og beind-
u,'-í að öðrum málefnum en fjár
lögunum.
Háttv. þingmaður hóf mál
sitt með sagnfræðilegum til-
vitnunum- Hann gat þess, að
stjórnin, sem mynduð hefði ver
ið 21. okt. síðastliðinn, væri í
raun rjettri ekki annað en arf-
taki þeirrar stjórnar, sem setið
hefði að völdum hjer á landi
rnikinn hluta ársins 1942. eða
eins og hann orðaði það, þeirr-
ar óstjórnar sem þá hefði farið
trieð völd. Hann lýsti því með
alldökku'm litum, hverjar ó-
happabrautir sú stjórn hefði
troðið. I.jet hann þess getið, að
Jþað hefði verið verk hennar að
sleppa dýrtíðinni lausri og ætti
ti. ún meðal annars með því sök
á beim örðugleikum, sem þjóð-
in. nú væri komin í. Taldi hann
aö stjórnin og stjórnarflokk-
arnir hefðu ekkert lært af þess
ari reynslu og mundi nú haldið
áfram á sömu óhappabrautinni,
sem þá hefði verið lagt út á.
Það væri nú vitanlega mál
út af fyrir sig, að ræða það,
tiver ógæfa lanai og þjóð ]|cfði
st. afað af aðgerðum stjórnarinn
ar, er sat að völdum 1942. Það
var bent á það í gær, að aðal-
starf þeirarr stjórnar hefði ver-
ið að undirbúa stofnun Ivðveld-
heldur af valinkunnum mönn-
um, sem án efa vildu leysa þau
vandamál, sem þeim voru fal-
in, eftir bestu getu. Og forystu
maður þessarar stjórnar og sá,
sem mesta ábyrgðina bar á
stjórnarathöfnum næstju árin
var einmitt háttv. þm. Stranda
manna-
Þegar þessi stjórn tók við
völdum var nýafstaðin heims-
kreppa. í flestum löndum hafði
skapast atvinnuleysi meira og
tilfinnanlegra en ef til vill
nokkru sinni áður og höfðu við
skifli dregist stórkostlega sam-
an. En þegar hjer var komið
var viðreisn byrjuð i flestum I
öðrum löndum og þau voru að útflutningurinn á þann hátt
sleppa út úr þeim ógöngum, er örfast. Allan þann iíma voru
,! heimskreppan hafði komið atvinnuvegir landsmanna bæði
Pjetur Magnússon.
þm. Strandamanna, enda þótt I
á hann væri nokkuð minnst af
ö^rum ræðumönnum í gær og |
sýnt fram á, að hann fór með j
algerlega rangt mál, þegar
hann sakaði stjórnina frá 1942
um að hafa gefið dýrtíðinni j
lausan tauminn. En ailur þessi |
dýrtíðargrálur og allar þessar j
ásakanir til einstakra manna,
eða einstakra flokka um að
þeir eigi sökina á dýrtiðinni, er |
ekkert annao en orðagjálfur, i
sem hver tekur upp eftir öðr-
um, án þess að hafa gert sjer !
nokkra grein fyrir höfuðatrið-
um málsins.
Það er að vísu alveg rjett, að
dýrtíðin hefir sínar dökku hlið
ar og hún á án efa eftir að
skapa þjóð. vorri ýmiskonar örð
ugleika, sem vandi verður
fram úr að ráða. Þeir örðug-
leikar eru að mjög litlu leyti
komnir fram, en þeir koma, án
nokurs efa jafnskjótt og verð-
lækkun kemur á útflutnings-
vörur landsmanna.
En hinu má heldur ekki
gleyma, að dýrtíðin hefir haft
j sínar björtu hliðar. Dýrtíðin hef
ist ár frá ári. Hjer var því' Jeg' er nú ekki viss um að ir sem sje verið notuð beinlínis
vissulega við allskonar erfið- það sje rjett hjá þm. Stranda- sem miðill til þess að dreifa
leika að etja, sem útheimtu manna aS núverandi stjóna haíi stríðsgróðanum meðal lands-
þeim í.
ísland hafði, eins og önnur
lönd, átt við ýmiskonar örð-
ugleika að stríða vegna heims-
kreppunnar á árunum næstu á
undan. Atvinnuskorlur hafði
gert vart við sig í landinu, lágt
verð var á útflutningsvörum
og sölutregða á ýmsum þeirra
og gjaldeyrisskortur hafði auk-
til lands og' sjávar reknir með
halla og allan þann tímýi komu
fram kröfur um lækkað kaup
og lækkaðan tilkostnað, en
þeim kröfum fjekst aldrei full-
nægt, meðal”annars vegna þess,
að verkamenn, sem ekki gátú
fengið vinnu meira en 2—3
daga í viku, treystusl ekki til
að lækka dagkaup sitt.
sterk átök, enda skorti þau
ekki. Stjórnin reyndi eftir
bestu getu að bæta úr beim örð
ugleikum, sem að þjóðfjelag-
inu steðjuðu. Úr atvinnulevs-
inu var reynt að bæta með fjár
framlögum úr ríkissjóði og þá
jafnframt krafist fjárframlaga
úr bæjar- og sveilarsjóðum. —
Atvinnuleysingjarnir voru
sendir með skóflu og haka til
ekkert lærl af reynslunni- Jeg manna, og hefir hún á þann
held einmitt að hún hafi gert; hátt orðið áhrifamikil til þess
það, og það eru vítin frá ár-’að jafná á milli tekna stjetta
unum 1934—1939, sem stjórn- þjóðfjelagsins.
in æilar að reyna að varast. — | Heldur t. d. þm. Stranda-
Hún ætlar að reyna að forðast manna að búið \æri að bofga
að senda verkamennina hjer út upp Kreppulánin, ef að kjöt-
í holtin með skóflu og haka, verðið hefði aldrei farið upp úr
heldur ætlar hún að reyna að kr. 1.40 og mjólkin aldrei upp
senda þá til arðbærrar fram- úr kr. 0.50? Eða heldur hann
leiðslu með fullkomnum at- að sparisjóðsinnstæða sumra
þess að berja gaddinn, og fengu vinnutækjum. Hún ætlar ekki sparisjóðanna hefði næstum því
að banna innflutning skr.a, , tífaldast á 4 árum, ef að sama
sitt kaup fyrú’. Úr erfiðleikum
útflutningsins var re.ynt að
bæla með því að láta ríkið
hafa sem mest afskifti af at-
is á Islandi og tryggja þegn- | vinnurekstrinum og með því að
®um stjórnarfarslegt jafn- svifta útflytjendur íslenskra af
rjetti. Lítur út fyrir ,al5 háttv. | urða öllum rjetti yfir erlendum
vjela og annara nauðsynlegra verðlag hefði verið á landbún-
áhalda. Til þess að koma í veg aðarafurðum eins og var árið
fyrir gjaldeyrisskort ætlar hrn 1939? Eeða heldur hann að
þvert á inóti að reyna að íá verkamenn í kaupstöðum og
þessi tæki flutt inn til þess að sjávarplássum hefðu bætt kjör
auka framleiðslu landsrnanna
fúngmanni Strandamanna finn-
ist ekki mikið til um, hvernig
lii hefir tekist um lausn þess-
ara tveggja mikilvæ.gu mála.
gjaldevri. Ohagstæðum verslun °S aita beim á þann hátt nægi-
arjöfnuði var reynt að bæta úr ! le§s gjaldeyris til bess að þeir
með því, að banna innflutning Seti ^fað menningariífi
á bókstaflega öllu
í landi
Hún ætlar ekki að halda
öðru en j
En þessa hlið málsins ætla jeg j brýnustú lífsnauðsynjum þ. á. í UPPÍ alvinnu 1 landinu með
m., eins og bent var á í gær, að j að
hindra innflutning á skipum- Ium
En þrátt fyrir öll þessi sterku iiia ,
. , ,, sjerhverra goðra maia.
atok st.iornarinnar i vandamal-
um þjóðfjelagsins, vildi lækn-
ingin ekki koma. — Atvinnan
drógst stöðugt saman og gjald-
eyrisástandið versnaði ár frá
ári. Endaði það méð nokkurs-
konar ríkisgjaidþroti árið 1938,
að leiða algerlega hjá mjer,
enda á það minnst af öðrum.
Vítin. sem ber að varast.
ÞEGAR háttv. þm. Stranda-
manna fór vinsamlegast að
fienda ríkisstjórninni á að iæra
af reynslunni, þá- hefði hann
víssulega gelað farið ofurlítið
íengra aftur í tímann, en til
ársins 1942. Háttv. þm. er eldri
en tvævetur og hann man því
vafalaust líka lengra aftur i j staðið við skuldbindingar sín- bafa sýnl henni vílin, sem ber
tímann. Hann man það vænt- j ar. Þá gafst stjórnin upp við að varasi-
anlega, að árið 1934 settist ný j að leysa þetta verkefni og leit-
stjórn á laggirnar á íslandi. er aði á náðir annara og þá fyrst
ekki var skipuð neinum glæfra j voru gerðar ráðstafanir, sem Dýrtíðarsönglið.
sín svo sem raun er á, ef þeir
hefðu aldrei fengið hærra
kaup en kr. 1.45 um klst.? Svo
mætli lengi telja.
Þm. Strandamanna, sem hef
ir talið sig sjerstakan fulltrúa
hinna vinnandi stjetta, hlýtur
að fagna því að þessi breyting
hefir á orðið, og hann verður
því að þessu leyti að láta dýr-
Hvort stjórninni tekst þetta, tíðina njóta sannmælis. En ein-
níðast á.atvinnurekendun-
heldur ætlar iiun að slyðja
og heita þeim milhngi til
getur hvorki þm. Stranda-
manna nje jeg sagl neilt um.
en velferð þjóðarinnar er und-
ir því komin hvort þessu tak-
marki verði náð og núverandi
þegar ríkið varð að lýsa yfir stiól'n ma v‘ssulega vera þakk-
því, að það gæti okki lengur tat bm- Strandamanna fyrir að
mitt af þessum sömu ástæðum
eru það líka algjör rangmæli,
þegar verið er að saka einstöku
menn eða fjelög um vöxt eða
viðhald dýrtíðarinnar.
Dýftíðin hefir fengið að vaxa
og fengið að haldast, af því að
stærstu stjettir þjóðfjelagsins
hafa viljað halda henni.-Verka
menn hafa viljað það, bændur
hafa viljað það, fastlaunamenn
hafa yfirleitt viljað það, og
mönnum, eins og háttv. þingm. miðuðu að því, að atvinurekstur | JEG GET ekki komist hjá að verslunarstjettin hefir yfirleitt
gaf í skyn um núverandi stjórn, 1 landsmanna gæti borið sig og i drepa nokkuð á dýrtíðarsöng viljað það, og þegar þessa er
gætt, þarf engan að undra þótt
lítið hafi orðið úr framkvæmd
um um stöðvun dýrtíðarinnar.
Fjárlögin.
JEG SKAL þá næst víkja
nokkuð að því, sem hv. þm.
Strandamanna sagði um af-
greiðslu fjárlagafrv. og fjármál
landsins að öðru leyti. Get jeg
vel tekið undir ýmislegt af því,
sem hann sagði um þessi efni.
Það er t. d. alveg rjett hjá hon
um, að meðferð fjármálanna er
aldrei vandameiri en þegar dýr
tíð og verðbólga steðja að og
það er einnig rjett að fjárhagur
ríkissjóðs er að komast í öng-
þveiti. Rekstursgjöld' ríkisins
hafa á síðustu árum vaxið mjög
ört og í allt öðrum hlutföllum
en dýrtíðarvísitalan. Þetta er
stað reynd, sem ekki verður á
móti mælt.
Jeg hefi gert samanburð á
fjárlögum ársins 1940 og fjár-
lagafrv. fyrir 1945, eins og
vænta má að það verði, ef breyt
ingartill. hv. fjárveitinganefnd
ar verða samþyktar. Kemur í
ljós við þann-samanburð, að all
ir útgjaldaliðir, sem nokkru
máli skipta, hafa minst þrefald
ast, margir hafa fimmfaldast og
nokkurir tífaldast. En það er
að sjálfsögðu fjarstæða að saka
núv. ríkisstjórn um þá hækkun,
sem orðið hefir á útgjöldum rík
isins á umliðnum árum. Þarf
engin rök fyrir því að færa. Jeg'
tel í raun rjettri, heldur ekki
rjettmætt að ásaka fyrv. stjórn
um það, sem aflaga hefir farið
í þessum efnum. Það er engum
efa undirorpið að hún ljet sjer
ant um að halda fjárhag ríkis-
ins í góðu horfi. En hún fjekk
bara við ekkert ráðið. Mein-
semdin lá í stjórnarfarinu, sem
ríkti hjer á þessum árum. Gjör
samlegur skortur á samvinnu
milli þings og stjórnar hlaut að
leiða til ófarnaðar í þessum efn
um. Afgreiðsla fjárlaga mátti
heita undir hendingu komin og
þá ekki von að vel færi.
Afgreiðsla fjárlaga hefir sætt
nokkurri gagnrýni bæði að því
er snertir hækkun á tekjuáætl
un og hækkun útgjalda. Um
tekjuáætlun er það að segja, að
ríkisstj. hefir staðið að nokk-
urri hækkun á henni. Hefir
þar einkum þótt orka tvímælis
um hækkun á áætluðum tekju
afgangi áfengisverslunar. Að
því er ætla má verður hagnað-
ur áfengisverslunar á þessu ári
um 27 milj. kr. Á næsta ári er
hagnaður áætlaður 20 milj. eða
tæpl. 25% lægri en á yfirstand
andi ári. Mjer er það fuilljóst
að fyrirfram er mjög erfitt að
gera sjer grein fyrir, hvei’s
vænta megi í þessum efnum. En
sýnilegt er að áfengisnotkun
mætti minka til mikilla muna
til þess að áætlunin fengi eigi
staðist. Aðrir tekjuliðir hafa,
svo jeg viti til, ekki sætt veru-
legri gagnrýni.
Þá liefir stjórnin verið sökuð
um að hafa staðið að itgjalda-
hækkun á fjárlagafrumvarp-
inu. Vitanlega er það alveg
rjett, að margar hækkunartil-
lögur eru fram bornar ýmist að
Framhald á bls. 5