Morgunblaðið - 12.09.1945, Qupperneq 5

Miðvikudagur. 12. sept. 1945
MOKGUNBLAÐlö
5
Nokkur utriði úr úætlunum
utvinnumúlu Evrópu
nusistu um nýskipun
ið unni stríði
Á ÞEIM árum styrjaldarinn-
ar, sem þróunin gekk Þjóð-
verjum í hag, var um fátt rit-
að og rætt meira í Þýskalandi
en atvinnumálalega nýskipan
Evrópu að stríðinu loknu. Jeg
skal hjer í stuttu máli gera
grein fyrir því, hvernig naz-
istarnir hugsuðu sjer þessum
málum komið fyrir. Að sjálf-
sögðu verð jeg að fara fljótt
yfir sögu, því í einni stuttri
blaðagrei'n er ekki unt að gera
einstökum atriðum svo um-
fangsmikils máls nokkur veru-
leg skil.
Áform nazista voru að gera
Evrópu, að undanteknu Stóra-
Bretlandi, að einni skipulags-
og framleiðsluheild, sem standa
átti undir yfirstjórn möndul-
veldanna, Þýskalands og Italíu.
Allar Evrópuþjóðirnar skyldu
haga uppbyggingu atvinnulífs
síns þannig, sem þarfir Evr-
ópu sem heildar krefðust, þ. e.
a. s. framleiddar skyldu fyrst
og fremst þær vörur í hverju
landi, sem þörf væri fyrir á
Evrópumörkuðunum annars-
vegar og allar þjóðir álfunnar
skyldu leitast við að kaupa frá
löndum Evrópu, en ekki annars
Etaðar frá þær vörur, sem þær
þyrftu að flytja inn hinsvegar.
M. ö. o.: Evrópa sem heild
skyldi verða sem óháðust við-
skiftum við lönd utan álfunn-
ár, hinsvegar áttu hin einstöku
lönd innan Evrópu ekki að
verða óháð hvort öðru við-
skiftalega sjeð. Þetta verslun-
arlega sjálfstæði (,,Autarkie“)
átti aðeins að snerta lífsnauð-
synjar, svo sem matvælí og
nauðsynleg hráefni. En þær
vörur, sem hægt væri að vera'
án, ef á þyrfti að halda, mætti
gjarna flytja inn frá löndum
utan Evrópu. Þannig átti Evr-
ópa að geta bjargað sjer sjálf
efnislega sjeð, ef til ófriðar
kæmi og aðflutningar stöðvuð-
ust alveg.
Fyrirbrigði þetta kölluðu
Þjóðverjar ,,Die europáische
Grossraumwirtschaft" og mætti
e.t.v. kalla það á íslensku
,,evrópiskan heildarbúskap“.
Þar sem margskonar nauðsyn-
legir hlutir, svo sem ýmsar
nytjajurtir, ekki geta þrifist í
Evrópu þegar af landafræði-
legum ástæðum, var álitið
nauðsynlegt að Afríka sem hrá-
efnalind yrði með í þessari
evrópisku skipulagsheild, enda
væri Afríka „náttúrulegur við-
auki“ Evrópu viðskiftalega
sjeð. Þannig myndi svæðið hafa
náð yfir flest breiddarstig
jarðar og gæti notið þeirrar
fjölbreytni í jurtagróðri og
dýralífi, sem því er samfara.
Gert var ráð fyrir, að jafn-
framt myndu aðrar hliðstæðar
skipulagsheildir („Grosswirt-
schaftsráume“) myndast í
heiminum, nefnilega:
1. austurasíaska „velmegun-
arsvæðið“ („die ostasiatische
Wohlstandsspháre“) — en svo
kölluðu Japanir það — undir
yfirstjórn Japans.
2. Norður- og Suður-Amer-
íka undir yfirstjórn Bandaríkj-
anna.
Etlis d*. r»v. peL Magnús
Sigurðss®n
3. Rússland.
4. breska heimsveldið.
Að Evrópu meðtalinni væri
heiminum öllum þannig skift í
fimm skipulagsheildir, sem
hver fyrir sig myndu reyna að
vera svo óháð hinum, hvað lífs
nauðsynjar snerti, að alger
einangrun, ef til stríðs kæmi,
gæti ekki grandað þeim. Versl-
unin milli hinna einstöku
svæða myndi því aðeins ná til
vara, sem hægt væri að vera
án í styrjöld. En það var látið
skýrt í ljós, að æskilegt væri, að
slíkum viðskiftum væri haldið
uppi, þegar friður væri.
Þó að því væri haldið fram,
að breska heimsveldið mynd-
aði eina af þessum skipulags-
heildum framtíðarinnar, mun
það hafa verið ætlun Þjóð-
verja, þegar sóknin í Rússlandi
gekk sem best, að ná landsam-
bandi við skipulagssvæði Jap-
ana gegn um Indland og flytja
þannig inn nauðsynleg hráefni
úr auðæfum Suðausturasíu.
Jafnframt hefði slíkt samband
auðvitað haft mikla hernaðar-
lega þýðingu.
I þessu sambandi má minna
á starfsemi Indverjans S. S.
Bose, sem bæði í Þýskalandi og
í Austurasíu barðist á stríðs-
árunum fyrir stuðningi Ind-
lands við möndulveldin og all-
ir munu kannast við.
Hefðu áform Þjóðverja tek-
ist og Japönum hepnast að ná
undir sig m. a. Ástralíu og
Nýja-Sjálandi, þá væri óneit-
anlega höggvið djúpt skarð í
breska heimsveldið og mögu-
leikar þess til einnar skipu-
lagsheildar í ofangreindum
skilningi vissulega minkaðir!
Hvað Rússland snertir, skal
það tekið fram, að meining
nazistanna var að innlima þau
rússnesku svæði, sem Þjóðverj
ar voru búnir að hernema eða
myndu hernema, í skipu-
lagsheild Evrópu, þannig, að
rússneska skipulagsheildin
næði aðeins yfir svæðið aust-
an þeirra takmarka.
Samkvæmt aðstöðu Þýska-
lands og Italíu í skipulagsheild
Evrópu, áttu ríkismarkið og
líran að vera þær myntir, sem
sköpuðu gjaldeyrislegan grund
völl undir viðskiftin innan
Evrópu og allar aðrar myntir
álfunnar áttu að miðast við.
Milliríkjagreiðsla í viðskiftum
innan svæðisins skyldi fara
fram yfir Clearing, sem hefði
aðalaðsetur sitt í Berlín. Þessi
Clearing eða vöruskifti áttu
ekki að vera aðeins tvíhliða
(,,bilateral“), eins og áður
hafði tíðkast, heldur marghliða
(,,multilateral“), þannig, að
ekki væri nauðsynlegt, að tvö
lönd skiftust á jafnmiklum vör
um eða jöfnuðu vöruskifti sín á
milli, heldur gæti væntanlegur
mismunur orðið jafnaður upp
í viðskiftum við önnur lönd.
Ef t. d. land A á inni fyrir vöru
sölu í landi B og land B á inn-
eign í landi C, þá getur land A
gert innkaup í lándi C o. s. frv.
Þetta er auðvitað mikil fram-
för frá tvíhliða Clearing.
Ekki var gert ráð fyrir því,
að gullið myndi verða mikið
notað til alþjóðagreiðslna inn-
an Evrópu. Því var aðeins ætl-
að það hlutverk, að jafna viss-
an mismun („Spitzen") í
greiðslujöfnuðinum, sem ekki
gæti jafnast við vöruskifti. Enn
fremur kynni gullið að verða
notað að vissu takmarki í við-
skiftum við hinar skipulags-
heildirnar.
Slík einangrun Evrópu, sem
þessi nýskipun stefndi að, hefði
haft margar og örlagaríkar af-
leiðingar. í flestum löndum
álfunnar myndi nýskipunin
hafa krafist mikilla breytinga
á byggingu (,,Struktur“) at-
vinnulífsins, þó þær hefðu orð-
ið mismunandi djúptækar. T.d.
hefðu Norðurlöndin orðið að
breyta tilhögun sinnar fram-
leiðslu og síns atvinnulífs yfir-
leitt að miklum mun. Atvinnu-
líf þessara landa er og hefir
verið um langt skeið mjög háð
mörkuðum, sem liggja utan
meginlands Evrópu. Sú breyt-
ing, sem hjer hefði orðið að
komast á, ef nýskipun Þjóð-
verja hefði verið gerð að veru-
leika, hefði hlotið að hafa í för
með sjer, að lífskjör fólksins
hefðu versnað. Enda viður-
kendu Þjóðverjar, að svo kynni
að fara fyrir Norðurlöndunum,
en það myndi þó aðeins verða
á vissu stigi, nefnilega á með-
an á breytingum þessum stæði
og löndin væru að stilla atvinnu
lífinu eftir Evrópumörkuðun-
um. Eftir það myndu einnig
Norðurlöndin hljóta blessun af.
Þegar löngu fyrir stríð lögðu
Þjóðverjar sjerstaka áherslu á
að auka viðskifti sín við Suð-
austurevrópu og tryggja sjer
markaðina þar, einkum frá því
1934, eftir að hin svokallaða
„Nýja áætlun“ („Der Neue
Plan“) hafði verið gerð. Þá
voru gerðir verslunarsamning-
ar við Balkanríkin, sem gerðu
ráð fyrir auknum viðskiftum.
Balkanríkin seldu Þýskalandi
einkum matvörur og hráefni,
en Þýskaland greiddi með ým-
iskonar iðnaðarvörum, m. a.
vjelum til landbúnaðarins.
Möguleikar aukinna viðskipta
voru þannig fyrir hendi.
I marsmánuði 1939 gerði
Þýskaland nýjan viðskiftasamn
ing við Rúmeníu, sem mun
hafa átt að gilda í*5 ár. Þessi
samningur var mun víðtækari
en venjulegir verslunarsamn-
ingar eru, enda var hann ekki
kallaður ,.Handelsabkommen“,
heldur „Wirtschaftsabkomm-
en“. I samningi þessum var
gert ráð fyrir talsvert miklum
breytingum á byggingu rúm-
ensks atvinnulífs, sem Þýska-
land með fjárframlögum (ekki
aðeins lánum) og á annan hátt
ætlaði að styðja að. Þýsk áhrif
hlutu því að fara vaxandi í
Rúmeníu. J
Þessi samningur við Rúmeníu
var alment skoðaður sem fyr-
irmynd þeirra samninga, sem
skyldu skapa grundvöll milli-
ríkjaviðskiftanna innan Evrópu
í hinni fyrirhuguðu skipulags-
heild.
Sú hugmynd,t að Evrópulönd
in ættu að slá sjer meira eða
minna saman viðskiftalega
sjeð, er, eins og kunnugt er,
ekki ný, þ.e.a.s. miklu eldri en
nazistastjórnin þýska. Það er
ekki rúm til þess hjer að rekja
sögu þessa máls. Jeg skal held-
ur ekki fara hjer út í það, hvaða
möguleikar eða hagfræðileg
skilyrði fyrir slíkri samvinnu
kynnu að vera fyrir hendi. En
hitt er vist, að slíkt er ekki
hægt að knýja fram á nokkr-
um árum með hernaðarvaldi,'
ef vel á að fara. Þegar hin póli-
tíska andúð gegn stjórnmála-
fyrirkomulagi nazismans myndi
— eins o£ líka þegar raun bar
vitni um — hafa í för með sjer,
að Evrópuþjóðirpar neituðu
slíkri samvinnu við Þýskaland
og neituðu að láta banna sjer
viðskifti við lönd utan Evrópu,
ef þau álitu slík viðskifti vera
sjer í hag, yfirleitt neituðu að
láta Þýskaland ráða því, hvern
ig þær kæmu viðskiftamálum
sínum fyrir. Ef Þýskaland þrátt
fyrir slíka andstöðu ætlaði að
framkvæma nýskiþun sína, þá
varð það að grípa til valdsins,
eða kannske öllu heldur halda
áfram að beita því í herteknu
löndunum. Það hefði því neytt
upp á Evrópulöndin nazistisku
stjórnarfyrirkomulagi, sem,eins
og í Þýskalandi, hefði grund-
vallast á ófrelsi og kúgun.
Sennilega hefðu hinar einstöku
nazistastjórnir ekki getað hald
ist við, nema með virkri hern-
aðarlegri hjálp Þýskalands, a.
m. k. hvað mörg lönd snertir.
Hjer hefði því áðeins verið um
leppstjórnir Þýskalands í Evr-
ópulöndunum að ræða, sem
hefðu trygt Þýskalandi yfirráð
og hina raunverulegu stjórn
allra þessara ríkja. Um eðlilega
þróun atvinnumálanna hefði
ekki verið að ræða, heldur ó-
heilbrigðan búskap ófrjálsra
manna, sem andleg kúgun og
ofbeldi annaðhvort hlaut að
gera að viljalausum reköldiim
hernaðarstefnunnar, eða að
þeir hefðu með hjálp utan að
risið upp og hrint af sjer ok-
inu fyrr eða seinna.
Það er auðsætt, hversu mikla
hernaðarlega þýðingu það hefði
haft fyrir Þýskaland, ef því
hefði tekist að ná varanlegum
yfirráðum yfir allri Evrópu og
hefði getað skapað þar skipu-
lagsheild, sem ekki væri háð
aðflutningum frá löndum utan
skipulagssvæðisins. En ömurleg
hefði framtíð Evrópuþjóðanna
orðið, ef áform nazistanna
hefðu hepnast.
Dr. Magnús Sigurðsson.
Dr. Skadhauge
ritar um ísland
Khöfn í gær.
DR. SKADHAUGE hefir rit-
að neðanmálsgrein í National-
tidende um hinar miklu tækn-
islegu og fjárhagslegu framfar
ir, sem»orðið hafa á íslandi síð-
ustu 15 árin, þar á meðal Hita-
veituna, rafmagnsstöðvar og
flugvjelakaup.
Skadhauge endar á því að
segja, að eitt aðeins sje óbreytt,
hin stórkostlega íslenska gest-
risni. Hann segir, að hvarvetna
á Islandi sje hægt að finna hlýtt
hugarþel í garð Dana, og hafi
það vel komið fram, er Dan-
mörk varð frjáls. Landssöfnun-
ina segir hann hafa verið eins
mikið gerða sem vináttumerki,
eins og til þess að hjálpa.
„Jeg held að Danir, sém
heimsóttu ísland á þessu ári,
hafi verið jafn undrandi og jeg
yfir þeim innileika, sem Dön-
um er sýndur þar á landi“, seg-
ir Skadhauge ennfremur.
— Páll.
Losað um hömlur
á hernámssvæði
Rússa
London í gærkveldi:
TLLKYXT var í Berlín í dag
að Zukov marskálkur hefði
skipað svo fyrir, að Rússar
tækju ekki lengur afganginn;
a f 1 andbú n a ð arf r aml eið sl u
þýskra bænda, heldur mættu
jieir selja það, sem þeir fá'um
fram þarfir af mjólk, kjöti og
eggjum. Var sagt, að þetta
væri gert til þess að Jiyetja
menn til meiri afkasta- við,
landbúnaðarframleiðsluna.
Þá var tilkynt, að bankar og
sparisjóðir hefðu verið opnað-
ir aftur og veittu mönnum lán
til einkaframkvæmdá. Auk
Jiessa var sagt, að Rússar
hefðu lánað ýmsum sveitar og
bæjarfjelögum á hernámssvæði
sínu í Þýskalandi f.je, alls að
upphæð 200 miljónir ríkis-
marka. —Reuter.