Morgunblaðið - 03.10.1945, Blaðsíða 5

(Miðvikudagur 3. októer 1945
MOEGUNBLAÐIÐ
5
P. V. C. KOLKR:
- SVERÐ OG PLÓGUR -
i.
í grein minni „Hólastóll og
hundaþúfa“ sýndi jeg fram á
þá átakanlegu eymd og volæði,
sem fagfjelagsskapur bænda,
búnaðarfjelögin, eru víðast hvar
í eftir margra ára valdaferil
Framsóknarflokksins. Til sam-
anburðar benti jeg á yfirlæti
og ægivald þess auðhrings, sem
fyrst og fremst hefir verið bygð
ur upp af verslunargróða frá
landbúnaðinum, en bændur
hafa fyrir löngu mist hið raun-
verulega vald yfir. Það vita all-
ir, að pólitískt og þar með fjár-
hagslegt vald yfir S. í. S., þessu
sterka fyrirtæki bænda, hefir
um langt skeið verið í höndum
örfárra manna í Reykjavík,
Tímaklíkunnar. Það breytir
litlu eða engu í þessu efni, þótt
einhverskonar gerfimenn sjeu
dubbaðir upp í það að fara á
aðalfund til þess að samþykkja
gerðir forstjóranna og faktor-
anna, borgað sje undir þá báðar
leiðir og þeim gefið gott að
borða. í flestöllum kaupfjelög-
um eru aðrir en Framsóknar-
menn útilokaðir frá slíku full-
trúastarfi og það veitt sem heið
ursverðlaun handa þeim einum,
sem ekki steyta görn við vald-
hafana í fyrirtækinu.
í viðbót við þann samanburð,
sem jeg gerði í þessari grein,
mætti nefna að tímarit fjelag-
anna. Samvinnan, málgagn
verslunarhringsins, er prentuð
á gljápappír og -skreytt fjölda
mynda. Freyr, tímarit búnaðar-
fjelaganna, sem á að flytja
bændum hagnýta fræðslu um
landbúnað, hefir lengst af verið
prentað á ljelegan umbúðapapp
ir og befir barist svo í bökk-
um, að það hefir ekki einu sinni
getað komið reglúlega út.
I greininni „Kengáluliðið“
sýndi jeg ennfremur fram á
það, að þessi pólitíska klíka í
Reykjavík lætur sjer ekkinægja
að sölsa undir sig fjárhald á fje
lagseignum bænda, hún lætur
þá einnig kosta Tímann, sem
reynir að rista hrygglengjuna
af sjálfsmetnaði þeirra, svo að
þeim verði hrollgjarnara í hret
viðrum lifsins og þeir strjúki
síður út á víðáttur frjálsrar
hugsunar.
★
Greinar þessar voru skrifaðar
í þeim tilgangi að vekja bændur
til uppreisnar gegn þeirri and-
legu ánauð, sem Tímaklíkan
hefir verið að hneppa þá í, og
til þess að sýna alþjóð, hvern-
ig stofn þjóðarinnar, bænda-
stjettin, sem allar aðrar stjett-
ir eru vaxnar af, er ormjetinn
af pólitískum sníkjudýrum.
Úr fjarlægum sveitum hafa
mjer borist frjettir af því, hve
þessar greinar vöktu mikla at-
hygli. Svo verður altaf, þegar
stungið er á kýli, sem reynt hef
ir verið að fela undir svikafarða
þagnarinnar. Blöð Tímaklíkunn
ar ruku auðvitað upp og þusuðu
um árásir á bændur og samtök
þeirra. Það átti eins og vant er
að leita sökudólgunum í Reykja
vík griða bak við bændur lands
ins, eins og illvirkjum Sturl-
ungaaldar bak við vígðar kirkju
hurðir. En það er nú hvort-
tveggja svo, að það er langt frá
því að allir bændur landsins
láti hafa sig þannig að skálka-
skjóli, og ekki mun heldur hlífst
við að slíta óhappamennina úr
griðum þeirra bændasamtaka,
sem þeir hafa sogið sig fasta á.
Það eiga ekki að gilda nein grið
fyrir þá menn, sem bera ábyrgð
á Tímanum og því eitri, sem
hann er látinn dæla inn í æðar
þjóðfjelagsins.
★
Jeg skal nú, áður en lengra
er haldið, benda á nokkrar sögu
legar og hagfræðilegar stað-
reyndir, sem eru ærið íhugun-
arefni fyrir hvern þann, sem
á annað borð vill nota rjett sinn
til að hugsa eins og frjáls mað-
ur.
Fyrir 18 árum síðan náði
Framsóknarflokkurinn völdum.
Hann lofaði því að verða lyfti-
stöng fyrir landbúnaðinn og
hafði mörg ágæt skilyrði til að
geta efnt það loforð. Fjöldi á-
gætra bænda um land alt fylgdi
honum að málum. Stormsveitir
framgjarna og duglegra manna
úr ungmennafjelögunum lögðu
honum lið. Hann tók í arf á-
vöxtinn af iðju þeirra hugsjóna
manna, sem höfðu varið kröft-
um sínum til að vekja bænda-
stjettina til nýsköpunar á sviði
ræktunarmála, fjelagsmála og
samvinnu. Við valdatöku hans
var bændastjettin fjölmenn-
asta og ein mest virta stjett
þjóðfjelagsins, Alþingi var nær
eingöngu skipað bændum og
bændasonum. Flestir embættis
menn þjóðarinnar voru fæddir
og uppaldir í sveit og sama
mátti segja um allan þorra
kaupstaðabúa. Þetta fólk skildi
yfirleitt þarfir og sjónarmið
sveitanna og bar hlýjan hug til
frænda sinna og leiksystkina,
sem orðið höfðu þar eftir.
Hátt á annan áratug hafði
Framsóknarflokkurinn stjórn
landbúnaðarmálanna í sínum
höndum. Þegar hann slepti
henni aftur, var aðeins tæpur
þriðjungur þjóðarinnar eftir í
sveitunum. Hundruð bændabýla
voru komin í eyði. Heilar sveit
ir, eins og Firðir í Þingeyjar-
sýslu og Hallárdalur í Húna-
vatnssýslu, voru orðnar með
öllu mannlausar. Búskapurinn
var víðast hvar orðinn erfitt
einyrkjastrit með ónógum
starfskröftum. Mprg bygðar-
lög voru, læknislaus, presstlaus
og ljósmóðurslaus eins og flótta
mannanýlendur í nýfundnu
landi. Ofan á þetta bættist, að
fyrir hundavaðshátt sjerfræð-
inga Tímans var skæðum drep-
sóttum slept á fjárstofn bænda
og hundruð þeirra hefðu flosn-
að upp af þeim sökum, ef þjóð-
fjelagið hefði ekki hlaupið und
ir bagga og borgað milljómr
króna í skaðabætur fyrir af-
glöpin.
Auðvitað urðu ýmsar fram-
farir í sveitum á þessum tíma
og framleiðslan jókst, enda
hlaut svo að verða undir hvaða
stjórn sem var, því að 20. öldin
er öld tæknilegra framfara. Vit
anlega má þó þakka Framsókn-
arflokknum hlutdeild í ýmsum
umbótamálum og forustu í sum
um þeirra. Hann hefir nóg á
sinni könnu samt.
Mannfækkun slík, sem varð
í sveitum á valdatíma Fram-
sóknar, hefir aðeins orðið 4
sinnum áður í sögu landsins,
svo að vitað sje. Það var í plág-
unni fyrri og plágunni síðari á
15. öld, stórubólu og móðuharð
indunum á 18. öldinni. Engum
drepsóttum eða harðindum var
til að dreifa á Framsóknarárun
um, en aftur á móti heims-
kreppu, sem vitanlega bitnaði
tilfinnanlega á landbúnaðinum.
En jafnvel kreppuárin fjölgaði
fólki í landinu og kaupstaðirn-
ir þöndust út, þrátt fyrir tap-
rekstur og atvinnuleysi.
Það kemur fleira til greina
en höfðatalan ein. Aldurshlut-
föllin hafa raskast, sveitunum
stórlega í óhag. Þar er nú til-
tölulega fleira af gömlu fólki
en í kaupstöðum og fæðingum
hefir fækkað stórkostlega,
enda eru konur á æxlunarhæf-
um aldri tiltölulega miklu færri
þar. Fyrir hvert eitt barn, sem
fæddist á 100 íbúa í sveitum
Austur-Húnavatnssýslu 1943
fæddust 2 á Blönduósi, en 3 í
Höfðakaupstað. Þó er þetta eitt
besta og blómlegasta búnaðar-
hjerað landsins, svo að ástand-
ið er varla betra annarsstaðar.
Óbyrjuháttur sveitanna er
að verða ískyggilegur. Hinn
gamli bændastofn stóðst öll
hretviðri aldanna, en, blöð hans
og greinar visnuðu undir veldis
sól Framsóknar.
★
Talsverður hluti af stríðs-
gróða siðustu ára hefirdreifst til
sveitanna sökum verðbólgunn-
ar. Hið háa útflutningsverð á
fiski og hið hækkaða kaupgjald
við sjávarframleiðslu og setu-
liðsvinnu skapaði stórum aukna
kaupgetu, gerði kaupstaðarbú-
um fært að fullnægja neyslu-
þörf sinni fyrir innlenda kjarn-
fæðu og hækkaði því stórlega
verðið á landbúnaðarvörum. —
Það sýnir búrahátt og þröng-
sýni Tímans, að hann telur
þessa dreifingu stríðsgróðans
af aðkeyptu vinnuafli frá sjávar
og sveita eitthvert hræðilegasta
böl þjóðarinnar. Málpipur hans
til sveita taka sífelt undir þenn
an són, þótt þeirra framvinda
hafi bjargað þeim sjálfum frá
skuldabasli til bjargálna. Sveit
irnar nota nú orðið mjög lítið
af aðkeyptu vinnuafli frá sjávar
síðunni, svo að verð landbúnað
arafurðanna lendir nær ein-
göngu hjá bændum sjálfum,
börnum þeirra og vinnufólki,
sem er heimilisfast í sveitinni.
Allar aðkeyptar nauðsynjar
■ hlutu að hækka hvort sem var
vegna styrjaldarinnar, svo að
verðbólgan innanlands, sem
Tíminn harmar svo mjög, forð-
aði sveitunum frá því að blæða
út fjárhagslega.
Það breytir engu í þessu efni,
að verðbólgan felur í sjer ýms-
ar hættur, eins og öll önnur
skyndi höpp, en þeim hættum
verður best afstýrt með alþjóð-
legri samvinnu, — þeirri sam-
vinnu, sem Tíminn reynir að
eitra fyrir á allan hátt.
★
Á valdatimá Framsóknar-
flokksins sameinuðust allar
stjettir þjóðarinnar um hags-
munamál sín, nema bændastjett
in. Hún varð sundraðri en áð-
ur. Hún heldur áfram að verða
það, meðan nokkur hluti hennar
treystir meir á æfintýralegar
herferðir undir forystu fáeinna
valdastreitu manna i Reykja-
vík heldur en á friðsamlegt sam
starf við sveitunga sína og sann
gjarna samvinnu við aðrar
stjettir. Plógurinn, einkennis-
merki bændstjettarinnar, er
einnig tákn friðar og menning-,
ar. Tímaklíkan í Reykjavík
ti'úði aldrei á plóginn, heldur á
pundarann, tákn kaupsýslunn-
ar, en þó framar öllu öðru á
sverðið, tákn ofbeldisins. Á
valdaárum Framsóknar flutt-
ust margir efnilegir bændasyn-
ir til kaupstaðanna og bygðu
þar með atorku og dugnaði upp
stór fyrirtæki í verslun, útgerð
eða iðnaði. Aðrir gátu, eftir
fárra ára nám í samvinnuskóla
eða kennaraskóla, hafist til
hárra valda, metorða og auðs,
með því að ganga í stormsveit-
ir Tímaliðsins. En duglegir og
atorkusamir bændasynir, sem
kusu að stunda búskap og öfl-
uðu sjer til þess góðrar ment-
unar, gátu að jafnaði varla náð
lengra en að vera einyrkjabænd
ur, nema um all-mikla arfleifð
væri að ræða — þeir gátu jafn-
vel ekki náð því að verða for-
ustumenn í framfaramálum
sveitar sinnar, þótt þeir væru
betur til þess hæfir en aðrir,
nema þeir slægju slöku við
plóginn, girtu sig sverði og
gengu á mála hjá valdhöfum
flokksins í Reykjavík eða Ak-
ureyri. Ljelegur bóndi, sem var
duglegur að vafstra í verslunar
málum, eða kennari, sem var
atorkusamur áróðursmaður,
hafði jafnvel skilyrði til að kom
ast í framboð til þings, en á-
gætisbóndi gat það aldrei fyrir
það eitt, að hann hefði þekkingu
og vit á þörfum landbúnaðar-
ins og áhuga fyrir því að hrinda
málum hans í framkvæmd.
Plógurinn hefir* aldrei verið
tæki til upphefðar hjá Tímalið-
inu. Þetta hefir átt ekki hvað
minstan þátt í því að draga mátt
úr stjettarfjelögum bænda og
nauðsynlegri búnaðarsamvinnu.
★
Sennilega er það mesta böl
íslenskra bænda, að samvinnu-
fjelög þeirra, sem voru stofnuð
til þess og áttu að vera til þess
að verða hjálpartæki í höndum
þeirra sjálfra, búnaðarfram-
leiðslunni til eflingar, lenti í
höndum pólitískra valdastreitu
manna, sem notuðu bæði fje og
orku íjelagsmannanna til hern
aðar gegn hverjum einstakl-
ingi, stjett eða fyrirtæki, sem
að eiríhverju leyti stóð í vegi
fyrir landvinningastefnu þeirra,
eða þeir girntust að ná yfirráð-
um yfir. Nægir í því skyni að
minnast á allar herferðir Tíma-
klíkunnar gegn ýmsum ein-
staklingsfyrirtækjum í útgerð
og verslun, og síðast en ekki
síst gegn Eimskipafjelagi ís-
lands, sem er að hálfu leyti op-
inber alþjóðarstofnun. Ef alt
það fje og öll sú áróðursorka,
sem þannig hefir verið sóað í
herferðum Tímaklíkunnar,
hefði verið notað til eflingar
landbúnaðinum og til samvinnu
um endurbætur á honum, þá
hefði saga hans orðið önnur hin
síðustu 20 ár.
Það hefir fleira verið kastað
á glæinn en tækifærunum ein-
um saman. Bændastjettin átti
fyrir 20 árum stórkostlegan
varasjóð velvildar og skilnings
í hugum allra þeirra mörgu
kaupstaðarbúa, sem höfðu átt
æskuheimili í sveitunum. í 20
ár hefir Tíminn sáð hatri og
aldrei eins illgirnislega og nú.
í 20 ár hefir vaxið upp af því
sæði. Nú er Framsóknarflokk-
urinn hataður af öllum öðrum
flokkum og öllum stjettum í
kaupstöðum landsins. Þetta er
sannleikur, sem bændur lands-
ins mega ekki loka augunum
fyrir, sjálfra sín vegna.
í 20 ár hefir all-mikill hluti
bænda staðið í pólitískri ábyrð
fyrir Tímaklikuna 1 Reykjavík.
Framtíð bændastjettarinnar í
íslensku þjóðlífi veltur ekki
hvað minst á því, að hún losi
sig úr þeirri ábyrgð, áður en
það er orðið um seinan, því að
nú dregur að skuldadögum.
★
Márgra ára barátta Tímaliðs
ins í Reykjavík til að ná einræð
isvaldi í landinu hefir endað
með fullkomnum ósigri. Nú er
sótt frá 3 hliðum að leyfum
þessa liðs og leikslok þeirrar
tangarsóknar eru fyrirsjáanleg.
Aldrei hefir stórskotahríð Tím-
ans verið eins æðisgengin, ó-
markvís og út í loftið eins og
nú. í örvænting sinni reynir
þetta lið að hlaða götuvígi í
samvinnuf jelögum og búnaðar-
fjelögum, •— stofnunum, sem
eðli sínu samkvæmt eiga að
vera eins og óvígðar friðlýst
ar borgir. Því er ekki skeytt,
þótt það, sem liðnar bændakyn-
slóðir bygðu upp með fyrir-
hyggju og í friði, fari að meira
eða minna leyti í rústir í fjör-
brotum þessa feiga hers. En
hvað gera hinir óbreyttu liðs-
menn þessara örvæntingar-
fullu fonngja? Ætla þeir líka
að deyja pólitískum hetjudauða
með Tímann á brjóstinu, eða
vilja þeir smiða plógjárn úr
sverðum sinum og taka upp
friðsamlega samvinnu við stjett
arbræður sína og þá aðra, sem
enn unna stjett þeirra als vel-
farnaðar?
| í f jarveru
j§ minni næstu mánuði gegn-
p ir hr. læknir Kjartan Guð-
§ mundsson, Lækjargötu 6B,
§ læknisstörfum fyrir mig.
= Viðtalstími hans er kl. 2-4,
j| sími 2929 og 535,1 (heima-
H sími).
Valtýr Albertsson
5 læknir.
Kauphöllin
er miðstöð verSbrjefa.
viðskiítaim&. Bími 1710.
iiTiriirtifTminTniiTniniiniiiiiiiiiifiiliiiiiiniiTmmniTiTiinriiins