Morgunblaðið - 21.03.1946, Blaðsíða 7

* Fimtudagur 21. marz 1946
MOKGUftBLA®!*
T
- NJÓSNARAR í STOKKHÓLMI
LJÓSIÐ frá hinni stóru
Ijósakrónu uppi undir loft-
hvelfingunni speglaðist í
borðbúnaðinum og glamp-
aði á myndinni andspænis
mjer. Fyrir utan ók járn-
brautarlest tram hjá Hin-
um megin matborðsins sat
gestgjafi minn — þekktur
lögfræðingur — við vinstri
hlið mína sat enskur höfuðs
maður. Það var ekki meira
en svo að jeg hefði tekið
eftir nafni hans, er við vor-
um kynntir: Victor Hamp-
ton höfuðsmaður hjet hann.
Hampton var um fimmtugt,
hár hans var farið að grána,
en framkoman var frjáls-
mannleg og litlar hrukkur
voru við augu hans. Augun
vöktu raunar mesta eftir-
tekt manns, þau voru grá-
blá, skörp en glaðleg. Hann
leit út eins og aðalpersón-
an í Indlandsæfintýrum
Kiplings.
Hann lyfti vínglasinu.
„Skál, herra skemdar-
verkamaður,“ sagði hann.
,,Lítið inn til mín á morgun
á bresku vegabrjefsskrif-
stofuna. Það getur verið, að
jeg geti hjálpað yður “
Jvá, þetta var rjett. Jeg
var skemdarverkamaður.
Jeg hafði gleymt því eitt
augnablik. Fyrir tveimur
dögum síðan hafði jeg vað-
ið út í fiskibátinn við strend
ur Danmerkur, fyrir viku
hafði jeg verið einn af þeim,
sem sprengdu í loft. upp
verksmiðjuna, sem fram-
leiddi gögn fyrir Þjóðverja.
Nú var jeg á flótta undan
Gestapo, og aðeins gestrisni
sænska lögfræðingsins —
jeg bjó hjá honum — gerði
það að verkum, að jeg var
ekki á götunni, Jeg hafnaði
tillögunni um að halda á-
fram ferð rninni til Eng-
lands og ganga í herinn þar,
og það var af þeim orsök-
um, að gestgjafi minn hafði
boðið nokkrúm breskum
vinum sínum heim til sín.
Meðal þeirra var Hampton
höfuðsmaður, og ritari Við
bresku sendisveitina, David
McHewin að nafni — eða,
eins og jeg lj;omst síðar að
raun umr ' forustumenn
bresku leyniþjónustunnar í
Stokkhólmi,
Njósnamiðstöðin.
VIÐ Birger Jarlsgötu 12,
í hjarta borgarinnar, er
vegabrjefadeild breska kons
úlatsins, og það var þar, sem
Hampton hafði sagt mjer
að hitta sig Um þetta leyti
•— haustið 1943 — þegar
varla eitt einasta vegabrjef
til Bretlands var gefið út,
unnu þarna tólf manns. Ef
einhver var svo barnalegur
að snúa sjer til skrifstofunn
ar í því augnamiði, að reyna
að fá vegabrjef, vissi eng-
inn neitt, og umsækjandinn
var undantekningarlaust
sendur á aðalskrifstofu
sendiráðsins.
Þegar jeg daginn eftir
kom á skrifstofuna, tók
Hampton höfuðsmaður
mjög vingjarnlega á móti
mjer.
„Við skulum koma inn
Dönsk frelsishetja skýrir frá starfsemi
bresku leyniþjónustunnar í Svíþjóð
á styrjaldarárunum
Fyrri grein
hjerna, svo við getum talað
saman ótruflaáir,“ sagði
hann, um leið og hann fvlgdi
mjer inn langan gang og inn
í lítið herbergi, sem í var
eitt borð, fjórir stólar og
tæki til að hita á kaffi. Jeg
komst að því síðar, að hurð-
in fjell sjálfkrafa í lás, svo
að aðeins var hægt að opna
hana innan frá.
Hampton bauð mjer sæti
og byrjaði siðan að tala, en
hin skörpu augu hans
hvíldu ætíð á andliti mínu.
Hann reyndi ekki að dvlja
mig neins. Hann sagðist
vera í leyniþjónustunni og
hafa óskað eftir þessu við-
tali, til að fá mig til að ger-
ast meðlimur þjónustunnar.
Málin stæðu nú þannig:
vildi jeg leggja. mig í þá
hættu, að snúa aftur til
Danmerkur og ferðast svo
til Þýskalands, þegar að því
kæmi. Áður en jeg legði í
ferð mína, átti jeg að und-
irgangast að minnsta kosti
6 vikna þjálfun. Jeg hugs-
aði málið. Áhættan var
mikil, en í Stokkhólmi
mundi jeg vera neyddur til
að lifa á velgerðum annara.
Jeg sló til.
„Á morgun byrjar þjálf-
un yðar,“ sagði Hampton,
er hann kyaddi mig og
fylgdi mjer td dyra.
Hugrekki og gáfur.
Megintilgangur þessarar
greinar, er að gefa lesand-
anum kost á, að kynnast
starfsaðferðum leyniþjón-
ustunnar í Svíþjóð, meðan
á styrjöldinni stóð. Það er
því best að byrja á því að
segja það, að njósnari raun-
veruleikans er, hvað flestu
viðvíkur, nauðaólíkur njósn
urum kvikmyndanna og
reifaranna. Jeg hvorki kýnt
ist nje heyrði talað um
neina undurfagra kvennjósn
ara. I stað þess mætti jeg
mönnum, sem litu alvar-
legum augum á starfsemi
sína, hugrökkum og gáfuð-
um mönnum, sem svifust
einskis.
„Það þýðir engin við-
kvæmni við þessa vinnu,“
sagði Hampton höfuðsmað-
ur, og hann vissi, hvað hann
sagði. Sjálfur var hann
Ijósasta dæmi þess, hvernig
njósnarar eru bestir. Eins og
margir hinna njósnaranna,
hafði hann fyrst verið í
breska hernum þar til hann
fyrir 25 áram síðan var
skípaður í leyniþjónustuna.
Hann hafði barist í heims-
styrjöldinni fyrri, og eftir
það hafði hann verið í her-
þjónustu í Indlandi, Kína
og Litlu Asíu. Hann talaði
mörg tungumál, meðal ann-
ars rússne^ku, arabisku,
persnesku og dönsku — og
að öllum líkindum var það
kunnátta hans í dönsku, sem
gerði það að verkum, að
hann hafði verið skipaður í
þessa deild leyniþjónust-
unnar. Opinberlega starfaði
hann á vegabrjefaskrifstof-
unni, en í raun og veru var
hann einn af yfirmönnum
bresku leyniþjónustunnar í
Svíþjóð, og hafði það með
höndum, að útvega og koma
áleiðis öllu markverðu í
Dammörku og Þýskalandi.
Þá rjeði hann vfir mörgum
þeim njósnurum, sem send-
ir voru til meginlandsins
með fölsuð skilríki og dul-
búnar myndavjelar.
Vicky, eins og við kölluð-
um hann, var glaðlyndur,
þægilegur í viðmóti og ó-
hemju duglegur. Sem Breti
var hann umgangsþýður og
hið vingjarnlega viðmót

í, 5 ,
Stórkirkjan í Stokkhólmi.
hans vilti flestum þeim sýn,
sem ekki þekktu hina raun-
verulegu hörku hans.
Slunginn njósnari.
Vicky Hampton sýndi
mikla hæfni. í starfi sínu.
Dag einn hitti hann t. d.
Svía nokkurn, sem nýkom-
inn var frá einni af borg-
um þeim í Þýskalandi, sem
orðið hafði fyrir sprengju-
árásum. Hampton var góð-
ur samkvæmismaður, og
Svíinn þáði glaður boðið, er
hinn nýi breski vinur hans
bauð honum til kvöldverð-
ar í íbúð sinni. Hampton
hjelt þessa k.völdverði jafn-
an í íbúð sinni við Wittsto-
cksgötu 3 — á hurðinni stóð
Lundgren — og veitti óspart
bæði mat og drykk. Eftir
að kaffi hafði verið drukk-
ið, sneri Hampton talinu að
Þýskalandi og borg þeirri,
sem gestur hans .var n.ýkorn
inn frá. Hampton sýndi á-
huga fyrir umræðuefninu,
hann hafði sjálfur verið í
þessari borg og engum var
meiri harmur af því en hon-
um, að styrjaldarnauðsynin
hafði leikið borgina svo illa
o. s. frv.
Höfðu orðið miklar skemd
ir? Hvaða borgarhverfi
höfðu orðið verst úti? Verk
smiðjuhverfið, já. Voðalegt,
voðalegt! Loftvarnabvssun-
um var ef til vill illa komið
fyrir? Samræðurnar urðu
fjörugri. Svo vildi til, að
Hampton átti sjálfur kort
yfir borgina Ef hann væri
í sporum Þjóðverja, mupdi
hann koma loftvarnabvssun
um og loftbelgjunum fyrir
á þessum stöðum. Gestur-
inn varð hrifinn og gaf
Hampton ýms ráð. Hann sá
nú, að Þjóð' erjarnir höfðu
farið rangt að, er þeir settu
byssur sínar á allt aðra
staði, en höfuðsmaðurinn
áleit besta. Hann benti á
þá á kortinu og kvaddi
nokkru seinna þenna við-
mótsþýða vin sinn. Hann
varð hálf undrandi, ér hann
nokkrum dögum seinna
hringdi upp og stakk upp á
því, að þeir hittust aftur.
Hampton sagði þvert nei.
Það var ekki meira upp úr
honum að hafa
Unnu nokkrir saman.
Meðan á þjálfun minni
stóð, hitti jeg nokkra aðra
af meðlimum leyniþjónust-
unnar, enda þótt það sje
venjan í þessu starfi, að láta
ekki vinstri hendina vita,
hvað sú hægri gerir —
never cross the lines, eins
og Vicky Hampton komst að
orði. í Stokkhólmi unnu
venjulega þrír eða fjórir
menn saman. Sem dæmi má
geta þess, að yfirmaður eins
flokksins var starfsmaður
hjá breska sendiráðinu og
með honum unnu svo tveir
frjettamenn bandamanna,
sem báðir störfuðu í frjetta
stofunni í Grand Hotel.
Frjettamennirnir báðir áttu
auðveldara með að fara
ferða sinna en starfsmaður
sendiráðsins, sem varð að
koma fram í samræmi við
hina diplomatisku stöðu
sína. Hann var höfuðið,
frjettamennirnir haukar
hans. Þeir gátu auðveldlega
átt blaðaviðtal við ferða-
menn frá Þýskalandi, og
lagt fyrir þá spurningar,
sem ekki þurftu að vekja
neina grunsemd. Það má
nefna það sem dæmi, að það
var einu slíku frjettaviðtali
að þakka, að Bretar kom-
ust að því, að verksmiðja
ein í Brúnsvík framleiddi
sjónpípur í kafbáta. Nokkr-
um vikum seinna, var verk-
smiðja þessi gereyðiiögð í
sprengjuárás.
Venjulega er tekið á móti
njósnurunum í íbúð Hamp-
ton sem, eins og áður er
greint, var við Wittstocks-
götu. Allmikil leynd var
samfara þessum heimsókn-
um. Ef einhverjir áttu í
samræðum í ganginum, eða
ef maður rakst á einhvern
í húsinu, var manni venju-
lega sagt að fara til ein-
hvers annars staðar í Stokk
hólmi.
Þótti sopinn góður.
Eini ‘gallinn á Vickv var
sá, að hann drakk of mikið
og fyrir gat komið, er líða
tók á kvöldið, að hann byrj
aði að tala um málefni, sem
hann hefði ekki átt að minn
ast á. Einu sinni gaf hann
t. d. manni, sem hann var
nýbúinn að kynnast, mynd
af sjer. Þá kom það ósjald-
an fyrir, begar svona stóð
á, að hann sneri samræð-
unum að uppáhaldsmálefni
sínu, því, að Svíar væru ó-
áreiðanlegir og vrðu brátt
að hefja þátttöku í styrjöld
inni, svo að veröldin liti
ekki á þá smánaraugum. Þó
efast jeg ura það, að hann
hafi í raun og veru hugs-
að um mikið annað en sjálf-
an sig og Bretland — og
svo ef til vill hina tjekkn-
esku vinkonu sína og sam-
verkamann, ljóshærða
stúlku um þrítugt, sem köll
uð var Kay. Jú, og ef til vill
húsfreyjuna, sem hjet Elma
og var mjög góður kokkur.
Vicky tók hana stundum
með sjer í boð til kunningja
sinna og kallaði hana „poka
dýrið sitt.“
Grunnvíkiiigafjelag
sfofnað á ísafirði ,
Isafirði, miðvikudag.
í GÆRKVÖLDI var stofnað
hjer Grunnvíkingafjelag. Stofn
endur eru 30. Stjórn þess skipa
Guðmundur Hrafnfjörð, vjel-
stjóri, formaður, Guðfinnur
Sigmundsson, vjelsmiður, rit-
j ari og Indriði Jónsson, skip-
stjóri, gjaldkeri. Meðstjórnandi
, er frú Sigríður Jónsdóttir.