Morgunblaðið - 23.03.1946, Blaðsíða 6

MUKGO NBI(A0I»
Laugardagur 23. marz 1946

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.).
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 12.00 utanlands.
í lausasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
Framsóknar-pestin
MARGVÍSLEGIR kvillar eru það, sem ásækja mann-
skepnuna og eru til kvalar og kvíða. En bót er í máli að
aldrei hafa læknisdómar tekið slíkum framförum, sem
nú á tímum og er því hættan minni en áður var.
Fyrir alþingiskosningarnar gengur stundum yfir kvilli
sá, er læknarnir kalla þingmannsylgju. Sest sjúkdómur-
inn aðallega að í maganum og veldur spýju eins og Vest-
firðingar mundu segja.
Undangengna mánuði hefir verulega borið á þessum
kvilla og einkum hefir hann gerst illkynjaður í liði Tíma-
manna. Þórarinn ritstjóri hefir löngum íivalist af kvilla
þessum, en sú er breyting nú á orðin, að í stað þess að
spýjurnar hafa áður gengið yfir Kjós og Kjalarnes að ó-
gleymdum Suðurnesjum, þá er þeim nú einna helst stefnt
á Snæfellsnes. Þar mun eiga að leita lækninga á vori
komanda.
Halldór frá Kirkjubóli hefir lengi þjáningar haft af
hinni sömu veiki og spýr í allar áttir. Einna þrálátastar
eru sletturnar í vesturátt. Talið er þó af kunnugum, að
mikið megi spýjan vaxa til þess að öðrum mönnum stafi
hætta af.
Daníel Ágústínusson hefir tekið veikina og spýr annað
kastið í myrkri á fjörusteina Tímans. Mun hann til þess
búinn að skemta Barðstrendingum og Gísla Jónssyni sjer-
staklega, þegar sól hækkar og daga lengir.
Gunnar Grímsson á Skagaströnd er sýnilega einn hinna
veiku og mjög þungt haldinn, því hann byrjar á því, að
ausa spýjunni yfir lífgjafa sinn Pál Kolka læknir Hún-
vetninga. Gæti þess háttar austur boðað litla lækninga-
von, ef trúa mætti fornum spásögnum.
Gísli í Eyhildarholti er sýnilega búinn að taka þessa
illkynjuðu pest. Spýr hann yfir land allt og lítur helst
út fyrir, að af miklu sje að taka. Mundu gamlir Skag-
firðingar ætla að hann hefði „jetið folald“, en hitt er af
kunnugum talið líklegra, að annað verra sje í efni, því
engu er líkara en nokkrir árgangar af Tímanum hafi sest
að í maga mannsins.
Þetta óföngulega gubbulið snýst í kringum Hermann
foringja og leitar meðala sem ætlað er, að tilgangurinn
skuli helga.
Líklegt er talið, að ýmsir fleiri hafi þegar tekið sýk-
ilinn, þótt ekki sje augljóst orðið.
Þegar þess er gætt, sem hjer var áður talið, að fram-
farir miklar hafa á síðustu árum orðið á sviði læknis-
vísindanna, standa vonir til að læknum vorum og hjúkr-
unarliði takist einnig það, að lækna þessa þjáðu menn
áður en þeir æla lifur og lungum. Eru uppi getgátur
margar um það, í hvaða líffærum upptök veikinnar eigi
rætur sínar. Geta sumir þess til, að sýkillinn komist fyrst
í augun, sjónin skekkist og allir hlutir snúi öfugt við það,
sem rjett er, þegar sjúklingurinn horfir á þá. Þetta hefir
þó eigi enn verið staðfest af augnlæknum, en ef rjett
reynist, hefir sú stjett manna mikið og nytsamlegt verk
að vinna á næstu mánuðum.
Aðrir telja, að sýkillinn setjist fyrst að í heilanum, en
berist þaðan með blóðinu til magans, þar sem sjúkdóm-
urinn hefir einkum aðsetur. Ekki hefir þessi tilgáta held-
ur fengið staðfestingu vísindanna.
Lítur jafnvel helst út fyrir, að jafn illa ætli að ganga
með sannanir um orsök eða orsakir veikinnar, eins og
gengið hefir með hinar alkunnu Karakúlpestir í sauðfje
voru. Er það eitt um þær pestir vitað, að Karakúlfjeð
sem flutt var inn að ráðum og undir umsjá Tímamanna,
kom með þær til landsins. En sýkillinn er ófundinn enn.
Allt er þetta því nokkuð skylt hvað cðru, enda þótt
önnur plágan ásæki sauðfje bændanna, en hin sje mögn-
uðust í mönnum þeim, er telja sig best til þess fallna, að
gerast forustumenn bænda og koma því í lag aftur, sem
flokksbræður þeirra hafa aflagað á sínum langa valda-
ferli. Fer og að vonum, þó bændum landsins fyndist það
efamál, hvor plágan sje hættulegri.
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Meinleg ævikjör.
í FEBRÚ ARHEFTI Dýra-
verndarans er greín eftir Rögn-
vald Stefánsson, Syðri Bakka,
með fyrirssögninni „Meinleg
ævikjör“. Höfundur segir þar
frá útigangshrossum, er hann
sá. Tel jeg að menn hafi gott
af að sjá lýsingu hans og tek
því kafla hjer úr greininni:
„Dapurleg mynd kemur fram
í huga minn, mynd, sem aldrei
mun þaðan mást, svo lengi, sem
jeg skynja mun góðs og ills.
Næstliðið vor átti jeg leið um
nokkrar af sveitum Skaga-
fjarðar ásamt fleira fólki. Urðu
þar fyrir sjónum vorum tugir
útigangshrossa, sum voru þol-
anleg ásýndum, en önnur var
hreinasta hrygðarmynd að sjá.
Sjerstaklega tók jeg þar eftir
einu tryppi, sem var svo illa
farið að það drógst áfram með
veikum burðum. Að líkindum
ekki fásjeð fyrirbrigði þar
vestra, en fyrir mjer var það
einstakt.
Samanburður
á myndum.
„SVONA ÁTAKANLEGA
mynd af mannúðarleysi mann-
skepnunnar gagnvart málleys-
ingjunum hafði jeg eigi áður
augum litið. En hliðstæða mynd
fann jeg litlu síðar. Þegar blöð-
in tóku að birta myndir næst-
liðið sumar af föngum þeim, er
nasistar höfðu mest kvalið og
pínt í fangabúðum sínum, fest-
ist myndin af skagfirska trypp-
inu einnrar, sem sýndi tvo
menn er nauðuglega gátu stað-
ið hjálparlaust. Og sjá ....
munurinn var nauðalítill, að-
eins að önnur myndin sýndi
málleysingja, en hin menn, sem
gátu sagt sínar líkamlegu og
andlegu kvalir í orðum . .. . “
•
Ljót lýsing.
LJÓT ER HÚN þessi lýsing,
en því miður er það svo, að
óskaplega ér farið illa með
skepnur víða enn þann dag í
dag. Verða ferðamenn um
landið oft varir við það. En
það er ekki nóg að birta grein-
ar um þetta ástand. Dýravernd
unarfjelagið ætti að láta rann-
saka þetta mál og gera ráðstaf-
anir til úrbóta ef frásögnin er
á rökum reist.
Hádegishlje og
„krúska-át“.
LESENDUR MÍNIR þekkja
hann Björn L. Jónsson veður-
fræðing. Hann hefir oft lagt
ýmislegt gott til málanna, eink-
um ef rætt hefir verið um eitt-
hvað matarkyns, en hann er
maður fróður í þeim efnum, þó
ekki fái hann alla menn á sitt
band, einku’m þegar hann tek-
ur að sjer að verja Waerland
hinn sænska. En hvað um það,
hjer er skemtilegur pistill frá
Birni um krúska át og hádeg-
ishlje:
„Kæri Víkverji!
Úr því þú minnist enn á
vinnutímann og matarhljeið í
spjalli þínu, vil jeg ekki láta
hjá líða að skýra frá reynslu,
sem komin er á í þessu efni.
Starfsfólk Veðurstofunnar hef-
ir síðan um áramót tekið sjer
hálftíma matarhlje um hádeg-
ið. Sumir hafa með sjer smurt
brauð og mjólk. En flestir
borða „krúska“, sem er eldað
sameiginlega að morgninum.
Menn skiptast á um að elda
það, kaupa mjólk og þvo upp
matarálátin og eru í einskonar
matarfjelagi.
Hvað er „krúska'4?
„EN HVAÐ ER „KRÚSKA“?
Fjöldi manna þekkir þennan
rjett, sem hefir náð ótrúlegum
vinsældum og útbreiðslu um
allt land. Það er grautur, sem
er búinn til úr rúsínum, höfr-
um, hveitihýði (klíði) og vatni
og borðaður með mjólk út á.
Uppskrift af þessum graut er í
bókinni „Matur og megin“. Má
vera, að sumir felli sig ekki við
„náttúrulækningabragðið“ af
honum og finni honum það til
foráttu, að höfundur hans er
Are Waerland. En flestir þeir,
sem yfirstíga þá örðugleika,
ljúka upp einum munni um, að
þetta sje góður og hollur matur
og að menn sjeu vel haldnir af
pessari máltíð, ef þeir fá svo
venjulega heita máltíð að
kvöldinu.
Kostnaðurinn.
„OG KOSTNAÐURINN? —-
Kr. 1,30 á mann á dag. Borði
aðrir fyrir minni pening! Veð-
urstofan lagði til rafsuðuplötu,
skaftpott og matarílát, og hygg
jeg, að hver stofnun eða vinnu-
veitandi sje skaðlaus af þeim
útgjöldum: engin óstundvísi,
engin þyngsli í maga, slapp-
leiki eða-svefnþörf eftir þunga
og tormeltanlega kjötmáltíð,
sem gleypt er í flýti; fólkið
rabbar um daginn og veginn
yfir ,,krúska“-diskunum og
hefir þeim mun minna að segja,
þegar vinnutíminn hefst á ný.
I sambandi við kostnaðinn má
auðvitað draga frá strætis-
vagnaútgjöldin fyrir þá, sem
þurfa að nota þau farartæki
til þess að komast heim í mat.
Þess skal getið, að sumt
magaveikt fólk þolir illa
„krúska“, en sumir þeirra geta
þó þjálfað sig upp 1 að þola það
með því að borða nógu lítið í
einu og tyggja það vandlega,
eins og raunar allir eiga að
gera.
Björn L. Jónsson.“
e
Aðvörun um
tundurdufl.
Kæri Víkverji!
Jeg undirritaður afgreiddi
erlent skip, er kom frá Eng-
landi í fyrri nótt. Skipstjórinn
hafði orð á því við mig, hvort
hjer á landi væri gefnar út til-
kynningar í útvarp um tund-
urdufl, er væri á reki með
ströndum fram. Hann kvaðst
hafa sjeð eitt ca. 80 sjómílur
út af Vestmannaeyjum. Jeg
sagði honum að það væri gert
á íslensku. Hann bað mig um
að koma því á framfæri við
rjetta aðila, hvort ekki væri'
hægt að útvarpa slíkum að-
vörunum á einu erlendu máli
til dæmis á ensku. Jeg lofaði
skipstjóra að koma ósk hans
um þetta nauðsynjamál til
rjettra aðila. Jeg treysti þjer
til þess.
Þökk fyrir birtinguna.
Virðingarfylst,
Jónas Guðmundsson,
tollvörður,
Sjálfsögð ráðstöfun myndi
jeg segja.
i Á INNLENDUM VETTVANGI
i ..............
Þekkír þú Reykjavík!
MIKIÐ HEFIR VERIÐ ritað
um sögu Reykjavíkur. Tveir
fræðimenn, er ólu hjer mestan
aldur sinn, dr. Jón Helgason
biskup og Klemens Jónsson
landritari skrifuðu þykkar
bækur um allt það helsta, sem
menn vita rjettast og sann'ast
um Reykvíkinga og Reykjavík
frá dögum Ingólfs Arnarsonar
fram á síðustu tíma.
En Reykjavík breytist ört.
Reykjavík fyrir 20 árum með
25 þúsund íbúum, er allt öðru
vísi en Reykjavík í dag með 45
þúsund íbúum. Líf fólks hefir
breyst, atvinna þess og hugs-
analíf. Auk þess, sem komin
eru upp ný bæjarhverfi og
fjöldi nýrra fyrirtækja hafa
verið stofnsett.
★
Væri ekki fróðlegt og skemti
legt að fá ýtarlega og skemti-
lega lýsingu á Reykjavík, eins
og hún er í dag, með mátulegri
hliðsjón af sögunni. Þetta
þyrfti að vera vönduð bók,
bæði að efni og frágangi. Þar
yrði t. d. almenn lýsing á bæn-
um, eins og hann kemur mönn-
um fyrir sjónir hið ytra.
En ekki er mikið sagt með
því að lýsa útlitinu einu. Segja
þyrfti frá öllum helstu stofn-
unum bæjarins og atvinnufyr-
irtækjum.. Lýsa því, sem helst
er í frásögur færandi af hverju
fyrir sig. Og þegar farið væri
að sýna myndir af Reykjavík
í dag, þá mætti ekki láta sjer
nægja myndir af útliti hús-
anna. Því byggingarlag þeirra
segir ekki mikið um líf, smekk
og dagfar bæjarbúa. Myndir
þyrftu að fylgja af því hvernig
sjálf heimilin líta út, hvernig
fólkið hefir komið sjer fyrir
innan við steinsteypuveggina
eða bárujárnið.
★
Þegar jeg horfi á myndir frá
Reykjavík liðinna tíma, af
meira og minna lágkúrulegum
húsum, sem staðið hafa meira
og minna óreglulega meðfram
götunum, þá sakna jeg þess á-
kaflega mikið, að ekki skuli
vera til myndir a.f vistarverum
fólksins í þessum húsum, því
áreiðanlega myndu þær gefa
ljósari hugmyndir um bæjar-
lífið en útimyndirnar.
♦
Yms heimildarrit eru fyrir
hendi er gætu orðið til mikils
stuðnings fyrir aðgengilega,
áreiðanlega og skemtilega lýs-
ingu á Reykjavík. T. d. árbæk-
ur dr. Björns Björnssonar, sem
fýrst kom út 1940 og nú aftur
um síðustu áramót. í báðum
þéssum árbókum er ákaflega
mikill fróðleikur um líf og at-
vinnu bæjarmanna settur fram
í hagfræðilegum töflum. Þar er
líka mikið efni tekið saman um
stjórn og rekstur bæjarmál-
anna. Margir hafa andúð á töl-
um og töflum og líta helst ekki
Framh. á bls. 8.