Morgunblaðið - 23.03.1946, Blaðsíða 7

Laugardagur 23. marz 1946
KORGOlNBLA»l»
%
- NJÓSNARAR í STOKKHÓLMI -
Dönsk frelsishetja skýrir frá starfsemi
bresku leyniþjónustunnar í Svíþjóð
- á styrjaldarárunum
Síðari grein
SKOTINN David McHewin
var besti vinur Hamptons.
Hann var 38 ára gamall, vel til
fara en nokkuð kvenlegur í
framkomu. McHewin var kom-
inn af ágætri f jölskyldu og kom
manni fyrir sjónir eins og hálf-
gerður hugsunarlaus iðjuleys-
ingi; en bak við þetta gerfi
hans sást móta fyrir miklum
gáfum og óvenjulegum hæfi-
leikum. Hann var vel þekktur
í samkvæmisiífi Stokkhólms,
en fáir af hitium sænsku vin-
um hans höfðu hugmynd um,
að tískumaðurinn með kven-
mannsröddina var einn af
fremstu mönn im bresku leyni-
þjónustunnar í Svíþjóð.
Eins og Hampton, hafði Mc-
Hewin verið við hermennsku
í Asíu og var mikill tungumála
maður. Hann starfaði við
breska sendiráðið í Berlin, þeg-
ar stríðið braust út, og kom
þá til Stokkhólms. Að mínu
áliti mátti McHewin sín meira
en Hampton, og sá síðar nefndi
framkvæmdi sjaldan neitt, án
þess fyrst að ráðfæra sig við
hann.
Þriðji maðurinn, sem jeg
hitti þarna, hjet Bill Appleby,
ungur maður um þrítugt, aðl-
aðandi í framkomu og langt
frá því að vera heimskur Staða
hans innan leyniþjónustunnar
var mun lægri en hinna
tveggja, og meginverkefni hans
var að kenna nýliðum það
helsta, sem laut að myndatöku.
Þetta voru þá mennirnir, sem
áttu að hafa yfirumsjón með
þjálfun minni og ráða yfir lífi
mínu næstu árin, Jeg hlýt að
játa það, að viðleitni þeirra bar
góðan árangur.
Hugsjónamenn
og þorparar.
ÞAÐ var litlum erfiðleikum
bundið að útvega nýja njósn-
ara. Þegar hjer var komið var
mikill fjöldi flóttamanna frá
öllum löndum í Stokkhólmi og
Svíþjóð — skemdaverkamenn
og ævintýramenn, hugsjóna-
menn og þorparar, sem af ýms-
um ástæðum gerðust meðlimir
leyniþjónustunnar. í Danmörku
úði og grúði cf enskum njósn-
urum. Sambandið við landið
var ágætt, og hverja nótt fóru
mótorbátar yfir sundið með
njósnara, vopn og skýrslur inn
anborðs. .Leyniþjónustan hafði
auðvitað náið samband við aðal
stöðvar dönsku frelsishreyfing-
arinnar á Sibyllegötu 13 í Stokk
hólmi. „Hannecken hershöfð-
ingi og dr. Best geta ekki far-
ið á salernið, án þess að jeg
frjetti af því,“ sagði Hampton
einu sinni hreykinn.
Njósnaraefnið þurfti ætíð að
ganga í gegnum mikinn hreins-
unareld áður en hann eða hún
*
— því kvennjósnarar störfuðu
einnig — var tekinn inn í leyni
þjónustuna. Gestapo gerði marg
sinnis tilraun lil að koma njósn
urum sínum í bresku leyniþjón-
ustuna, njósnarar, sem Ijetust
vera flóttamenn og meðlimir
frelsishreyfingarinnar. Jeg var
einu sinni ein i þeirra, sem kom
upp um einn svikara af þessu
tagi, sem komist hafði í sam-
band við Hampton. Maður þessi
var fyrverandi skólabróðir
minn og hafði komist í hátt
embætti hjá dönsku lögregl-
\
unni. Jeg hafoi vitneskiu um,
að hann hafði einhvert sam-
band við dönsku frelsishreyf-
inguna, en eitt sinn kom jeg
að honum á veitingahúsi í för
með hinum þekkta gestapo-
manni, dr. Schubert. Til þess
að reyna hann, bauð jeg hon-
um út með micr og yfir íimmta
vínglasinu byrjaði jeg að láta
á það skína, að þrátt fyrir allt,
hefði jeg töluverða samúð með
Þjóðvei’jum. Hann beit á agnið
og ljet dæluna ganga.
Hann varð aldrei meðlimur
leyniþjónustunnar — dó
skömmu síðar. Vegna ættingja
hans, þegi jeg yfir nafninu.
Þar sem jeg hafði verið veg-
inn og ekki ljettvægur fundinn,
var byrjað að þjálfa mig til
njósnastarfáns
Skóli njósnarans.
FYRST var mjer kennt að
lifa mig inn í hlutverk þau,
sem jeg átti að leika. Njósnari,
sem kemur fram í gerfi skó-
sölumanns, verður að vita allt
um skó, söluhætti, verðlag o.
fl. Hann verður að kunna
„sögu“ sína Sv'O vel, að honum
skjátlist aldrei, og verður að
geta þulið hana upp, þótt hann
sje vakinn um miðja nótt.
Jeg varð að læra tvær teg-
undir af dulmáli, annað fyrir
langar skýrslur, hitt, er senda
þurfti styttri greinargerðir.
Fyrri aðferðin var afar ein-
föld, en næstum óleysanleg,
hefði maður ekki dulmáislykil-
inn, en honum var tíðum
breytt.
Þá var mjer einnig kennt að
ganga frá skýrslum mínum,
það er að segia rúlla þeim upp
í örlitlar kúlur, sem síðan var
komið fyrir í gúmmíhvlkjum
og smyglað úr landi innan í
tannkremstúpum eða einhverju
þess háttar. Þá var jeg þjálf-
aður í að fylgjast með förum
fólks, án þess að það vissi af,
því, og veita því eftirtekt, hvort
einhver væri á hælunum á
mjer, og hvernig losna mætti
við slíkar fylgjur á sem hag-
kvæmastan hátt.
Einnig var mjer á það bent,.
að velja mjer jafnan borð úti
á miðju gólfi í veitingahúsum,
en ekki við vegginn, því þar
er hljóðbærasí.
Skæðasta vopnið.
MIKIL ánersla var lögð á
myndatöku. Þegar jeg seinna
hóf ferðir mínar, hafði jeg
hvorki meira nje minna en
þrjár mismunandi myndavjel-
ar meðferðis, eina stóra, til að
taka myndir t. d. af virkjum,
litla vjel, sem hægt var að fela
undir klæðum sínum, og enn
aðra, sem notuð var til að taka
myndir af allskonar skjölum.
Með þessari vjel var hægt að
taka mynd af vjelrituðu blaði,
svo að það, sem á það var rit-
að, komst fyrir á filmu, sem
var tæplega einn fercentimetir
að stærð. Þessar filmur voru
síðan geymda: á ýmsum stöð-
um, oftast í lokinu á venju-
legum eldspýtustokki. Loks
var mjer kennt að þekkja í
sundur hinar ýmsu gerðir af
þýskum einkennisbúningum og
hversu háttsettir þeir voru, sem
klæddust þeim.
Fyrirskipamr mínar hijóð-
uðu á þá leið, að jeg skyldi
snúa aftur til Danmerkur,
koma fram sem „góður borg-
;»ri“, svo jeg að nauðsynja-
lausu vekti ekki eftirtekt lög-
reglunnar á mjer, og reyna að
komast í samband við Þjóð-
verja. McHewin var ósjaldan
viðstaddur kennsluna. Til ör-
yggis töluðust þeir Hampton
saman á persnesku, þegar ein-
hvert mikilsvert mál var á
prjónunum. Þá var grammó-
fónninn og hafður í gangi og
látinn hafa svo hátt, að ekkert
annað hljóð var heyraniegt. Af
þessum sökum urðu kævur ná-
búanna daglegur viðburður.
Ovænt heimsókn.
MYNDATÖKUKENNSLA
Applebys fór 'ram í íbúð hans
við Smalandsgötu en þar áleit
hann sig óhultan fyrir ásókn-
um Gestapo. í þessu efni hafði
hann þó rangt fyrir sjer. Kvöld
nokkurt, að kennslustundinni
lokinni, sáturr. við og töluð-
um um ýmislegt það, er laut
að njósnastarfsemi. Allt í einu
var dyrabjöllunni hringt. Apple
by sendi okkur aðvarandi
augnaráð. „Hofið þið hægt um
ykkur“, hvíslaði hann. „Jeg á
ekki von á neinum í kvöld. Við
opnum ekki“.
Við sátum hreyfingarlausir.
Eftir nokkrar hringingar heyrð
um við að lykli var snúið í
skránni og hurðin opnaðist
hljóðlega. í dyrunum stóðu
tveir menn, sem auðsjáanlega
voru Þjóðverjar. Applebv rjeð-
ist umsvifalaust á annan þeirra
og jeg hljóp að hinum og sló
hann í andlitið. Hann slagaði
aftur á bak og mjer tókst að
koma miklu höggi á maga hans
svo hann beygðist saman. Mót-
síöðumaður Applebys hafði
hörfað út úr dyrunum og and-
stæðingur minn fylgdi fordæmi
hans. Hattarnir þeirra og brot-
in framtönn lá eftir á gólfinu.
Daginn eftir flutti Appleby
í aðra íbúð.
Sænska lögreglan gerði yfir-
mönnum mínum einnig lífið
grátt. Þegar jeg steig á land
í Malmö fór ieg t. d. rakleiðis
upp í breské konsúlatið, til að
athuga möguleikana á því,
hvort hægt væri að komast til
Englands. Vísikonsúllinn, Mr.
Porter, tók mjög vingjarnlega
á móti mjer, bauð mjer meira
að segja til miðdegisverðar á
Hippodromveflingahúsinu. Við
fengum okkur borð við þykkt
forhengi, og meðan við snædd-
um spurði konsúllinn mig
spjörunum úr um allt, sem við-
kom Þjóðverjum Jeg var einn
liður í upplýsingakerfinu.
Handtekinn.
VIÐ kvöddumst í fordyri
veitingahússins og jeg gekk út
á Kalendegötu og byrjaði að
ganga í áttina að Petri kirkju.
Jeg hafði aðeins gengið nokk-
ur skref, þegar tveir sterkbygð
ir menn, með lögreglumerki
innan á jökkum sínum, gengu
að mjer. Tíu mínútum seinna
sat jeg á lögreglustöðinni í
Malmö, grunaður um að vera
breskur njósnari Hinn gest-
risni Mr. Porter var sem sje
yfirmaður leyniþjónustunnar á
Skáni og var — eftir því, sem
síðar kom á daginn — í nánu
sambandi við Hampton. Að síð-
ustu var mjer slept með þeirri
aðvörun, að forðast alla um-
gegni við Porter.
Hin skifti mín við öryggis-
lögregluna sænsku áttu sjer
stað í Stokkhólmi. Jeg sat yfir
glasi af víni á veitingahúsinu
Anglais við Stureplan og beið
eftir Hampton. En hann var
kominn, töluðum við í fyrstu
aðeins um dagleg málefni. Allt
í einu stóð hann á fætur, tæmdi
glasið sitt, umlaði eitthvað um
„bölvaða Svíana“ og fór. Hann
hafði sjeð gráklæddan mann
***** úð næsta borð •— einn af með-
imum sænsku öryggislögregl-
nnar. Seinna skýrði hann
etta fyrir mjer; „Þegar ná-
ngi, sem hefir elt mann eft-
■ götunum, fylgir manni eftir
m á veitingahús, sest við
æsta borð og pantar sjer
rykk, sem hann borgar fyrir-
ram, þá gerir maður rjettast
að skifta um stað“.
cikln inn hefst.
í MARS var kennslu minni
■)kið og við byrjuðum að ræða
að, hvernig best mætti koma
ví fyrir, að ;eg kæmist fyrst
11 Danmerkur og síðan — en
að mundi reynast erfiðara •—
il Þýskalands. Allmargir njósn
-rar voru settir niður í fall-
ilífum, en ráðgert var að jeg
æri venjulegustu leiðina, með
iðstoð falsaðra skilríkja.
Hinn 24. mars, 1944, hafði
itllt verið búið undir Þýskalands
ferð mína. Jeg háfði peninga,
myndavjelar, dulmálslykla,
Framh. á bls. 11
Landamærunum lokað
EINS og kunugt er af frjettum, var landamærum Spánar og Frakklands lokað fyrir skömmu.
Myndin var tckin, er verið var að loka landamærunum nærri Irun.