Morgunblaðið - 18.04.1946, Blaðsíða 7

Fimtudagur 18. apríl 1946
MORGUNBLAÐIÐ
7
ENDURREISN NOREGS
ÞEGAR þýski herinn í Noregi
gafst upp, 7. maí í fyrravor,
var talið að meira en hálf
miljón „gesta“ væri í landinu:
þýskir hermenn og fangar, sem
Þjóðverjar höfðu flutt þangað.
Fyrst framan af var ekki hreyft
við þessum mönnum og Norð-
menn spurðu óþolinmóðir: Hve
lengi eigum við að ala þetta?
En þegar leið á sumarið fóru
burtflutningarnir að hefiast, og
gengu liðugt. Um áramótin
voru ekki eftir nema 35.000
manns — Þjóðverjar, sem eigi
hafa verið fluttir af hernáms-
svæði Rússa í Norður-Noregi,
en vinna þar enn að vegagerð,
skógarhöggi, jarðduflagreftri
og tundurduflaslæoingu.
Setuiið bandamanna er horf-
ið líka. Rússarnir komu fyrst
og fóru fyrst. Þá Bandaríkja-
menn. Nú eru ekki aðrir eftir
í Noregi en nokkur hundruð
Bretar, sem eru að fara.
Þegar friðurinn kom í land-
ið skaut allt í einu upp nýrri
tegund hermanna, sem áður
höfðu ekki haft sig til sýnis,
af skiljanlegum ástæðum. Það
var heimavarnarliðið, sem hafði
hafst við í skógunum, búið ein-
kennisbúningum og vopnum,
sem Bretar höfðu látið detta
ofan yfir þá í fallhlífum Þetta
voru um 40.000 manns. Víða
um land m. a. í Danmörku. hef-
ir gengið illa að tjónka við
heimavarnarliðið. Það hefir
gert kröfur og þótst vera eins-
koriar ríki í ríkinu — hafa
bjargað landinu og vill nú hafa
eitthvað fyrir snúð s.inn. í
Noregi gekk vel að tjónka við
skógarmennina. Sumir þeirra
voru skráðir í herinn, aðrir
lögðu frá sjer vopnin, höfðu
fataskiíti og fóru heim til sín.
Mesti munurinn á Noregi í
dag og fyrir tíu mánuöum er
sá, að nú sjest varla einkennis-
búinn maður, en þá sást varla
nema einkennisbúinn maður,
heldur grænir Þjóðverjar, Bret-
ar (,,R,ed devils“ með sótrauð-
ar baskahúfur) og kahkigulir
heimavarnarliðsmenn með vjel
pístólur. Nú eru þeir horfnir af
sviðinu.
Matur er mannsins megin.
ÞAÐ væri rangt að seeja að
Norðmenn vaði í mat. Hinsveg-
ar vaða þeir í peningum. Þó
undarlegt megi virðast, og þess
vegna varð „svart börsinn“
svonefndi umfangsmikil stofn-
un um eitt skeið, en er nú mjög
að hnigna, enda hefir verðlags-
lögreglan ekki verið muikhent
á þessum verslunarfyiirtækj-
um. Þráfaldlega kom það fyrir,
að Oslóbúar, sem höfðu brugð-
ið sjer um helgar upp í sveit
urðu fyrir hrammi laganna í
bakaleiðinni, töskurnar voru
opnaðar og ultu þá út smjör-
skökur, ketlæri, ostar, bjúgu og
annað góðgæti, sem hafði verið
keypt í sveitinni fyrir fimm-
eða tífalt verð. Þessi dýri varn-
ingur var gerður upptækur og
kaupandinn fjekk háa sekt í
kaupbæti og seljandinn aðra
enn hærri. Því að fram],eiðand-
inn hefir ekki leyfi til að selja
öðrum en kaupmanninum sín-
um eða kaupfjelaginu, og þá
við lögákveðnu hámarksverði,
og kaupandinn ekki leyfi til að
kaupa vöruna nema í verslun-
inni, fyrir lögmælt verð og
Eftir Skúla Skúlason
Fyrri grein
Tíu mánuðir eru liðnir síðan Noregur varð
frjáls. A þeim tíma hefir margt unnist á þó meira
sje enn ógert. Noregur er betur staddur en
flestar hernámsþjóðir, skorturinn rjenar og góð-
ur vinnufriður er í landinu.
skömmtunarseðla. Nú er svarti
börsinn á fallanda fæti, því að
leyfilegt framboð flestra land-
búnaðarafurða fer vaxandi. En
líklega er það rjett, að verðlag-
ið á þeim sje of lágt. Að
minnsta kosti er mikið tálað
um að hækka það r.okkuð.
Mjólkin kostar 40 aura og
smjörið tæpar 5 kr. kílóið.
Flest matvæli skömtuð enn.
FLESTAR matvörur eru
skammtaðar ennþá, en skammt
urinn er óðum að stækka. Fólk
fær nægan mjölskamt. Fiskur-
inn er óskammtaður, en lítið
um hann austanfjalls; það er
helst síld, sem slæðist þang-
að. Fiskverslunin í Noregi er
ráðgáta; þó að ausið sje upp
fiski á Mæri sjest varla fiskur
á diski víða austan fjalls. Fást
hvalketsbjúgu í dósum um all-
an Noreg en hinar heimsfrægu
norsku fiskbollur ekki fremur
en rauðagull. En fólkið hefir
nóg að eta og 'getur látið sjer
líða vel, ef það gerir ekki mikl-
ar kröfur til fjölbreytni í mat.
Og nú er verið að „gefa laus-
ar“ óhemju saltfiskbirgðir, er
Þjóðverjar höfðu dregið saman.
En þær verða víst að mestu
leyti seldar úr landi.
Svo er líka farið að selja
kaffi, te og súkkulaði. Skammt
urinn er að vísu naumur, og
mun leyfa að fólk drekki al-
mennilegan sopa einu sinni á
dag. Þeir sem drekka te sleppa
betur. En súkkulaðið er að svo
stöddu ekki ætlað nema börn-
um. Hinsvegar er brennivínið
frjálst frá nýjári. En það er
þrælabrennivín, upprunalega
ætlað til iðnaðar, en er nú selt
til ágóða fyrir ríkið. Þeir, sem
vilja fá „betri sortina“ verða
að standa í biðröð á götunni.
Tóbaksgerðirnar norsku hafa
nú fengið nægilegt hráefni til
sömu eða meiri framleiðslu en
var fyrir stríð, og er nú hætt
að skammta tóbakið. Það er
ekki gott, en þó svo að menn
tala með fyrirlithingu um
heimaframleiðsluna sína —
„heimeavlet" — frá stríðsárun-
um. Heimsins laun eru van-
þakklæti, því að það var þó
þetta heimaræktaða tóbak, sem
var huggun margra hrjáðra
tóbaksmanna þá.
Enn er skortur á fatnaði. En
vef- og prjónaverksmiðjur eru
sem óðast að fá efni til að vinna
úr, og sömuleiðis hefir verið
flutt inn allmikið af dúkum og
prjónlesi. Fólk er sem óðast að
eignast nýjar flíkur og skógar-
höggsmennirnir gpta státað af
góðum og þykkum fötum og
svellþykkum vatnsleðurstígvjel
um. Þeir fá meira til fæðis og
klæðis en aðrir mennskir Norð-
menn, en samt fást ekki nógu
margir til að fella skóginn. Mikl
ar birgðir af skófatnaði eru
sagðar vera til nú orðið, en yf-
irvöldin eru nísk á hann og
skammta4 hann naumt. Það
kostar allskonar krókaleiðir að
eignast nýja skó. og enn þarf
að fá leyfi og gefa æru- og
samviskuvottorð til þess að fá
gömlu skóna sína sólaða.
Maðurinn á götunni lætur
lítið yfir ganghraða viðreisnar-
innar þegar hún berst á góma.
Honum finnst skriffinnskan svo
mikil allstaðar, og að ráðuneyt-
in liggi mánuðum saman á mál-
um, sem þau eigi í rauninni
ekkert að skifta sjer af. Hon-
um finnst hann ekki hafa feng-
ið frelsið aftur, og að margt sje
ekki betra en það var á sjálfri
vargöldinni. Hann viðurkennir
að vísu, að persónulega Örygg-
ið sje fengið, en persónulegt
frjálsræði ekki.
Vantar menn í skóginn.
NORÐMENN selja nú allan
þann pappír og trjákvoðu,
(sellulose) sem þeir geta fram-
leitt, mörgum mánuðum fyrir-
góð og þau voru 1938, en ekki
er rjett að kenna þetta lakari
vinnu eingöngu, heldur verður
að líta á, að verksmiðjurnar eru
margar hverjar niðurníddar,
slitnar vjelar o. s. frv. í októ-
ber síðastliðnum var talið að af-
köstin væru orðin 75.4 af því
sem var 1938, en í maí voru
þau ekki nema 58.3%. í iðnaði
til eigin þarfa eru afköstin nú
orðin 97% af því sem var fyr-
ir stríð, en útflutningsiðnaður-
inn hefir dregist aftur úr. Alls
er talið að nú starfi 171.000
manns að iðnaði í Noregi, og er
það 2.000 fleira en 1939. En
mjög hefir breytt um hvernig
vinnuaflið skiftist á iðngrein-
arnar. I járn- og stálsmiðjum
hefir fjölgað um 11.000 manns,
en fækkað um 13.000 í námu-
greftí, rafmagnsvinnslu málma,
steinhöggi, timburvinnslu og
næringarefnaframleiðslu.
Vinnufriðurinn.
í Noregi hafa ekki verið telj-
andi atvinnudeilur síðan friður
komst á. En nú í lok mars
renna út samningar í ýmsum
iðngreinum, sem samtals varða
200.000 manns. Það er full á-
stæða til að ætla, að nýir samn-
ingar náist friðsamlega og án
þess að verulegar stöðvanir
verði. Norskir verkamenn líta
yfirleitt greinargóðum augum
á atvinnulíf og kaupgjaldaat-
rioi, og stjórnin er lagin og hef-
ir traust atvinnurekenda, þó að
hún sje verkamannastjórn.
I sumar og vetur hefir það
einkum verið eitt atriði, sem
deilum hefir valdið í kaup-
gjaldsmálum. Þegar Þjóðverj-
fram. Mikil erlend eftirspurn ar komu í Noreg 1940 var tíma-
er eftir timbri. Og sjálfir þurfa kaup verkamanna lækkað um
þeir að byggja híbýli fyrir; 12 aura, — með samkomulagi
marga tugi þúsunda og penings ' við verkamannasambandið, sem
hús fyrir alla Finnmörk og sumir vilja telja að hafi verið
hluta af Troms. Norsku skóg- valdboð. Þessi lækkun nemur
arnir hafa nóg af efni í allt alls 693 miljónum króna, sem
þetta, en vandinn er að nálg- norskir verkamenn telja að
ast það efni — höggva skóginn haft hafi verið af sjer, og þeir
og birkja og koma honum í eiga að fá endurgreitt úr ríkis-
vjelsagirnar og trjákvoðugerð- sjóði. Málið kom fyrir vinnu-
tilraunir stjórnarinnar miðað að
því, að halda vöruverðinu niðri.
Og í sambandi við barnastyrk-
inn hefir Oftedal fjelagsmála-
ráðherra sagt, að ef hann yrði
til að hleypa af stokkunum
verðbólgu, þá sje hinum vinn-
andi stjettum gerður bjarnar
greiði með því að lögleiða hann.
Stjórn verkamannasambands
ins norska (Landsorganisasjon-
en) hefir líka viljað brýna fyr-
ir fjelagsmönnum sínum, að
einblína ekki um of á launa-
hækkunina. Þannig komst
Konrad Nordahl svo að orði í
nýjársávarpi sínu: „Það sem
við á nýja árinu framar öllu
verðum að leggja áhers'u á er
að auka framleiðsluna. Það er
eina leiðin til þess að bæta lífs-
kjör okkar. Það er engin lausn
að fá peningauppbót á launun-
um. ef hækkandi verðlag fylg-
ir í kjölfari þess og jetur það
upp. Það er hægt að búa til
kjarabætur á pappírnum, án
þess nð raunverulegur bati
verði á lífskjörum hinna vinn-*
andi stjetta. Þau verkefni, sem
nú liggja fyrir, verða að fá
lausn með hreinskilinni sam-
vinnu verkamannasamband-
anna og ríkisstjórnarinr.ar“.
Fólki kann að virðast það
skrítið, sem hjer var sagt áður,
að fólk hefði mikla peninga
handa á milli. Hjer er ekki um
það fólk að tala, sem gekk er-
indi Þjóðverja og Quisiings á
hernámsárunum og rakaði sam
an fje þvi, sem kúgararnir
rændu og stálu af því opinbera,
heldur um allan almenning. En
ráðning gátunnar er auðveld og
hún er þessi: Þó að fólk fengi
lægra kaup en áður þá safnað-
ist því samt fje því að það gat
ekkert keypt. Ekki nema nokk-
urn hluta þess matar, sem það
hafði notað áður — og þá þann
versta og ódýrasta —, og sára-
lítið af íatnaði. Sumar fjölskyld
ur eignuðúst bókstaflega ekki
nokkra nýja flík öll stríðsár-
in. Og allt skemtanalíf lá niðri.
Fólkið vildi ekki einu sinni sjá
kvikmyndirnar, sem boðnar
voru. — Þessvegna safnaðist
því fje.
(í síðari grein verður sagt
! máladómstólinn og dæmdi hann nokkuð frá stjórnmálum Nor-
írnar.
Það var mikið talað um það að verkamenn skyldu ekki fá
í sumar sem leið, að unga fólk- þetta greitt. Blöð kommúnista
ið hefði misst vinnulöngunina hjeldu uppi kröftugum áróðri
við stríðið: Þegar friðurinn kom í máli þessu meðan á því stóð,
viidu allir eiga frí og njóta en lækkuðu seglin þegar dóm-
lífsins. Það var slen í þjóðinni, urinn var fallinn, og gerðu ekki
eðlilegt ,,afslappelsi“ eftir langa tilraun til að koma af stað stór-
þenslu. En nú er það slen horf- verkfalli, eins og þeir höfðu hót
ið, fólkið vinnur og allir geta 1 að og búast hefði mátt við.
fengið vinnu. Það er frekar j Um þessar mundir er stjórn-
hörgull en ofmikið framboð á in önnum kafin við að finna
vinnukrafti. En hvergi er hörg- 1 grundvöll að nýju samningun-
egs, verslun og fjárhagsmál-
um).
ullinn eins mikill og í skógar-
högginu.
I vetur vantar 8.000 menn til
þess að fullnægt sje framleiðslu
þörf timbur-iðntækjanna. Marg
ar trjákvoðugerðirnar starfa
aðeins með hálfum mannafla,
því að hráefnið vantar, og
sama er að segja um sögunar-
myllur og ýmsar iðrigreinar
trjesmíðinnar. Til endurreisn-
arinnar í Finnmörku hafa
Norðmenn orðið að kaupa
timbur í Finnlandi, enda er
flutningur þaðan ódýrari en
sunnan að.
Sje litið á norska iðnaðinn í
heild þá eru afköstin ekki eins
um. Meðal annars hefir komið
fram tillaga um að lögleiða svo-
kallaðan barnastyrk, ákveðið
framlag til hvers verkamanns-
barns í ómegð, sem vinnuveit-
andinn gréiði að öllu leyti. Þá
hefir verið bannað að greiða
hærri arð í hlutafjelögum en 5
af hundraði.
En menn gera sjer það Ijóst Þetta er útskorinn „Renaissance“
nú frekar en nokkru sinni áð-
ur, hve þýðingarlítið það er að
hækka kaup, ef nauðsynjar fara
hækkandi að sama skapi. Spurn
ingin er hvort hægt verður að
halda dýrtíðinni niðri eða hvort
verðbólgan á að fá að grafa
um sig. Hingað til hafa allar
búi eins auðugasta manns í
Danmörku.
Til sýnis og sölu frá kl. 2—6
næstu daga í Tjarnargötu 3,
miðhæð.
BEST AÐ AUGLÝSA
í MORGUNBLAÐINU