Morgunblaðið - 13.06.1946, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 13. júní 1946
Fimtugsafmæli
Minning
Skúla Guðmundssonar á Keldum
ÞÓTT JEG HAFI tekið
mjer penna í hönd á þessum
tímamótum Þorsteins Brands
sonar, er tilgangurinn ekki
sá, að rekja æfistarf hans,
nema þá í’mjög stórm drátt-
um, enda hvorki staður eða
stund til þess í þetta sinn.
Þorsteinn er fæddur 13.
1896 á Hallbjarnareyri í Eyr-
arsveit, sonur hjónanna
Brands Bjarnasonar og Ólínu
Bjarnadóttur.
Ungur að aldri byrjaði hann
sjómensku, en til Reykjavík-
ur kom hann árið 1912 þá 16
ára að aldri, og rjeðist þá sem
kyndari á togara og varð það
upphaf að æfistarfi hans. —
Nokkrum árum síðar fór hann
í smiðju og lærði þar járn-
smíði, að því námi loknu fór
haiyn á vjelstjóraskólann og
lauk þaðan fullnaðarprófi
árið 1924.
Að skólanámjnu loknu fór
hann aftur á togara og hefir
siglt á þeim sem 1. vjelstjóri
svo að segja óslitið yfir 20 ár,
og mikið af þeim tíma á skip-
um Geirs Thorsteinssonar.
Þorsteinn nýtur álits og
trausts jafnt yfir- og undir-;
manna sinna og við stjettar-
bræður hans teljum hann
einn af þessum gömlu og
trausu vjelstjórum togara-
flotans, enda er hann vin-
fastur og drengur góður.
Kunningjar hans og vinir
árna honum og heimili hans
allra heilla á komandi árum.
V.
í dag verður Skúli Guð-
mundsson bóndi á Keldum á
Rangárvöllum borinn til graf-
ar.
Skúli heitinn fæddist á Keld-
ur þ. 25. nóvember 1862. Hann
var sem kunnugt er einn af
yngstu börnum Guðmundar
Brynjólfssonar. Alsystkini hans
voru 13. Af þeim er nú Vigfús
frá Engey einn á lífi. Guð-
mundur á Keldum faðir þeirra,
var fæddur árið 1794. Eru af-
komendur hans nú hátt á 7.
hundrað.
Alla sína æfi átti Skúli heima
á þessum sama stað. Hafði
hann haft þar búsforráð yfir
60 ár. Var ráðsmaður hjá móð-
ur sinni 1 11 ár.
Skúli giftist 1895 og tók við
jörðinni árið eftir. Kona hans
er Svanborg Lýðsdóttir frá
Hlíð í Eystri-Hrepp. Hún lifir
mann sinn. Sex börn þeirra eru
á lífi, Guðmundur, er verið hef
ir ráðsmaður á Keldum undan-
farin ár. Lýður, er búið hefir á
jarðarparti á Keldum um hríð,
en er nú fluttur hingað til bæj-
arins.
Dætur eru fjórar, Aldís, gift
Haraldi Þorsteinssyni á Móeið-
arhvoli, Þuríður gift Theódór
Árnasyni smið í Vestmannaeyj-
um, Helga, gift Jóni Egilssyni
bónda á Selalæk, Kristín ekkja
, Sigurðar Jónssonar frá Sigurð-
arstöðum.
Til þess að þekkja Skúla á
Keldum, þurftu menn að heim-
i sækja hann. Hann var einn
I þeirra góðu íslensku bænda, er
samgróinn var jörðinni. Jeg er
viss um, að hann hefði hvergi
annarsstaðar getað lifað til
lengdar. Baráttan, sem hann
hafði þar háð, batt hann svo
órjúfandi böndum við staðinn.
Sú barátta var nokkuð með
öðrum hætti en íslenskir bænd-
ur alment þekkja af eigin raun
— sem betur fer. Því hún var
um það, hvort mannshöndin
fengi sigrast á hamförum upp-
blástursins, hvort Keldur
fengju áfram að vera bænda-
býli, ellegar jörð þessi, sem
svo margar jarðir á Rangár-
völlum aðrar, breyttist í eyði-
sand, þar sem grjóthrúgur
stæðu upp úr dökkum gróður-
lausum sandi mintu á, að þarna
hefðu einhverntíma verið
veggj ahleðslur mannabústaða,
en skinin mannabein, sem rót-
uðust um í sandinum, segðu
til um það, að á Keldum hefði
verið kirkjustaður.
Mannshöndin sigraði á Keld-
um, í viðureigninni við hin ægi
legu landspjöll uppblástursins.
En í búskapartíð Skúla
og föður hans var haft vak-
andi auga á hverri hættu, hverj
um sandgára, sem nálgaðist og
ekki látið hugfallast þó hundr-
uð dagsverka þyrftu til þess
árlega að ryðja burt sandsköfl-
um eftir hin miklu sandveður.
Er viðureign Keldnafeðga við
sandinn merkileg saga fyrir sig
er eigi verður rakin nema í
löngu máli.
En þjöðm veit, að það björg-
unarstarf, sem þarna var unn-
ið, varð ekki einasta til þess,
að sandurinn á Rangárvöllum
fekk í sig svelgda einni jörð-
inni færra. Á Keldum eru mik-
ilsverðar minjar liðinna alda,
þar sem er skálinn gamli, er
haldist hefir að mestu óhagg-
aður alt frá Sturlungaöld.
Skúli á Keldum var alla sína
starfsæfi þjóðminjavörður
Keldna. Það leyndi sjer ekki
fyrir neinum, sem hitti hann
heima. Ást hans á staðnum var
undinn af tveim þáttum. Þarna
var hann borinn og barnfædd-
ur. Af þessari jörð hafði hann
fengið sitt lífsuppeldi. •— En
þarna voru líka sýnilegar minj
ar um líf og hagi forfeðranna
meiri en annarsstaðar. Það fjell
í hans hlut að varðveita stað-
inn. Hann vann það verk með
þeirri alúð, að honum þótti
vænt um hvern stein í skála-
veggjum sínum, hvern bita og
fjöl og þá um leið hverja gras-
tó og gróðurblett, sem grædd-
ist fyrir verk hans á svörtum
sandi.
Að koma upp á dyraloft til
Skúla, var sem að koma á
minjasafn, sem varð ennþá eft-
irtektarverðara vegna þess, að
húsbóndinn lýsti þar hverjum
hlut, og kunni skil á öllu sem
þar var. En ánægðastan sá jeg
Skúla, er hann leiddi gesti út
á „vígstöðvarnar“, þar sem
hann og bræður hans og synir
höfðu átt í snörpustum viður-
eignum við sandinn, með garða
hleðslum og uppgræðslu, en sú
landvörn hófst fyrir nálega 100
árum, þó mestu átökin væru
gerð í búskapartíð Skúla.
Skúli Guðmundsson var gild
ur bóndi í sveit sinni, öruggur
búmaður, forsjáll mjög og hafði
þau hyggingi sem í hag koma.
Hann var þrekmikill verkmað-
ur og áhugamaður svo af bar.
Þegar hann hafði tóm til frá
bústörfum lagði hann stund á
ritstörf, rakti t. d. með ná-
kvæmni sögu Keldna, og skráði
hugleiðingar sinar um sögustaði
hjeraðsins. Að sjálfsögðu hafði
hann á hendi mörg störf fyrir
sveitunga sína.
Á búskaparárum Skúla Guð-
mundssonar hafa aðstæður
bænda miklum breytingum
tekið. Nú býðst bændum margs
konar tækni, sem áður var ó-
kunn, en er og verður nauð-
synleg og nýbreytingar, sem
steypa nýjar kyrstöður 1 öðru
móti en áður yar.
En hættan af „uppblæstrin-
um“ og allskonar sandstorm-
um og moldviðri er síður en svo
liðin hjá, þó betur takist nú
en áður að hefta Heklusanda.
Þegar jeg lít til fortíðarinnar,
verða menn eins og Skúli á
Keldum fyrir augum mjer. Það
voru menn með skapfestu hans
og elju, nægjusemi og hagsýni,
ríkri þjóðerniskend og ást á
sögu og ættjörð, sem leiddu
þjóðina lifandi útúr hörmung-
um fyrri alda.
Hvað sem breytingum þeim
líður, er orðið hafa í sveit-
um lands og þeim, sem enn er
þar þörf, þá er eitt víst, að ís-
lensk bændastjett þarf um ó-
komin ár ekki síður en áður
á þeirri staðfestu og þrautseigju
að halda, sem einkendi Skúla
á Keldum og þeirri átthagaást,
sem gerði hann heilsteyptan og
öfundsverðan í ríki sínu.
Hann barðist sem hetja
gegn heljarafli sandstormanna,
'er sóttu hann heim. — Hann
græddi blásna jörð og vernd-
aði þjóðlegar minjar. Ást hans
á fortíðinni jók styrk hans í
uppgræðslustarfinu. Mætti æfi
hans verða táknræn fyrir ís-
lenska bændastjett.
V. St.
-- Meðal annara
orða...
Framhald a£ bls, 8
stofnun hins Islenska lýðveld-
is 1944.
Hafi æskulýður Alþýðuflokks
ins heillast af „hugsjón“ und-
haldsmannanna frá árinu 1944,
þá hefir sú æska undanhalds-
ins ekki enn látið á sjer bera.
Ólíklegt er, að svo verði við
kosningarnar 30. júní, þegar
Alþýðuflokkurinn býður efstan
á lista sínum undirskriftafröm-
uð undanhaldspostulanna frá
stofnári lýðveldisins og aðra
Hannibala frá vordögum lýð-
veldisstofnunarinnar.
Niðurjöfnun útsvara
r
\
Frá frjettaritara vorum.
ísafirði, mánudag.
NIÐURJÖFNUN útsvara í
Bolungavík er nýlokið. Alls var
jafnað niður kr. 248.875.00 á
250 gjaldendur. — Hæst út-
svör hafa þeir Einar Guðfinns-
son útgerðarmaður 28.000 kr.,
— íshúsfjelag Bolungavíkur
25.000, Bjarni Eiríksson kaupm.
12.000, Kaupfjel. ísfirðinga úti-
bú 10.800, Sigurmundur Sig-
urðsson, læknir 6000, Hálfdán
Einarsson skipstjóri 4.800, síra
Páll Sigurðsson 3500, Guðm.
Jakobsson kaupmaður 3165,
Axel V. Tulinius 3000, Guð-
finnur Einarsson framkv.stj.
3000, og Jón Guðfinnsson skip-
stjóri 3000.00. •—MBJ.
BEST AÐ AUGLÝSA
í MORGUNBLAÐINU
listi er listi Sjálfstæðismanna
........................ i iiii ■■ iiii iiiiiiiii ltl■llllllllllll■■l■ll ii imiii iif iii iii iiii iiii |||•lll iiim |||||l■lllll•■ll■llf it iíiiiiiiiiiiiiii i ■lllllll■ll■■llllll■lllllll■ll■llllllllll^
X-9
Eftir Robert Storm
«MII IIIIIIIII.......IIIIMIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIII
.....1111.MMMMMM.....MMIIMMIIIIIMIIMIMMMI.MMIIIMMMMMMI.IMMIIIIIIMMIIIIa
IT l£ PIJTILE TO Y 0Uf? 0NÓ/ CM/4NCE J
LOOK F/4W POCUH EV'A" ) !£ TO BEACH THE ^
W£ A1UC-T £AVE J BO.AT ON THAT $vHALL
OWUHE-ELVE$ í M I&LAND... ÓET INTO
X-9 stefnir nú á litla eyju í hamförum óveðurs- lagi. X-9: Sko til, öldurnar hafa gert sund gegnum okkur hvolfi ekki áður en við komumst inn í sund-
ins. X-9: Hafið þið blásið upp gúmmíbátinn. Við þvera eyna. Ef við komumst inn í það, erum við ið.
gætum þurft'hans með. — Vilda: Já, það er allt í kannske hólpin. Jæja, þá komum við. Bara að