Morgunblaðið - 02.10.1946, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 2. okt. 1946
Skólusetning og 100 órn
níiiæli Menntnskólnns
MENTASKÓLTNN var settur þeim gáfum gæddurr, að sjá
fram í tímann. En hann kvaðst
álíta að kenslan hneigðist í
framtíðinni meira og meira í
þá átt, að glæða athyglisgáfu og
gestir, svo og kennarar og1 sjálfstæða hugsun nemendanna
í gær, með hátíðlegri athöfn í
skólasalnum.
Forseti íslands var viðstadd-
ur, ráðherrar og ýmsir aðrir
nenvendur skóians.
Athöfnin hófst með því, að
nemendur sungu skólasetning-
arsálrn.
Því næst tók Pálmi Hannes-
son til máls. Hann lýsti m. a
í fám orðum upphafi Reykja-
víkurskóla, mintist á, að með
kgl. tilskipun var ákveðið þ. 6
júní 1841, að flytja skólanr. frá
Bessastöðum, en 31. apríl 1843
var ákveðið að reisa honum nýtt
hús og færasti húsameistari
Dana, er þá var uppi, Kock et-
atsráð, var fenginn til þess að
gera uppdrætti að hinum nýja
húsi. Húsaviðirnir voru síðan
höggnir til í Christianssand
Noregi. Ágreiningur var nokkur
um það, hvar skólinn skyldi
standa. En síðan ákveðið að
reisa hann „í brekkunni austan
við bæinn“.
Snemma á árinu 1844 var
byrjað að gera grunninn, smíð-
inni síðan haldið áfram. Var
tilætlunin að húsið skyldi verða
fullgert haustið 1945. En það
tókst ekki. Aftur á móti tókst
að Ijúka því svo fyrir sumarið
1945, að hægt var að setja hið
endurreista Alþing hjer á til-
settum tíma, 1. júlí.
Um leið og skólinn var flutt-
ur frá Bessastöðum, fekk hann
nýja reglugerð. Með henni var
kenslan aukin að miklum mun
og kennurum fjölgað. Þá var
íslenska gerð að námsgrein við
skólann og aukin kensla í
ensku, þýsku og frönsku o. fl.
námsgreinum.
Kennarar voru þrír á Bessa-
stöðum, en urðu nú fimm. Nem-
endur komu 33 frá Bessastöð-
um, en við bættust fyrsta árið
27 nýsveinar.
Rektor lýsti skólasetningar-
athöfninni fyrir 100 árum, en
þá flutti Helgi Thordarsen bisk
up vígsluræðuna, lýsti því m.
a. hve mikils þjóðin mætti
vænta sjer af aukinn mentun.
Þá talaði P. H. um ræðu Svein
bjarnar Egilssonar, vitnaði til
orða hans, er áður hafa verið
tilfærð hjer í blaðinu, þar sem
hann talaði um nauðsyn rósemi
og friðar við bókiðnirnar. Margt
hefir breyst á undanfarinni öld,
sagði ræðumaður, nú er hjer
meiri ókyrð en fyrir 100 árum.
En margir nemendur er komið
hafa frá skóla þessum, hafa
orðið honum til gleði og sæmd-
ar.
Skólinn hjer fekk í vöggu-
gjöf veglegasta hús, sem reist
hafði verið á landinu fram að
þeim tíma. Hann var líka lengi
vel óskabarn Islendinga.
Nú hefir skólinn um skeið
ekki notið þeirrar aðhlynning-
ar, sem skyldi. Húsakynni hans
eru orðip altof þröng og sam-
svara ekki þeim kröfum, sem
nú éru gerðar til skóla. í v.etur
vcjrða í skólanum á 5. hundrað
némenda. Heill og hagur skól-
aiis veltur á þvi að hjer verði
um bætt.
| Að kenslustofurnar verði meira
og meira að vinnustofum.
Við verðum, sagði hann, að
semja okkur sem mest að sið-
um þeirra þjóða, sem við skift-
um mest við. En þó verður alt
skólastarfið að vera nátengt
heimatúni þjóðarinnar.
Sveinbjörn Egilsson sagði að
skólinn væri helgur staður. —
Hann hefir helgast af starfi
þeirra ágætismanna, sem hafa
verið nemendur hans. íslend-
ingar gera miklar kröfur til
þeirra manna, sem fá tækifæri
til að njóta bestu mentunar sem
völ er á. Þjóðin er svo fámenn
að margir einstaklingar þurfa
hjer að vinna margra manna
verk.
Að endingu bauð hann starfs
menn og nemendur skólans vel
komna til starfs á hinni nýju
skólaöld.
Er Pálmi Hannesson hafði
lokið máli sínu, tók mentamála-
ráðherrann til máls. Rakti hann
m. a. sögu skólans í stórum
dráttum, aðsóknina að skólan-
um, breytingar sem gerðar
hafa verið á fyrirkomulagi og
reglugerð skólans, hve mikla
þýðingu skólinn hefir haft fyrir
framfarir þjóðarinnar, og skýrði
frá fyrirhuguðum breytingum á
fyrirkomulagi skólans. Hann
taldi óhjákvæmilegt að hið 100
ára gamla skólahús yrði látið
hverfa.
Því næst tók háskólarektor
Olafur Lárusson til máls. — í
upphafi skýrði hann með fám
orðum hið nána samstarf sem
að sjálfsögðu hlyti að vera
milli Mentaskólans og Háskól-
ans, en las síðan upp ávarp
sem Háskólinn sendi Menta-
skólanum við þetta tækifæri. —
Afhenti háskólarektor síðan
Pálma Hannessyni mentaskóla-
rektor ávarpið.
Þá afhenti frk. Stefanía Pjet-
ursdóttir, umsjónarmaður skól-
ans, skólanum að gjöf mikinn
og veglegan fána, en gamli fáni
skólans hvarf er skólinn var
hertekinn.
Þessi nýi skólafání er gjöf
frá núverandi nemendum skoi-
ans. Frú Unnur Ólafsdóttir
hefir gert fánann eftir upp-
drætti Tryggva Magnússonar.
Að því búnu tók Sigurður
Guðmundsson skólameistari
Mentaskóla Akureyrar til máls.
Er ræða hans birt á öðrum stað
hjer í blaðinu.
Er hann hafði loldð máli sínu,
þakkaði Pálmi Hannesson for-
seta og öðrum gestum komuna.
En söngkór Mentaskólans , og
gestirnir sungu þjóðsönginn.
Blysför á föstudag.
Loktþáttur hátíðahalda í
sambandi við 100 ára afmæli
Mentaskólans verður blysför,
sem fyrirhuguð er næstkomandi
föstudagskvöld, ef veður leyfir,
en annars næsta góðviðriskvÖJd
þar á eftir. Verður blysförin í
Ræðumaður kvaðst ekki vera tvennu lagi. Annarsvegar verða
núverandi nemendur og kenn-
arar skólans, sem safnast sam-
an við Leifsstyttuna á Skóla-
vörðuholti, þar sem Skólavarð-
an stóð áður. Mun þessi blys-
för fara niður Skólavörðustíg,
Bankastræti og Lækjargötu að
skólanum. í hinni fylkingunni
verða fyrri nemendur Menta-
skólans, stúdentar og stúdent-
ar frá öðrum skólum. Sú fylk-
ing safnast saman við Háskól-
ann og géngur um Bjarkargötu,
Tjarnarbrú, Fríkirkjuveg og
Lækjargötu að Menfcaskólahús-
inu.
Við skólann leikur Lúðrasveit
Reykjavíkur, er blysfarirnar
nálgast skólahúsið. Síðan verða
flutt ávörp, en lúðrasveitin
leikur undir fjöldasöng á milli
ávarpanna. Að þessu loknu
verður skólinn opinn fyrir þátt
takendur í blysförunum og
verður þar einhver gleðskapur.
Líkur með þessu hátíðahöldum
í tilefni af 100 ára afmæli
Mentaskólans í Reykjavík.
— Nurnberg
Frh. af bls. 1
inn, sem kvað upp dómana. —
Fyrstur var Göring kallaður
inn. Hann stóð teinrjettur með-
an dómurinn var lesinn og sást
ekki bregða og engum af þeim
dauðadæmdu. Julius Streicher
glotti framan í rjettarforsetann
og kinkaði kolli, er hann heyrði
dauðadóminn. Andlit Keitels og
Jodels voru sem höggvin í stein.
Af hinum virtist Hess mjög ut-
an við sig og ekki vita almenni-
lega hvað fram fór. Þurfti að
styðja hann út úr rjettarsaln-
um.
Hengdir 16. október.
I fregnum; sem bárust síðar
í kvöld var sagt, að þeir, sem
hafa verið dæmdir til dauða,
verði teknir af lífi þann 16.
október í Núrnberg. Var þetta
ákveðið af hernámsráði banda-
manna í Þýskalandi, síðdegis
í dag. Þetta ráð hefir rjett til
þess að breyta dómunum,
skyldu hinir dæmdu áfrýja og
hernámsstjórninni sýnast svo.
Viðtöl við þá sýknuðu.
Blaðamenn hafa átt viðtöl
við hina sýknuðu. Var Fritsche
spurður, hvort hann myndi ekki
snúa sjer að stjórnmálum aft-
ur í þágu endurreisnar Þýska-
lands. Hann svaraði því, að
hann væri orðinn frelsi svo ó-
vanur, að hann hjeldi að það
hefði litla þýðingu. Meðan dóm
arnir voru kveðnir upp yfir
þeim, sem sakbornir voru, sat
Fritsche í blaðamannastúkunni,
en hinir tveir á áheyrendabekkj
unum. Þeir vildu ekki láta neitt
upp* um fyrirætlanir sínar, en
virtust hræddir um að mála-
ferli gegn þeim væru enn ekki
á enda.
Gerður ágreiningur.
Við nokkra af dómunum
gerðu fulltrúar Sovjetríkjanna
í dómnum ágreining. Vildu þeir
að Hess yrði dæmdur til dauða
og eins að enginn af hinum
ákærðu yrði sýknaður. Nokkur
frekari mótmæli munu og hafa
komið fram, t. d. í París. Ekki
hefir frjettst frekar um það.
Þjóðvörn - Landvörn
eii ifdsisler
„ÞJÓÐVARNARFJELAGI“,
svokölluðu hefir verið hleypt
af stokkunum hjer í Reykja-
vík, samkvæmt frásögn Þjóð-
viljans og reyndar útvarpsins
líka.
Sagt er, að síðdegis í gær hafi
eiginlegur stofnfundur verið
haldinn af um 50 manns, er
saman kom í einni kennslustofu
háskólans.
Fundarstjóri var Finnbogi
Rútur Þorvaldsson, verkfræð-
ingur, en fundarstjóri Matthías
- Tvær stefnur
Frh. af bls. 1
anir i málum hjer á íslandi?
í samningnum við Bandarík-
in er ráðgert, að 5—600 banda-
rískir þegnar, sjerfræðingar og
starfslið verði á Keflavíkur-
flugvellinum. Alt þetta starfslið
verður óbreyttir borgarar, ekki
hermenn, og lýtur því íslenskri
lögsögu, dómgæslu og lögreglu-
stjórn. Þetta erlenda starfslið
þarf að fá landvistar -og dval-
arleyfi íslenskra stjórnarvalda.
Þetta heitir á máli Komm-
únista skerðing á fullveldi ís-
lands og afsal landsrjettinda!
Lítum svo á málið frá sjón-
armiði Rússa. Þeir hafa ná-
kvæmlega sömu skyldum að
gegna í Þýskalandi og Banda-
ríkin. Þeir telja sjer einnig nauð
syn að hafa öruggar samgöngu-
leiðir yfir þau lönd. sem liggja
á milli setuliðsins í Þýskalandi
og heimalandsins.
Og hvernig tryggja Rússar
þetta? Þannig, að í Póllandi
hafa þeir 450 þúsund mann her
lið, í Rúmeníu 300 þúsund og
í Ungverjalandi 60 þúsund
manna her. Þessa hersetu telja
þeir sjer nauðsynlega til þess
að tryggja öruggar og greiðar
samgöngur við hernámslið sitt
í Þýskalandi.
Hvað segja kommúnistar
hjer um þetta? Og hvað myndu
þeir hafa sagt, ef Bandaríkin
hefðu staðið fast á fyrri ósk
sinni, að hafa herstöðvar í
landinu? Og þó var sú ósk í
fullu samræmi við aðgerðir og
framkvæmdir Rússa.
SMÁMÁL GERT
AÐ STÓRMÁLI.
Nei, sannleikurinn er sá, að
hinn nýi samningur við Banda-
ríkin er smámál, þegar hann er
borinn saman við það, sem upp
haflega var farið fram á.
Öllum óskum og kröfum um
hcrstöðvar á íslandi hefir vcrið
bægt frá.
Allur erlendur hcr fer brott
af íslandi og íslendingar fá á
ný full umráð yfir öllu landi
sínu.
En hitt er engu að síður rjett,
að ábyrgðarlausir menn • hjer,
utan þings og innan, hafa með
taumlausum blekkingum og æs-
ingum gert málið að stórmáli-
Er nú svo komið; að í þessu
máli er lagður prófsteinn á ís-
lendinga, hvort þcir yfir höfuð
geta átt samleið með lýðræðis-
þjóðunum um vinsamleg skifti
og sambúð.
Jónasson, sá er Þjóðviljinn,
skrifaði sem vinsamlegast um
á dögunum. Meðal fundar-
manna var Guðbrandur Jóns-
son.
Umræðuefnið.
Aðalumræður fundarins sner
ust um bráðabirgðalög fyrir
fjelagið. Var þar ákvæði um
tilgang fjelagsins. Var ekki
um hann deilt, en aðeins „til-
gangur“ breytt í „markmið“,
þar eð það væri þjóðlegra.
Þá var uppi tillaga um, að
í stjórn fjelagsins skyldu vera
minnst 2 konur. Breytingar-
tillaga var þá flutt, að í stjórn-
inni skyldu vera minnst 2 karl-
menn. Er ekki vitað hvernig
þeirri þrætu lauk.
„Þjóðvörn“ og
„Landvörn“.
Skógræktarstjóri gerði grein
fyrir blaðaútgáfu, sem þegar
væri undirbúið að stofna til.
Skyldi blaðið heita „Þjóðvörn“.
Sætti heitið gagnrýni fundar-
ritara, sem sagði nafnið of líkt
nafninu „Landvörn“, á blaði
Jónasar Jónssonar, sem út kom
í vor. Urðu menn ekki á eitt
sáttir og gengu án úrslita af
hólmi í þeirri deilu.
Fri$arráðsfe!na
ræðir Dóná
París í gærkveldi.
EIN af nefndum friðarráð-
stefnunnar samþykkti í dag
franska tillögu um Dóná og sigl
ingar um fljótið. Verður sam-
kvæmt tillögu þessari kölluð
saman ráðstefna Balkanríkj-
anna, Breta, Bandaríkjamanna
og Rússa, til að fjalla um sigl-
ingar um fljótið og eftirlit með
skipaferðum.
Tillaga þessi var samþykkt
með 8 atkv. gegn 5; en áður
en hún var borin undir atkvæði
hafði fulltrúi Bandaríkjanna í
nefndinni bent á það, að þeir
mundu ekki láta mál þetta af-
skiftalaust, að minnsta kosti
ekki svo lengi sem þeir hefðu
her í Austurríki og Þýskalandi.
— Reuter.
Von á ungvsrskum
Á NÆSTUNNI er von á hing-
að til Reykjavíkur ungversk-
um fiðlusnilling, ungfrú Ibolyka
Zilzer að nafni. Kemur hún á
! vegum Hljóðfæraverslunarinn-
ar Drangey og mun halda hjer
2—3 hljómleika. Ungfrú Zilzer
er nemandi og aðstoðarmaður
Carl Flesch prófessors og hef-
ir hlotið margskonar verðlaun,
meðal annars gullpening al-
þjóðahljómleikamóti í Vínar-
borg. Hún hefir lcikið fyrir
marga þjóðhöfðingja, þar 4
meðal Gustav Svíakonung,
Vílhelmínu drottningu og fleiri.
Blaðaummæli um fiðluleik
ungfrú Zizler, sem Morgun-
blaðið hefir fengið tækifæri að
sjá, eru mjög á einn veg. Hæla
Norðurlandablöðin ungfrúnni
mikið.
: