Morgunblaðið - 30.10.1946, Page 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 30. okt. 1946
FJARLAGARÆÐAN
Framhald af 5. síðu.
ur verið hækkaður úr 800 þús
kr. í 1 millj. kr. en hann var
í septemberlok orðinn tæpl. 1
millj. og má telja líklegt að
hann verði svipaður á næsta
ári.
Skattar og tollar eru þannig
1 fjárlagafrumvarpi áætlaði-
samtals 105,2 millj. kr. en voru
í fyrra áætlaðir 88,5 millj.
Hækkun nemur þannig 20 millj.
kr. Má vel vera, að sumir telji
þessa áætlun óvarlega, en þeg-
ar litið er á reynslu yfirstand-
andi árs ætla jeg þó að eigi
sjeu miklar líkur til, að áætl-
unin fái eigi staðist, að sjálf-
sögðu þó með því skilyrði, að
atvinnurekstur haldi áfram með
eðlilegum hætti.
Ríkissfoínanir.
Næst skal þá vikið að ríkis-
stofnununum. Eins og sjá má í
sundurliðuninni í 3. gr. fjár-
lagafrv. er gert ráð fyrir halla
á rekstri póstsjóðs er nemur
800 þús. kr. og halla á rekstri
landssímans er nemur 3.300.-
000.00. Auk þess er tekið upp
i 20. gr. eignaaukning lands-
símans vegna nýrra símakerfa
o. fl. 2.500.000.00 og ennfrem-
ur 600 þús. kr. vegna skulda-
greiðslu o. fl. Mjer virðist með
öllu óviðunandi að þessar stofn
anir og þó sjerstaklega lands-
síminn skuli ár eftir ár þurfa
að vera þungur baggi á rikis-
sjóði. Jeg vil enn á ný skora
á yfirstjórn þessara stofnana
að taka málið upp til athugun-
ar og reyna að finna úrræði
til þess, að stofnanirnar geti
borið sig. Hins vegar hefir eigi
þótt fært annað en að reikna
með þessum halla við samningu
f járlagafrumvarpsins, en jeg
beini þeim tilmælum t'l háttv.
fjárveitinganefndar, að hún
taki málið til sjerstakrar yfir-
vegunar og þá að sjálfsögðu í
samráði við yfirstjórn stofnan-
anna.
Áfengisversfynin.
. Þær ríkisstofnanir, sem ann-
ars skipta verulegu máli í sam-
bandi við fjárhagsáætlunma
eru einkasölurnar, Afengisversl
un og Tóbakseinkasala. Nettó-
hagnaður Áfengisverslunar í
septemberlok var rúml. 26,5
millj. kr. og má því gera ráð
fyrir að heildarhagnaðurinn á
yfirstandandi ári verði ekki
undir 36 millj. kr. og þó lík-
lega nokkuru meiri, því reynsla
hefir sýnt, að áfengissalan er
yfirleitt mest síðustu mánuði
ársins. í fjárlagafrumvarpinu
er rekslurshagnaður Áfengis-
verslunarinnar hins vegar áætl.
24 millj. kr. eða sem næst 1,5
millj. hærri en í fjárlögum
þessa árs. Það verður að ját-
•ast að mjög er erfitt að áætla
tekjustofn slíkan sem þennan.
Það verður fremur ágiskun en
áætlun. Hin mikla sala á áfengi
byggist fyrst og fremst á því,
hve mikil peningaráð allur al-
menningur hefir. Ef tekjur al-
mennings rýrriuðu mundi á-
fengissalan vafalnust rnirika.
Og þar sem alt er í óvissu um
Hver fjárhagsgeta manna verð-
ur á næsta ári, þótti eigi var-
legt að miða áætlunina við
reynslu þessa árs. En ólíklegt
þykir að salan minki svo á einu
ári, að áætlunin fái eigi stað-
ist.
I þessu sambandi mætti ef
til vill á það minnast að því
hefir þráfaldlega verið hreyft
á síðari árum, að áfengið sje
selt of háu verði og tekjur ríkis-
sjóðs af áfengissölu sjeu óeðli-
lega miklar. Nú er það út af
fyrir sig vafasamt, hvort tekj-
ur ríkissjóðs lækkuðu nokkuð
við það þótt verð á áfengi væri
eitthvað lækkað. Það mundi án
efa leiða til aukinnar sölu og
mundi verðlækkunin að meira
eða minna leyti vinnast upp á
þann hátt. Hitt er svo ill sam-
rýmanlegt að krefjast lækkun-
ar á áfengisverði og kvarta
jafnframt um of mikla áfengis-
neyslu í landinu. Jeg hygg því,
að kvartanirnar yrðu eigi síð-
ur háværar, ef horfið væri að
því ráði að lækka áfengisverð-
ið, enda er sannleikurinn sá, að
áfengið er hlutfallslega eigi selt
hærra verði en fjölmargar aðr-
ar vörur, og beri maður áfengis
verðið t. d. saman við kaup-
gjaldið eru menn síst ver sett-
ir nú en í þá góðu gömlu daga,
þegar brennivínsflaskan kost-
aði ekki nema 1.50 kr.
Tóhakseinkasaian.
Hagnaður af tóbakseinkasölu
er í fjárlögum yfirstandandi
árs áætl. um 9 millj. kr., en í
fjárlagafrumvarpinu 8.560.000
kr. í septemberlok var hagnað-
ur á einkasölunni orðinn tæp-
ar 11 millj. kr. og mun því
væntanlega á árinu verða 14—
15 millj. kr. Lækkunin er því
all mikil frá reynslu yfirstand-
andi árs. En af sömu ástæðum
eins og með Áfengisverslunina
þótti ekki varlegt að byggja á
reynslu þessa árs, enda er al-
mennt talið, að all mikið af
tóbaki hafi verið flutt út úr
landinu á þessu ári, sumpart
löglega og sumpart ólöglega.
Hins vegar hygg jeg þó, að á-
ætlunin megi teljast fremur
varleg og er mjög ólíklegt að
sá samdráttur verði 1 tóbaks-
sölunni á einu ári, að hún fái
ekki staðist. Að sjálfsögðu mun
fjárveitinganefnd taka til
rækilegrar yfirvegunar hvort
eigi mundi fæi t að hækka þessa
tekjuliði eitthvað. Aðrar ríkis-
stofnanir en þær sem jeg nú
hefi nefnt skipta eigi verulegu
máli fyrir fjárhagsafkomu ríkis
sjóðs og mun jeg því eigi gera
þær að sjerstöku umræðuefni.
Eins og sjá má í rekstrar-
yfirlitinu í 21. grein, eru heild-
artekjur ársins 1947 áætl. 138.-
284.679.00 kr. eða næstum 30
millj. kr. minni en þær reynd-
ust á árinu 1945 og nál. 40
millj. kr. minni en líklegt er,
að þær reynist á þessu ári. Vel
má vera að einhverjir telji að
hjer sje um óþarflega mikla
varfærni að ræða og að engar
líkur sjeu til að sú rýrnun verði
á tekjum ríkissjóðs á næsta ári,
að þær fari eigi langt fram úr
þessari áætlun. En við samn-
ing fjárlagaáætlunarinnar bæði
í fyrra og í ár hefi jeg yfirleitt
reynt að fylgja þeirri reglu að
hafa vaðið heldur fyrir neðari
mig og jeg hefi heldur kosið
að fjárveitinganefnd hækkaði
tekjuáætl. frá því sem jeg hefi
gengið frá henni, heldur en að
hún yrði lækkuð. Hitt er mjer
full ljóst, að víða getur verið
mikið álitamál hvernig áætla
skuli og má vel vera að mjer
hafi eigi alstaðar tekist að
þræða rjett meðalveginn.
Gjöldin.
Kem jeg þá næst að gjalda-
áætluninni. Fyrst skal á það
bent, eins og raunar er getið
um í athugasemdum við frum-
varpið að reiknað er með vísi-
tölu 290. Þegar byrjað var að
vinna að samningi fjl.frv. í sum
ar var vísitalan nálægt 290 og
þótti ógerlegt að breyta henni
aftur, þótt hækkuð væri þegar
frv. var lagt fram. Ef vísital-
an verður látin haldast í 300
eða þar yfir liggur í hlutarins
eðli að ætla verður fje til að
standa straum af útgjaldaaukn-
ingu, sem af þessari hækkun
leiðir.
Um 6.—10. gr. frv. hefi jeg
ekkert sjerstakt að segja um-
fram það er, í athugasemdunum
greinir.
Um 11. gr. er heldur ekki
margt að segja, fram yfir það,
sem um getur í athugasemd-
um. Rjett er að benda á, að til
landhelgisgæslu eru ætlaðar 3
millj. kr. og er það nokkuru
lægra en Skipaútgerð ríkisins
lagði til. En með því að hún
hafði eigi gert ráð fyrir nein-
um tekjum af björgunarstarf-
semi eða sektum fyrir land-
helgisbrot þótti eigi ástæða til
að mæla með hærri fjárveit-
ingu en áður greinir.
Um 12. gr. þarf jeg ekki
margt að segja. Styrkur til
læknisbústaða. sjúkraskýla o.
fl. er óbreyttur frá síðustu fjár-
lögum kr. 1,1 millj. Heilbrigðis-
stjórnin fór fram á allmiklu
hærri fjárveitnigu en ekki þótti
fært að taka þær óskir til
greina. Á 20. gr. er auk þess
veitt 2 millj.' kr. til viðbótar-
húsnæciis fyrir ríkisspítalana.
Vafalaust væri þörf á hærri
fjárveitingu í þessu skyni, en
ekki þótti þó fært að mæla með
hærri fjárhæð en veitt var í
þessa árs fjárlögum.
Kem jeg þá að 13. gr. Fram-
lag til nýrra bjóðvega er áætl-
að 5 millj. kr. en fjárveiting
þessa árs til nýbygginga var 7
millj. kr. Ótalið er þá að vísu
bæði árin gjöld samkvæmt lög-
um um orlof verkamanna, en
þau gjöld eru nú áætluð 450.000
kr. Viðhaldskostnaður er áætl-
aður 9 millj. kr. en fjárveiting
þessa árs var 8 millj. kr. Því
miður er þessi aukning síst of
mikil, því ár eftir ár hefir þessi
útgjaldaliður farið allmikið
fram úr áætlun. Á þessu ári
voru veittar 800.000 kr. til
kaupa á vegavinnuvjelum og í
fjárl.frv. er gert ráð fyrir að
á næsta ári verði varið 500.000
kr. í sama skvni. Þótt eitthvað
gangi úr sjer af gömlum vjel-
um hlýtur vjelakostur sá, sem
vegamálastjórnin ræður yfir, að
vera mjög vaxandi. Og þegar
þess nú er gætt, hvernig af-
köstin margfaldast við vjela-
vinnuna, þá er síður en svo að
um nokkura kyrstöðu yrði að
ræða í vegagerðinni þótt lítils-
háttar væri dregið úr fjárveit-
ingunni. Það er iL meðferð á
fjármunum að láta menn starfa
að vegagerð með handverkfær-
um einum saman og það á þeim
tíma sem skortur er á vinnu-
afli til framleiðslu starfa. Slíkt
ráðlag getur engin þjóð leyft
sjer og vissulega miðar það eigi
að því að koma vegamálum
landsins í viðunandi horf. Hitt
er svo annað mál, að ef hand-
verkfærin eiga að hverfa úr
sögunni verður gjörbreyting að
komast á tilhögun vegafram-
kvæmdanna. Það samrýmist
ekki vjelavinnunrri að unnið sje
að vegagerð á jafn mörgum
stöðum og gert hefir verið á
undanförnum árum. Mjer telst
til, að á þessu ári hafi verið
ráðgert að vinna að 110 þjóð-
vegum. Hvort raunverulega
hefir verið unnið að þeim öll-
um er mjer °igi kunnugt. Nú
er það vitað, að ýmsir af þess-
um vegaspottum koma að
engu gagni fyr en vegurinn all-
ur er fullgerður. Jeg skal nefna
sem dæmi veginn frá Hnífs-
dal að Bolungarvík. Til hans
voru veittar 90.000 kr. á þessu
ári en jeg hygg óhætt að full-
yrða að enginr. geti haft nokk-
ur not vegarins fvr en hann
er kominn alla leið til Bolunga-
víkur. Líkt mun þessu farið um
ýmsa aðra vegi. Það fje gefur
því litla vexti, sem varið er til
slíkra fyrirtækja Mjer kemur
þetta mál þannig fyrir sjónir
að heppilegasta lausnin væri
sú., að vegamálastjórnin semdi
nokkurra ára áætlun um vega-
gerð í landinu. Setti efst á blað
þá vegi, sem mesta þjóðhags-
lega þýðingu hafa, og sem
brýnust þörf er fyrir. Að þeim
yrði svo unnið eftir því sem
fjárhagsgetan levfir á hverj-
um tíma, þangað til þeir eru
fullgerðir. Tækju svo við þeir
næstu og svo koll af kolli. Með
þessu ynnist það, að.vegafjeð
kæmi þegar í stað að fullum
notum og auk þess sparaðist
flutningur á vegavinnúvjelun-
um, svo heildarafköstin færu
vaxandi. Óánægju mundi þetta
að sjálfsögðu valda hjá þeim,
sem lengi þyrftu að bíða, en
þ.jóðhagslega væri það engu að
síður ávinningur. Og vel mætti
svo fara, að jafnvel þeir, sem
aftarlega yrðu í röðinni, fengju
fyr full not vega sinna en verða
mundi, ef haldið er sömu íil-
högun og verið hefir. Jeg vil
nú eindregið mælast til, að
bæði vegamálastjórnin og háttv.
fjárveitinganefnd taki mál
þetta til alvarlegrar athugun-
ar og láti hreppapólitíkina okki
villa sjer sýn. Þörfin fyrir
aukna vegagerð er brýn og að-
kallandi á landi voru. Þess síð-
ur megum vjer kasta á glæ
því fje sem til hennar er var-
ið.
Önnur sampngymál.
Til brúagerða er lagt til að
veitt verði 1,5 millj. kr. en fjár-
veiting til nvrra brúa var í
fjárlögum þessa árs tæpar 2
millj. kr. Aftur á móti e.ru til-
lög til akfærra sýsluvega hækk-
uð um samtals 150.000 kr.
Til samgangna á- sjó er lagt
til að veittar verði röskar 3
millj. kr. og er það lítið eitt
lægra en á s. 1. ári.
Til vita og hafna eru áætl.
röskar 7 millj. kr. og er þar
lang stærsta framlagið til hafn-
armannvirkja og lendingarbóta
4 millj. kr. Auk þess er ætlað
til hafnarbótasjóðs 800.000 kr.
Þessi fjárframlög hafa farið
mjög vaxandi hin síðari árin
enda hefir þörf fyrir hafnar-
gerðir aldrei verið eins knýj-
andi og nú, vegna hinna öru
stækkunar á skipastólnum.
Til flugmála er ætlað sam-
tals 4.250.700.00, auk 400 þús.
kr. sem veittar eru í 20. gr. til
flugvallar í Vestmannaeyjum
og flugskýlis á ísafirði. í fjár-
lögum þ. á. eru veittar aðeins
rúmar 900 þús. kr. til flugmála.
Hækkunin stafar af afhendingu
Reykjanessflugvallarins til rík
isins.
Skéia- og fræðsiumál.
Heildarútgjöldin samkv. 14.
gr. eru í fjárl.frv. áætluð tæpl.
23,4 millj. kr. en eru í fjár-
lögum þessa árs 21,8 millj. kr.
Hækkunin stafar af útgjalda-
aukningu vegna hinna nýju
fræðslulaga. Barnafræðsla hef-
ir hækkað um 1,26 millj. kr.
og ungmennafræðsl.a um 0,28
millj. kr. — Til íþróttasjóðs er
lagt til að veitt verði 700 þús.
kr. Er það 100 þús. kr. meira
en veitt var í fjárlögum 1945
en 300 þús. kr. lægra en á þessu
ári. Framlag til byggingar hús-
mæðraskóla er lagt til að verði
800 þús. kr. og er það 500 þús.
kr. lækkun frá fjárlögum þ. á.
— Til bygginga gagnfræða og
hjeraðsskóla er lagt til að veitt
verði samtals 1,5 millj. kr. en
í fjárlögum þ. á. eru veittar
2,2 millj. í sama skyni. I þessu
sambandi mætti ef til vill á
það drepa, að vel má vera að
ýmsum þyki um of skorið nið-
ur framlag til ýmsra opinberra
bygginga. Auövelt er að benda
á brýna þörf fvrir flestar þeirra.
En það er hvorttveggja að
vegna fjárhagsafkomu ríkisins
er eigi unt að gera allt í einu
og hitt, að eins og ástandið er
í byggingariðnaðinum hjer á
landi nú orkar það meira en
lítils tvímælis, hvort rjett s.je
að hlaupa í kapp við atvinnu-
vegina um vinnuaflið. Það má
aldrei gleymast, að skilyrði fyr-
ir að unt sje að halda uppi full-
komnu fræðslukerfi, að unnt
sje að fullnægja sjúkrahús-
þörf o. s. frv. er það, að at-
vinnulífið standi í blóma. Þær
byggingar, sem standa í beinu
sambandi við framleiðslustarf-
semina eiga því að ganga á und
an og þá aukast möguleikar
fyrir að koma síðar upp ýms-
um menningar og líknar stofn-
unum. Þessa hefir stundum eigi
verið nægilega gætt og væri
betur að vjer ættum eigi eftir
að súpa seyði af því. Jeg er
þeirrar sko.ðunar, að vjer verð-
um nú að keppa að því, að full-
gera þær opinberu byggingar,
sem þegar er byrjað á, en fara
mjög varlega í að hefja nýbygg
ingar eins og nú standa sakir.
Ýmislegf,
15. gr. fjárlaganna er sann-
ast sagt orðin hálfleiðinleg
Framhald á bls. 7.