Morgunblaðið - 30.10.1946, Qupperneq 7

MiSvikudagui? 30.i okt. 19461
M'ðRGUNB L A Ð IÐ
7
- F
Framhald af bls. 6.
ruslakista. Þar eru t. d. 29 bóka
söfn og lesstofur með frá 1200
kr. og upp í 37,500 kr. styrk.
Þar eru ennfremur 11. leik-
fjelög og leiklistarskólar með
frá 1.000 kr. og upp í 30.000
kr. styrk. Allt er það vitanlega
tilviljun háð, hverjir hljóta
styrk og hverjir ekki. Einhverj
ir mundu og jafnvel efast um
menningarlegt gildi sumra
þessara stofnana. Væri ekki
eðlilegra að Alþingi veitti í einu
lagi nokkura fjárfúlgu til þess-
ara mála og einhverri annari
stofnun, t. d. Menntamálaráði,
væri falin úthlutun. Jeg skýt
þessu fram til athugunar fyrir
háttv. fjárveitinganefnd. Þetta
skiptir að vísu Íitlu máli fjár-
hagslega, en mjer sýnist það
mundu verða áferðarfallegra.
Annars hef jeg ekki margt
um 15i gr. að segja. Atvinnu-
deild Háskólans er að verða
geysidýr stofnun, og verður dýr
ari svo að segja með hverri
vikunni sem líður Nokkuð oft
heyrist um það kvartað, að ár-
angur sjáist lítill af starfi henn
ar. Þess verður nú vel að gæta
að mörg vísindastarfsemi sýn-
ir eigi skjótan árangur en get-
ur átt fullan rjett á sjer eigi
að síður. Hitt má svo vel vera,
aðskipulag atvinnudeildar þurfi
betri athugunar við og væri ef
til vill eigi úr vegi að fjárveit-
inganefnd gæfi því sjerstakan
gaum.
Kostnaður við veðurstofuna
er áætlaður 980 þús. kr. en var
í þessa árs fjárlögum 514 þús.
Hækkunin stafar af aukinni
þjónustu vegna flugsamgangna.
Styrkur til skálda, rithöf-
unda og listamanna hefir verið
lítilsháttar. lækkaður og stafar
það aðallega af því, að styrk-
urinn gekk eigi allur út á þessu
ári. Annars mun sú skoðun
nokkuð almenn, að styrkveit-
ingar þessar, eins og fram-
kvæmdar hafa verið á síðustu
árum, eigi lítinn rjett á sjer.
Margt virðist mæla með, að til-
högun væri breytt í þá átt, að
efnilegir menn væru stvrktir
til náms en styrkir væru að
öðru leyti ekki veittir öðrum
en þeim, sem skarað hefðu
fram úr og þá sem heiðurslaun.
Það er til mjög vafasamrar upp
byggingar fyrir listastarfsemi í
landinu að svo að segja hver
maður, sem vill gefa listagyðj-
unni hýrt auga, geti komist á
föst laun hjá ríkinu, án nokk-
urs tillits til, hvort gyðjurnar
vilja gjalda í sömu mynt.
Landbúnaðarmál,
Kem jeg þá að 16. gr. Jarða-
bótastyrkur er áætlaður 2.500,-
000 kr. og er það 800 þús. kr.
meira en í fjárlögum þessa árs.
Vafasamt er þó, að sú hækkun
sje nægileg. Jarðabæturnar eru
nú unnar með miklu stórvirkari
vjelum en áðv.r og má gera ráð
fyrir, að það leiði til stórauk-
inna framkvæmda. Spurning er
hinsvegar, hvort ekki er á-
stæða til að lækka styrk til
sumra framkvæmda, sjerstak-
lega þurkunar á landi. Þar hef-
ir alveg nýtt viðhorf skapast
við notkun kílplóga til holræsa
gerðar.
Þá er áætl. samtals 5 millj.
kr. vegna laga um landnám,
JARLAGARÆÐAN
nýbyggðir og endurbyggingar
í sveitum. Nemur þessi hækk-
un sem næst 4 millj. kr. Vafa-
samt er máske að öll fjárhæð-
in verði notuð á næsta ári, en
varlegra þótti hins vegar að
gera ráð fyrir þeim möguleika,
enda verður fjárframlagið að
teljast skylt samkvæmt fyr-
nefndum lögum.
Framlag til vjelasjóðs, til
verkfærakaupa, er áætl. 850
þús. kr. og er það 350 þús. kr.
meira en á fjárlögum þessa árs.
Þá er framlag til skógrækt-
ar áætlað 871 þús. kr. og er
það 400 þús. kr. meira en á
síðasta ári. Aðalhækkunin staf-
ar af kostnaði við skóggræðslu
sem er meira en tvöfaldaður,
svo og kostnaður við friðun
skóglendis á einstökum jörðum
skv. lögum nr. 10/1943, en hann
er hækkaður ur 40 þús. kr. upp
í 150 þús. kr. Þessi hækkun er
að vísu mjög mikil en ef skóg-
ræktin á að verða annað en
nafnið tómt verður eigi kom-
ist hjá að auka framlög til henn-
ar.
Kostnaður vegna sauðfjár-
sjúkdóma heíir verið látinn
haldast óbreyttur, 2.800 þús. kr.
Það verður að játast, að þessi
áætlun er gerð af handa hófi.
Fyrir Alþingi mun bráðlega
verða lagt framvarp um varn-
ir gegn útbreiðslu sauðfjár-
sjúkdóma og útrýmingu þeirra
og er þar að ýmsu leyti gert
ráð fyrir nýrri tilhögun þess-
ara mála. Má gera ráð fyrir að
komið verði í ljós hvort frum-
varp það nær fram að ganga
áður en gengið er frá fjárlög-
um og ef svo yrði mundi fjár-
hagsáætlun byggjast á hinni
nýju skipun.
Raforkumálin eru nú tekin
sem sjerstakur stafliður í 16.
gr. Stærstu útgjaldaliðirnir þar
eru tillag til raforkusjóðs 2
millj. kr. og kostnaður við jarð
boranir samtals 650 þús. kr.
Fyrri liðurinn er lögákveðinn
en að sjálfsögðu getur orkað
tvímælis hvort rjett sje að verja
svo miklu fje, sem hjer er gert
ráð fyrir til iarðborana.
Alþýðutryggingar,
17. gr. fjárlaganna er sú grein
in sem hlutfallslega hækkar
lang mest. Stafar það svo að
segja einvörðungu af hækkuðu
framlagi til alþýðutrygginga en
sá liður hefir hækkað um tæp-
ar 14 millj. kr. Fyrir fram var
vitað að lögin um alþýðutrygg-
ingar mundu valda ríkissjóði
miklum útgjö’dum. Hins verð-
ur að sjálfsögðu að gæta, að
lögin spara mörgum einstak-
lingum mikil fjárútlát vegna
ómagaframfærslu . og fleira,
og ætti það að vega nokk-
uð á móti. Hinu verður svo
ekki neitað að þessi gífurlega
útgjaldaaukning mun torvelda
mjög að unnt verði að ganga
írá hallalausum fjárlögum. Verð
ur nánar að því atriði vikið síð-
ar.
Þá er gert ráð fyrir að Sam-
band ísl. berklasjúklinga verði
veittur 400 þús. kr. bygeingar-
styrkur og er það tvöfalt meira
en veitt var í fjárlögum þessa
árs. Fjelagsskapur þessi er nú
að reisa höfuðbyggingu sína í
Reykjalundi og mun hún kosta
ærið fje. Hjer er um svo mikið
þjóðþrifafyriríæki nð ræða og
því hefir verið stjórnað af svo
miklum myndarskap og, að því
er virist, ráödeildarsemi, að
stofnunin er vissulega alls góðs
makleg. Það hefir mikla þjóð-
hagslega þýðingu að berkla-
sjúklingunum sje sjeð fyrir
hæfilegum verkefnum. Á hitt
þarf ekki að benda hverja
þýðingu það hefir fyrir þá sjálfa
bæði efnalega og andlega.
Fleiri liði í 17 gr. sje jeg ekki
ástæðu til að gera að umræðu-
efni og í 18. gr. er að jeg ætla,
ekkert sem gefur mjer tilefni
til sjerstakra athugasemda.
Niðurgreiðslurnar.
I 19. gr. munu menn veita
því athygli að felld er niður
fjárveiting til niðurgreiðslu á
landbúnaðarafurðum en hún
var á þessa árs fjárlögum áætl-
uð 12 millj. kr. Jeg hefi ár eft-
ir ár á það bent að þessi út-
gjaldaliður þurfi að hverfa úr
fjárlögunum. Hingað til hafa
menn hins vegar lítt viljað á
það hlusta. En eins og nú er
komið hygg jeg að hver maður,
sem lætur sig nokkru skipta, að
fjárreiður ríkissjóðs sjeu í sæmi
legu lagi, verði að viðurkenna
að óhjákvæmilegt sje að skipa
málum þannig. að ekki þurfi á
niðurgreiðslunum að halda.
Þetta mál.verður að sjálfsögðu
að takast til athugunar í sam-
bandi við dýrtíðarmálin al-
mennt og þetta þing getur ekki
skilið þannig, að það ekki finni
einhverja lausn þeirra. Mál
þetta mun að sjálfsögðu verða
rækilega rætt í sambandi við
málefnasamninga um stjórnar-
myndun, en jeg tel ólíklegt að
nokkur vilji taka ábyrgð á fjár
málastjórninni upp á það að
halda áfram að ausa út milljón-
um á svo fávíslegan hátt.
Jeg hefi þegar drepið á
nokkra útgjaldaliði 20. gr. og
get verið fáorður um hina aðra.
Að mestu er þar um að ræða
fjárveitingar til mannvirkja,
sem þegar er byrjað á eða að
minsta kosti fje hefir verið
veitt til áður. Þannig er það
t. d. um mentaskólahúsið í
Reykjavík, heimavistarhús Ak-
ureyrarskólans og Skálholts-
skóla. Til allra þessara bygg-
inga var veitt fje i fjárlögum
síðasta árs, en á engri byrjað
ennþá. Stýrimannaskólanum
er ætluð sama fjárveiting og á
þessu ári, 1. millj. kr. Þrátt fyr-
ir þessa tiltölulega háu fjár-
veitingu virðist skólanum furðu
lítið miða áfram og á lailgt í
land, að hann verði fullgerður.
Þjóðminjasafni eru ætlaðar 500
þús. kr., íþrót.takennaraskólinn
fær lokagreiðslu 255 þús. kr. og
nokkurar minni fjárhæðir eru
ætlaðar til að fullgera hús sem
eru í smíðum. — Til vitamála
er ætluð nálega sama fjárhæð
og á þessu ári, 1,37 millj. kr.
og loks er ætlað til byggingar
varðskips kr. 1 millj.
Fjárveiting til bygginga á
jörðum ríkisins er nokkuð hækk
uð, úr 200 þús. kr. upp í 350
þús. kr. Það hefir komið 1 ljós,
að ríkið getur með engu móti
uppfyllt landdrottinsskyldur
sínar, með þeim fjárframlög-
um, sem hingað til hafa verið
ætlaðar til endurbygginga á
þjóðjörðum. Jarðagóss ríkisins
verður jafnan baggi á því og
reynslan er af nýju að leiða í
Ijós, að þjóð]arðirnar dragast
aftur úr bæði hvað ræktun og
byggingar snertir. Væri án efa
æskilegast að þær kæmust sem
flestar í sjálfsábúð aftur.
Yíiríif.
Jeg hefi nú drepið á bá liði
gjaldabálksins, sem mjer hefir
þótt sjerstök ástæða til að vekja
athygli á. En eins og rekstrar-
yfirlitið í 21. gr. ber með sjer
eru heildarrekstursútgjöld á-
ætluð 146.026.809 kr. Er þetta
tæpum 19 rmllj. kr. meira en
á síðasta ári. En eins og ieg
áður gat um, eru tekjur áætl-
aðar 136.284.679 kr. og reksturs
halli því rúmiega 9,7 millj. kr.
Nemur hann þannig rúml. 7 %
af heildartekjum, eins og þær
eru áætlaðar. Greiðsluhallinn
verður hins vegar miklum mun
meiri. Samkvæmt sjóðsyfirlit-
inu í 21. gr. nemur hann tæpum
22 millj. kr. eða milli 15 og 16%
af sjóðsinnborgunum. En þá
getur að sjálfsögðu enginn sagt
um hverjum breytingum fjár-
lagafrv. tekur 1 meðferð þings-
ins, en ef að venju lætur má
gera ráð fyrir að litgjöld hækki
fremur en lækki Hvort þingið
treystist til að hækka tekju-
áætlun skal ósagt látið. Það er
sennilega fullsnemt að bera
fram nokkurar tillögur um
hvernig snúast skuli við í þessu
efni, meðan útkoma yfirstand-
andi árs er eigi betur kunn en
raun er á, og meðan öldungis
er ókunnugt hverja stefnu Al-
þingi tekur í dýrtíðarvandamál-
inu.
Fjárhagur ríkissjó'ðs.
Áður en jeg lýk máli mínu,
þykir mjer rjett að gefa yfir-
lit yfir fjárhag ríkissjóðs eins
og hann var um síðustu áramót.
Hefi jeg í höndum Efnahags-
reikning, saminn af ríkisbók-
haldinu og skal jeg leyfa mjer
að lesa hana upp:
Ath.
Viðvíkjandi eignalið III. ber
þess að geta, að þar sem reikn-
ingar margra sjóðanna hafa
ekki borist ríkisbókhaldinu enn
þá, er hjer reiknað með sömu
tölum og í árslok 1944.
Eins og efnahagsreikningur
þessi ber með sjer verður eigi
annað sagt en að hagur ríkis-
sjóðs standi nú með blóma.
Samanlagðar skuldir hans
nema aðeins 33,7 milj. kr. fyrir
utan geymslufje, og hrein eigri
hans er yfir 126 millj. kr. Er-
lendar skuldir eru að mestu
horfnar. Framkvæmdir hafa
síðustu ár verið meiri en
nokkúrntíma fyr, og framleiðslu
skilyrði öll stórum betri en
nokkurri sinni fyr á landi voru.
Atvinnuvegirnir hafa á siðustu
árum tekið tæknina í þjónustu
sína í mjög ríkum mæii, þótt
betur þurfi að vera áður en
lokið er. Víst má telja að ein
höfuðframleiðsluvara lands-
ins, síldarafurðirnar, verði í
mjög háu verði á næsta ári’ og
afköst síldarverksmiðjanna eru
orðin svo mikil, að gott veioi-
ár mundi auka útflutningsverð
mæti gífurlega. Verslunarjöfn-
uður þessa árs hefir að vísu
verið mjög óhagstæður og þarf
engan að undra það. Saman hef-
ir farið stórfeldur aflabrestur
á síldveiðunum og gífurlegur
innflutningur á ýmsum tækj-
um til atvinnureksturs. En hin
mikla aukning atvinnutækj-
anna, sem sumpart er komin í
framkvæmd og sumpart að
fullu tryggð, mun brátt segja
til sín og jeg held að ísland
hafi aldrei haft minni ástæðu
til að kvíða gjaldeyrisskorti,
en einmitt nú. Það sem oss nú
er nauðsynlegast er að stýra
málum þann veg, að atvinnu-
vegirnir haldi áfram að blórog-
ast. Jeg held að það væri sjalf-
skaparvíti, ef svo yrði ekki,
En ef atvinnulífið er þrótt-
mikið munu landsmenn áfrarn
geta búið við góð kjör efna-
lega og þá mun ríkissjóður held
ur eigi verða fjárvana.
Jeg legg svo til að umræðu
verði frestað og frv. vísað til
háttv. fjárveitinganefndar.
Efnahagsreikningur ríkissjóðs pr. 31/12 1945.
I. Sjóður hjá rikisfjehirði .... 4.415.803.28
II. Innist.: Hjá
ýmsum .... 2.391.008.88
sendiráðum 678.505.87
sýslumönnum 22.879.67 3.092.394.42
III. Sjóðir ....................... 53.128.750.61
IV. Verðbrjef og kröfur ........... 16.367.285.00
VI. Ríkisfyrirtæki ................. 67.643.703.77
VII. Jarðeignir, húseignir o.fl. . . 20.797.222.52
Skuldir:
I. Innland lán ................................... 20.910.713.14
II. Erlend lán .................................... 6.706.746.73
III. Lausaskuldir .................................. 6.108.957.43
IV. Geymt fje...................................... 21.302.598.76
V. Höfuðst. . . 103.454.512.79
-f- Rekstrarhagn.
ársins....... 22.633.866.45 126.088.379.24
Kr. 181.117.395.20 181.117.395.30
Iðnaðarpláss
óskast. 1—2 herbergi óskast fyrir fjölritunar-
stofu. Verslunarpláss gæti komið til greina. —
Upplýsingar í síma 7463, eftir kl. 5 á daginn.