Morgunblaðið - 09.04.1947, Blaðsíða 7

Mjðvikudpgur 9, npjiíl 1947
^OpGU.^BLAÍ)^
7
INN-FLJÓTSHLÍÐIN ER ILLA
FARIN
Effir ívar GuSmundssen
r:aB«c3CTac325 r jsl r:
ÞEGAR GRASIÐ OG GRÓÐ
TJRIN'N hverfur á túnum og
engjum íslenska sveitabóndans
þá hefur hann tapað öllu og
það þarf mikið þrek til að
gefast ekki upp, missa kjark-
jnn og leggja árar í bát, þegar
Blíkt óián dynur yfir blóm-
Jega sveit. En það var einmitt
þetta, sem Innhlíðingar í Fljóts
hlíð máttu reyna fyrra laugar-
dag er Hekla gaus og sendi kol-
svartan byl af ösku og vikri
yfir hiíðina fögru, sem frægust
hefur orðið allra hlíða í íslenzkri
sagnaritun af orðum Gunnars
á Illíðarenda.
„Fögur er Hlíðin“, sagði Gunn
ar og sömu oi'ð hafa verið end-
urtekin kvnslóð eftir kynslóð, en
þeir sem fara um hina fyrr svo
íblómleg'U HijótsMíð segja nú
„fögur var Hlíðin“.
Alauð á tveimur klukkustund-
um.
A tveimur klukkustundum
eyðilagði vikur- og öskubylur-
inn það, sem kynslóðirnar frá
íslandsbyggð hafa verið að
byggja upp. Túnin voru þakin
10 sentimetra vikur og öskulagi.
Svo langt, sem augað eygði frá
Illíðarenda og innúr var ekk-
ert að sjá nema sandeyðimörk.
Bæirnir stóðu eins og hólmar
í sandauðninni og aleyðunni.
Rykið fylti vit manna og inni
Var alt þakið öskusandi, sem
smaug í gegn, hvar, sem smuga
var. Hinir tæru bergvatnslækir,
sem fyr skoppuðu niður hlíðarn-
ar til yndis og augnagamans fyr
ir vegfarendur og nytja fyrir bú
andlið velta nú fram kolmó-
rauðir og ferlegir. Þeir bera með
sjer vikursandinn og öskuna og
sumir fyltu brátt farvegi sína
og flæddu yfir engjar og tún.
Sumstaðar var hætta á, að þeir
flæddu inn í bæinn og bænd-
ur og búalið gripu rekur til að
reyna að bjarga því, sem bjarg-
að varð, ræsa fram farvegi
vatnsins og byggja flóðgarða.
Vonin vaknor á ný.
Það er ömurleg sjón að
koma í Fljótshlíðina þessa dag-
ana og sjá þá eyðileggingu, sem
þar hefur orðið. Henni verður
ekki með orðum lýst og hana
skilur enginn, nema sem sjer
með eigin augum. Jafnvel bænd
urnir í Úthlíðinni, scm að mestu
losnuðu við vikurbylinn trúðu
ekki fyr en þeir sáu það, hvern-
.ig umhorfs var í Innhlíðinni.
Það er hjer, sem Hekla hefir
valdið tjóni. Hjer sjást hinar
alvarlegu afleiðingar eldgossins
fyrst.
Það er ekkert undarlegt þótt
örvænting hafi í fyrstu gripið
bændur á þessum slóðum og að
þeir hafa talað um niðurskurð
á búfje sínu og að flýja býli
sín. En nú dettur þeim ekki
lengur neitt slíkt í hug. Von-
in hefir vaknað á ný um að
Inn-Hlíðin verði einhverntíma
byggileg aftur því á 'augardag-
En hændur eru vongóðir eftir að
þeir fóru aftur að sjá á grasið
Bæjarlækjargilið við Eyvindar-Múla í Fljótshlíð og hluti af túninu hulið vikri og ösku. Að sjá
í j)vottasnúrurnar sjest flóðgarðurinn, sem vcrið var að hlaða í fyrradag lil að varna því að
lækurinn flæddi yfir túnið og jafnvcl inn í bæínn. Milli þvottasnúrustauranna sjest hvar læk-
urinn hafði brotið sjer farveg áður en flóðgarðurinn var hlaðinn.
in.il var gerði hvassviðri og vik-
urinn og askan fauk af á stöku
stað, svo hjer og þar má nú
grilla í grasbala.
„Það er öðruvísi um að lítast
nú, eftir að við erum aftur farn-
ir að sjá blessað grasið“, sagði
bóndi við mig í fyrradag. En
fyrir ókunnuga er Inn-Hlíðin
ennþá eyðimörk og það er ljóst,
að það mun taka langan tíma að
græða upp á ný, það land, sem
horfið er undir hina svörtu
ösku og vikursand sem hylur
ennþá sljettur og bala og fjall-
ið upp að efstu brún. Það sjer
lítinn mun á hinu ræktaða
landi og hinum kolsvörtu Þver-
áraurum fyrir framan.
Jafnvel Eyjafjallajökull er
aftur orðinn hvítur af nýfölln-
um snjó. Hann var fyrst eftir
gosið kolsyartur, eins og landið
í kring. Einnig }>að hefir glætt
von Fljótshlíðinga og gefið
þeim trú á. að enn geti alt orð-
ið líkt og það var.
HræSileg eyðilegging.
Þegar við ókum austur Rang-
ársanda á mánudaginn var und-
ir skafheiðríkum himni og
glampandi vorsól var tignarlegt
að líta norður til liálendisins.
Ilekla var hrein og tær og ó-
sköp sakleysisleg að sjá. Það
rauk gufa úr henni á nokkrum
stöðum og hvít gufuský huldu
blá toppinn. Við Breiðabólsstað
var alt með feldu og ckkert ó-
venjulegt að sjá er beygt var inn
á Fljótshlíðárveginn. Það var
eins og á öðrum góðviðrisdög-
um að vorlagi. Það var fyrst
þcgar komið var innundir Hlíð-
arenda, að það fór að bera á
einhverju óvenjulegu. Svartar
sandskellur sáust hjer og þar á
túnum og í stað malarinnar á
vesinum fór að bera á fíngerð-
um sandi. Og þetta fór versn-
andi eftir því, sem innar dró.
Bifrciðin fór að verða þyngri í
akstri vegna vikursins á vegin-
um. En það var ekki fyr en kom
ið var innundir Hliðarendakot,
að ástæða þótti til að nema stað
ar og litast um.
„Þetta er hræðileg eyðilegg-
ing“, voru fyrstu orðin, sem
heyrðust sögð upphátt. Það var
cins og bærinn að Illíðarenda-
koti væri hálfgrafinn í sandinn.
ug innar var haldið, að Múla-
koti. Þegar þangað kom var það
fyrst, scm gáð var að, hvernig
hinn frægi trjágarður Guðbjarg
ar Þorleifsdóttur í Múlakoti
væri útleikin. Trjen stóðu blað
laus og bein og virtust ekki hat’a
orðið fyrir neinu, en sjálfur jarð
\ egurin í garðinum var á kafi í
þjettum vikursandi. Það var þó
von um hann‘ og okkur ljetti.
A hlaðinu í Múlakoti stóð
Ólafur Túbals bóndi og ræddi
við aðkomumann. Er stigið var
út úr bílnum sökk maður ökla-
djúpt í lausan vikursandinn.
Nokkur hæns voru að reyna að
kroppa æti upp úr sandinum.
Annars var hljótt og eyðilegt
yfir og við bæinn.
„Nú sjest þó gras".
„Hjer er ljótt um að litast“,
sagði jeg við Túbals, er við höfð
um heilsast „Verra var það,
'blessaður vertu. Nú sjcr maður
þó í gras, en það var þó ekki
því láni að fagna fyrstu dagana
eftir gosið“ Jeg ætlaði lengra
innúr, því fregnir sögðu að ösku
og vikurfalls gætti meira er
innar kæmi. En Ólafur benti
mjer á, að tilgangslaust væri að
reyna að komast það á litlum
fólksbíl og bauðst til að aka
mjer í jeppanum sínum inn að
Háamúla, en lengra væri erfitt
að komast á bíl sökum foks og
vikurfalls. En fyrst skoðuðum
við nágrennið í Alúlakoti. Jarð
ýta hafði verið þar að verki á
iitlum bletti og hreinsað nokkuð
til. En ef þar grær gras á kom-
andi sumri þarf ekki að öfunda
þá, sem eiga að slá það, því
vikur er enn í rótinni og hætt
við að oft þurfi að brýna, ef
vcl á að bíta.
Lækurinn stefndi á bæinn.
Að Eyvindar-Múla voru karl-
menn allir að vinnu við að hlaða
flóðgarð fyrir ofan bæinn. Ðæj-
arlækurinn ,valt niður fjallið
kolmórauður og í miklum vexti.
í farveginn hafði hann borið
svo mikið af vikri og ösku ofan
af fjallinu, að hætta var á að
hann flæddi yfir túnið og jafnvel
inn í bæ. Ekki veit jeg hvernig
það hefir farið, en allir pokar,
sem tiltækilegir voru höfðu ver-
ið teknir f garðinn og var hann
því æði skjöldóttur, því þar
voru hvítir ljereftspokar og
brúnir strigapokar. Nágrannam
ir frá næstu bæjuin höfðu hjálp
að til að hlaða garðinn með
heimamönnum.
Við dvöldum um stund við
Eyvindar-Múla og Háamúla.
Þar var alt á kafi í vikri og
ösku, aðeins hafði blásið af þeim
bölum er hæst stóðu.
Vatnsieysið er verst.
Vatnsleysið veldur Fljótshlíð-
iugum mestum erfiðleikum í
daglegu lífi, eins og er. Þeir
fengu neysluvatn sitt úr lækj-
unum í Iíliðinni, en nú er vatn-
ið í þeim með öllu óhæft til
drykkjar, eða matargerðar og
allar rafstöðvar eru ónothæfar
sökum framburðar í lækjunum.
„Jeppinn sá arna kom að góðu
liði núna“, sagði Túbals við mig
á heimleiðinni. Jeg hefi verið
á ferðinni síðan til að sækja
vatn út í Illíð. Það má segja,
að hann hafi bjargað okkur
fyrsta dagin, því þá hamaðist
jeg eins og mögulegt var við að
ná í va'tn, og í rokinu á laugar-
dag var fokið svo niikið, að
jeg sá varla fram á vjelarhlíf-
ina hjer framan á“. ■— Vatns-
leysið er einnig erfitt vegna
skepnanna. Ilestum hefir vrcr-
ið komið fyrir hingað og þang-
að í nærsveitunum, cn kýr
erii enn heima og fjeð“. Fljóts-
hlíðingar hafa reynt að hlevpa
fjenu út úr húsum síðan að aftur
fór að gr.illa í jörð, þar sem ekki
er hægt að halda því inni vants
lausu. En það er mikil hætta að
hlevpa fjenu út því það jetur
vikurinn, sem festist í maga þess
og hætta er á að það drepist,
eins og nú mun og vera komið
á daginn.
Á leiðinni út áð Múlakoti
mættum við bónda úr sveitinni.
Þeir.fóru að tala nni fjeð, hann
og Túbals. „Jeg var altaf hrædd
um um að fjeð sýktist, ef reynt
yrði að beita því. Jeg hefi sjeð
að ærnar berja sig mikið á mag-
ann og' það bendir til að það sje
kominn vikur í þær“, sagði
bóndi. Það er sagt, að þegar
sjeu ær farnar að drepast.
„Ef mínar ær verða væikar
drcp jeg þær, heldur en að
horfa upp á þær kveljast. Það
get jeg ekki sjeð“, sagði bóndi,
áður en hann kvaddi.
ÞaS vili enginn drepa nje flýja.
„Hvað ætlið þið að gera í nið
urskurðarmálinu? Ykkur er mik
ið legið á hálsi víða um land fyr
ir að ætla að skera mður“,
sagði jeg við Ólaf.
„Já, jeg veit það. En það hef
ir engum hjer dottið í hug að
drepa að nauðsvnjalausu. Fyrst
í stað greip óhugur menn og þeir
sáu varla neitt annað ráð. En
nú erum við farnir að sjá í gras
á nýjan leik og með hjálp
guðs og góðra manna mununi
við komast úr örðugleikunum.
Það dettur víst heldur engum
í hugj að við flýjum bæini hjer,
bændurnir, fyr en þá í fulla
hnefana. Það getur komið til
mála, að fólkið neyðist til að
flytja af innstu bæjunum tveim-
ur, þar sem aðallega er um f jár-
rækt að ræða og ekkert annað
við að vera.
En það þarf enginn að bera
okkur hugleysi á brýn, eða von
leysi. Okkur þykir ábyggilega
eins vænt um fjeð okkar hjer,
eins og öðrum íslenskum bænd-
um og bæina okkar. En jeg býst
varla við, að þeir, sem mest tala
um okkur og álasa okkur hafi
gert sjer það ljóst hvernig lijcr
lítur út í Fljótshlíðinni“.
Framh. á bls. 12