Morgunblaðið - 22.07.1947, Side 11

[. Þriðjudagur 22. júlí 1947
MORGUNBLAÐIÐ
11
Norðmenn og íslendingnr sækjn
eld djnrfrn hugsjónn í nrfleifð
Snorrn
Herra forseti Islands og frú.
Herra konungsarfi Noregs.
Heiðruðu gestir og góðir
landar.
JEG býð velkomna til Snorra-
hátíðar í Reykholti alla gesti,
sem hjer eru komnir, útlenda og
jnnlenda.
Tvær þjóðir minnast hjer í
idag löngu liðins manns, Snorra
Sturlusonar, bónda í Reykholti,
konurigs norrænnar sagnritunar.
Saga Snorra Sturlusonar er
furðulegt ævintýri. Hann var i
heiminn borinn á háskalegri um
brotaöld. En örlagaþræðir hans
voru spunnir með einkennileg-
um hætti. Frændur hans, Sturl-
ungarnir, voru fjölmennasta
kynkvísl gáfu og fremdarmenna
sem hermt er frá í sögu lands-
ins. Fyrir heppileg atvik var
hann alinn upp á frægasta
menntasetri þjóðarinnar. Á til-
tölulega ungum aldri varð hann
auðugasti maður landsins og
átti mörg og stór bú á höf^ð-
bólum Borgarfjarðar og víðar
um land. Hann gegndi um langa
stund mestu virðingarstöðu hins
íslenska þjóðveldis. Þegar hann
gisti Noreg, gerðu valdamenn
landsins veg hans meiri en nokk
urs annars íslendings, sem þang
að hafði komið fram að þeim
tíma. Þetta var mikið veraldar-
gengi, og Snorri Sturluson
kunni vel að meta slík gæði. En
samt mundi þessi mikli verald-
arhöfðingi íslendinga löngu
gleymdur bæði Norðmönnum
og íslendingum, ef metorð og
auður hefðu verið einu verðleik-
ar hans. En mitt í önnum dags-
ins fjekkst Snorri Sturluson við
þýðingarmikil tómstundastörf.
Hann setti saman bækur, eins
og frændi hans, Sturla Þórðar-
son, komst að orði. Þessar bæk-
ur vöktu þá ekki sjerlega eftir-
tekt, fyrr en höfundurinn hafði
hvílt öldum saman í gröf sinni.
Þegar Norðurlandabúar komu
fyrst fram í ljós sögunnar,
skiptist norska þjóðin í tvær
andstæðar sveitir um eitt þjóð-
mál. Meginhluti norsku þjóðar-
innar aðhylltist öflugt allsherj-
arríki og undir handleiðslu inn-
lendra, valdamikilla konunga.
Þessi hluti þjóðarinnar fylkti
sjer um Haraldsættina, og undir
forystu hennar varð Noregur
um langa stund það ríki í álf-
unni, sem átti flesta frægðar-
menn á konungsstóli. En nokk-
ur hiuti norsku þjóðarinnar
vildi ekki beygja sig fyrir kon-
ungsvaldi og sterkri ríkis-
stjórn. Það voru lýðveldismenn
þeirrar aldar. Einstaklings-
Ræða Jónasar Jóns-
sona íReykholti
Ræða próf. Sheteligs
um norræn gullöld um mann-
dóm og menningu. Báðar þjóð-
irnar töluðu sömu tungu, höfðu
sömu trúarbrögð og daglegar
venjur. Milli landanna voru tíð-
ar skipagöngur og verslunar-
skipti. Norðmenn dvöldu oft' þjóðum, sem valdar voru að
lengi á Islandi, en Islendingar, dauða hans.
Framh. áf bls. 9
andi myndum, hver blaðsíða
þrungin eftirvæntingu, hetju-
skap og speki, rist í huga vorn,
barmafull af norsku þjóðar-
stolti, eins og í orðum konungs
fyrir Svoldarorustu, en jafn-
framt því fullkomið listaverk að
stíl og máli. Allir vitum vjer
að Heimskringla er mesti dýr-
gripur þjóðarinnar, dýrgripur,
sem hinn mikli sonur íslands
færði oss að gjöf.
Snorri og ritverk hans standa
inu. Vígið var óhappaværk ' því fyrir sjónum vorum sem hið
tveggja þjóða. En svo furðuleg 1 göfugasta tákn hinna andlegu
eru rök sögunnar, að arfleifð , tengsla milli íslands og Noregs
Snorra Sturlusonar varð sá eld- j á blómatímum miðaldanna,
ur, sem bræddi fjötra langvar-: milli tveggja sjálfstæðra þjóða
andi kúgunar af báðum þeim' af sama stofni, þjóða, sem áttu
þó enn meir í Noregi. Islensk-
um lýðveldismönnum þótti fýsi-
Þegar norska þjóðin vaknaði
af dvala miðaldanna, varð Nor-
legt að gista norska konunga, egssaga Snorra Sturlusonar
án þess að sú kynning breytti
lífsskoðunum þeirra.
Snorri Sturluson er höfuð-
vitni nútímamanna um þessa
norrænu gullöld. Hann ritaði eft
ir norskum og íslenskum heim-
ildum sögu Noregs, frá því að
sagnir hófust, og þar til að Har-
aldsættin hafði misst tök á
stjórn landsins. I Heimskringlú
kveður Snorri Sturluson fram á
sjónarsviðið löngu liðnar kyn-
slóðir. Þar er norska þjóðin öll:
Ármenn konungsbúa, jarlar,
bændur á akri eða við að ryðja
mörkina, lendir menn, skáld,
spekingar, þrælar og ambáttir,
vikingar, fiskimenn á hafinu,
útlagar í skógum, konungar,
drottningar og börn þeirra. —
Engin stjett er eftirskilin, og á
þessari furðumynd hefur fólkið
yfirbragð lífsins. Kynslóð tekur
við af kynslóð, glæsilegt fólk,
þrekmikið og athafnasamt. í
Heimskringlu gerði Snorri
Sturluson gullöld Noregs varan-
lega og skiljanlega menntuðu
fólki um allan heim.
Vitnisburður Snorra Sturlu-
sonar um gullöld íslendinga er
annars eðlis. Þar er hann samt
sjálfur aðalvitnið. Menning og
máttur Snorra er óvjeíengjan-
leg sönnun um ágæti þess þjóð-
fjelags, sem fóstrar ,slíkan
mann. Hann bjó að þjóðmenn-
ingu Islendinga, eins og hún var
á lýðveldisöldunum. Þroski
Snorra var fenginn í bygðum
íslands, því að til annarra landa
kom hann ekki, fyrr en eftir
miðjan aldur. Hjer í Reykholti
gerðist Snorri Sturluson ekki að
eins mesti sagnfræðingur nor-
rænna þjóða, heldur einn af
skörungum heimsbókmennt-
anna. Hann leysti í ritverkum
sínum þá sjaldgæfu þraut að
sameiginlegan arf úr heiðinni
fornöld. Snorri var alinn upp
hjá Jóni Loftssyni, fremsta
höfðingja íslands, dóttursyni
Magnúsar konungs berfætts.
Hann var velkominn gestur hjá
jarli og konungi á ferðum sín-
um til Noregs. Hann vissi allt,
sem vitað var um norræna erfð
og sögu, ásatrú og bragfræði.
Edda hans er aðalheimild vor
’um norræna ásatrú fyrir kristni,
ótrúlega mikill menningarsjóð-
þjóð hefur varðveitt. Því stend-
ur ísland oss svo miklu nær en
nokkurt annað land í heirni;
landið sem fóstraði Snorra, við
þorurn að segja einnig vorn
Snorra Sturluson.
í dag stöndum vjer hrærðir í
huga í Reykholti, bæ Snorra. —
Hjer fæddust hugsanir hans,
hjer samdi hann ritverk sín í
sínu mikla bókasafni, hjer
hlýddu vinir hans á rödd hans
segja sögur, kveða kvæði eða
henda gaman — og hjer hlaut
hann banahöggið haustnóttina
dimmu fyrir 700 árum — hjer
er hann graíinn á þessum kirkju 1
stað.
lampi við fætur og ljós á vegum
hennar. Heimskringla varð helg
ur dómur á norskum heimilum.
Glæsimyndir Snorra úr fornsögu
Noregs kenndu þjóðinni að
meta mátt sinn og gildi. Endur-
fæðing Noregs varð kjörorð
þjóðarinnar. Liði var fylkt að
nýju. Sigrar norsku þjóðarinn-
ar 1814, 1905 og 1945 eru öllum
í fersku minni. Snorri Sturluson
var hvarvetna hinn öruggi
bandamaður .Norðmanna í
hverri raun, jafnt á vígvellinum,
þar sem teflt var um pólitískt
sjálfstæði, í erfiðum landaleit-
um eða við hina þúsundföldu
sókn menningarmálanna. Há-
sæti Haralds hárfagra var end-
urreist, stutt af einhug sam-
hentrar þjóðar.* Norðmenn
sækja enn sem fyrr fram undir
forystu konungsættar, sem þjóð
in ann og verðskuldar traust
þegnanna.
íslendingar hafa ekki heldur
gleymt sinni fornöld. Þeir vissu
af langri reynslu, að frelsið er J í meðferð tungunnar, í bundnu 1
— Veisla ríkisstjórnar-
innar.
Framh. af bls. 7
Snorri Sturluson hefði gert
norsku þjóðinni svo mikið gagn
samtímis sem hann hefði unn-
ið stórvirki fyrir ísland og ís-
lenska menningu að aldrei
fyrnist.
Síðan vjek ræðumaður máli
sínu að samvinnu og samúð
ur dreginn saman og skráður af Þjóða í milli alment og hve
meistarahöndum. Gylfaginning,! mikla þýðingu hún hefði, til
sem lesa má í norskum skóla- j þess að firra þjóðirnar frekari
bókum, er skemmtileg eins og vandræðum. Oskaði hann ís-
þjóðsaga en jafnframt framúr- landi allra heilla að lokum. En
skarandi snjöll lýsing á heiðn-' hljómsveit ljek á eftir íslenska
um sið. Skáldskaparmál eru þjóðsönginn.
tæmandi lýsing á skáldamáli, en |
þeim er einnig valinn búningur Olav krónprins.
frásagnarinnar. — Háttatal er| Síðan tók Olav krónprins til
kenslubók í bragfræði, heimild máls. Hann þakkaði þá gest-
lífgjafi þjóðanna. Fordæmin
frá gullöld Norðmanna og Is-
lendinga kveiktu í hugum fólks-
ins heita frelsisþrá og framfara
hug. Norðmenn hafði dreymt
um nýtt konungdæmi. íslend-
inga dreymdi um endurborið
þjóðveldi. Báðar þjóðirnar hafa
sjeð drauma sína rætast. Nýtt
tímabil frelsis og þróttmikillar
menningar er hafið í báðum lönd
unum. Norðmenn og íslendingar
munu á ókomnum árum sækja
eld djarfra hugsjóna í arfleifð
Snorra Sturlusonar.
um stíl og hljómbrigði skáld-^risni er honum og fylgdarliði
kvæða, kenningar þeirra og hans hefði þegar verið sýnd.
kenmmyndir, veita jafnframt á- j Hann kvaðst vita að þeir Norð-
gæta útsýn yfir allar tegundir ^ menn sem hingað væru komnir,
íslensks skáldskapar, en sem litu með eftirvæntirgu til þeirra
dæmi er notað lofkvæði höfund- j daga, sem þeir ættu að dvelja
ar um Hákon konung og Skúla hjer. En erindið væri að treysta
jarl. Öll verk Snorra hafa yfir- j vináttuböndin á milli þessara
bragð meistarans, listamannsins J frændþjóða. Væri heimsókn
þessi ekki í neinu sambandi
hyggja þeirra og frelsisþrá var. sameina í sama verki listir og
svo öflug, að þeir yfirgáfu ætt- vísindi, einlæga leit að dýpstu
land sitt, eignir, frændur og sögulegum sannindum og þá
vini fiemur en að sætta sig við
hina nýju stjórnarhætti. Þeir
fluttu byggð sína til íslands og
stofnsettu þar þjóðfjelag, sem
var þeim að skapi. Það var
þjóðveldi, þar sem var enginn
forseti, engir skattar eða lög-
regla. Samt blómgaðist undir
þessu skipulagi andleg menn-
ing, sem átti á þeim tíma ekki
sinn líka í álfunni. Báðar þjóð-
irnar undu vel sínu hlutskipti,
konungdæmi og þjóðveldi. Öld-
snilld í andans list, sem aldrei
getur fyrnst.
Eftir langan og sögufrægan
dag rann sól hinnar norrænu
gullaldar til viðar. Dökk blika
komandi ófarnáðar hvíldi yfir
báðum löndunum. Þá gerðust
þau ótíðindi, að Snorri Sturlu-
son var veginn að heimili sínu,
Reykholt. Norðmenn og ís-
lendingar stóðu saman að því
verki. Stórbrotinn norskur kon
ungur og mesti stjórnmálaskör-
LONDON: — Nokkrir breskir
stúdentar hafa fengið leyfi til að
stunda nám við þýska háskóla á
breska hemámssvæðinu í Þýska-
um saman var í báðum löndun- ungur, sem þá var uppi í land- landi næstkomandi vetur.
máli og óbundnu.
Enginn hefur skrifað fegurra
nje ljósara norrænt mál. Þetta
kemur jafnvel í ljós í nýjum
norskum þýðingum. Það er eins
og ljett undiralda undir hinn
sanna hljóm vorrar eigin tungu.
Tungur vorar eru, hvernig sem
á alt er litið, mjög skyldar. Því
verður stíll Snorra því fegurri,
sem nær er farið hans eigin orð-
um. Snorri lyfti móðurmáli sínu
á hærra stig, hinni norrænu
tungu, sem vjer áttum eitt sinn
með Islendingum. Hennar vegna
Á 13. öld stóð hnignandi kon- þykjumst vjer hafa nokkurn
ungsveldi og dauðadæmt lýð-
veldi við gröf Snorra Sturlu-
sonar. í dag reisir norska þjóð-
in Snorra Sturlusyni veglegt
rjett til að finna til stolts ásamt
þeim.
í dag hyllum mjer minningu
Snorra með virðingu og innileg-
minnismerki í Reykholti. I dag um þökkum fyrir gjöf hans. —
þakka tvær þjóðir höfundi Jafnframt minnumst vjer þeirra
Heimskringlu fyrir liðveislu auðæfa, skáldskapar og sögu,
hans í undangenginni frelsisbar-1 sem sköpuð voru á íslandi og
áttu. í dag taka norska konung-' einnig gefin Noregi, gefin Norð-
dæmið og íslenska lýðveldið urlönaum og heiminum öllum.
höndum saman yfir gröf hans. víer snúum oss að íslandi, heim
Sú athöfn er söguleg nauðsyn, kynni skálda og sögumanna, til
við hin efnalegu samskipti þjóð
anna, enda hefði utanríkisráð-
herrann tekið það fram í ræðu
sinni. En það gætu verið sterk-
ari tengsl á milli þjóða en þau,
sem væru frá efnnahagsmálum
runnnin. Svo oft hefir það kom
ið í ljós, að hinir efnislegu hlut-
ir eru hvorki öflugastir eða
varanlegastir, sagði hann. Það
fundu menn best meðan á styrj-
öldinni stóð að menn gátu þol-
að hverskonar skort og neyð,
á meðan þeir voru í fullu sam-
ræmi við sál sína.
Síðan þakkaði krónprinsinn
fyrir veislu þessa, fyrir hönd
gestanna. En forsætisráðherr-
ann sleit síðan veislufagnaði
þessum er stóð fram til klukk-
an að ganga ellefu um kvöldið.
táknræn um þjóðlega endur-
reisn, fengið frelsi og ævarandi
bróðurlega sambúð Norðmanna
og íslendinga.
íslendinga sem enn þann dag i
dag varðveita norræna arfleifð
í tungu og skáldskap. Þó að ís-
lenska þjóðin sje frá sögunnar
sjónarmiði yngsta greinin á hin-
um norræna stofni, þá finst oss
Norðmönnum jafnan sem þjóðin
sje eldri, líkust móður, sem hef-
Monlgomerytil
Mexico
London í gær.
ÁKVEÐIÐ hefur veríð, að.
Montgomery hershöfðingi, yfir-
maður breska herforingjaráðs-
ins, fari í heimsókn til Mexico á
hausti komanda. Hershöfðing-
inn verður staddur í höfuðborg
landsins á þjóðhátíðardegi þess,
og mun taka þátt í ýmsum há-
ur miðlað oss af speki sinni og tíðahöldum í tilefni dagsins.
fornari minningum en vor eigin I — Reuter.