Morgunblaðið - 09.12.1947, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 9. des. 1947
UORGl) NBLAÐIÐ
9
Bókaúfpfa Prenf-
smiðju Ausfarfands
PRENTSMIÐJA Austurlands h.
f. er að verða mikilvirk bóka-
útgáfa. Var prentsmiðja þessi
reist á árinu 1946, með nýjum
vjelum og sú fullkomnasta, sem
verið hefur í þeim landsfjórð-
ungi. En þar hefur ekkert prent-
verk verið um nokkurt árabil.
Það er Lárus Jóhannesson,
sem er aðalstofnandi fyrirtækis-
ins. Hann er formaður stjórnar-
innar. En framkvæmdastjórinn
er Sigurður Þ. Guðmundsson
prentari.
Um síðustu mánaðamót var ár
liðið síðan prentsmiðjan sendi
út fyrstu bók sína. En síðan hef-
ur hver bókin rekið aðra, frá út-
gáfufyrirtæki þessu, svo bæk-
urnar þaðan eru nú orðnar yfir
20.
Meðal þeirra er hin merka og
víðkunna sjálfsævisaga Benja-
míns Franklín er Guðmundur
heitinn Hannesson þýddi að
mestu leyti, en Sigurjón Jóns-
son síðar lauk við. Þá er allmikil
bók „Einkalíf Napóleons“ eftir
Octave Aubry, fróðleg og skemti
leg um þann mikla mann og sam
tíð hans og bókin „Hálfa öld á
höfum úti“ eftir J. G. White-
field, er sægarpar og aðrir munu
hafa gaman af að kynnast.
Sannar draugasögur og sann-
ar kynjasögur eru meðal bóka
þessa forlags, eftir Louis Ham-
ond greifa, og bók um dáleiðslu.
Úrvalsbækur svo sem úrvals
ástasögur, njósnarasögur, og
leynilögreglusögur, og sjerstak-
ur bókaflokkur, með sögum og
ævintýrum fvrir börn.
Þá hefur forlajj þetta gefið út
ýmsar frægustu sögur eftir Opp-
enheim og Sabatinx, og skáldsög-
una „Líf og leikur“ eftir Somm-
erset Maugham.
Austfirðingar telja sjer það
mikinn hag að þar eystra skuli
vera starfrækt prentsmiðja,
ekki síst þar sem stai'fræksla
hennar er með þeim myndarbrag
sem hjer er. Er þar prentað hið
nýja tímarit Austfirðinga Gerp-
ir, sem Fjórðungssamb. þeirra
gefur út. Er ritstjóri bess Gunn-
laugur Jónasson.
Stórmerkileg nýung
botnvörpuveiði
, „Sögur Ásu á
Svaibarði’
Marmari við Lýstihól
BORAÐ hefir verið eftir
heitu vatni að Lýsuhól í Staðar
sveit á Snæfellsnesi. Hu.gmynd-
in var að fá þar nægilegt heitt
vatn til upphitunar skólahúsi.
Af jarðmyndunum í yfirborði
var álitið að þarna myndi vera
allmikill jarðhiti fyrir.
í einni borholunni, sem bar
hefir verið gerð, var komið nið-
ur á marmara, skamt neðan við
yfirborð. Var lag það um 4
meírar á þykkt.
Marmari er krystallað kola-
súrt kalk. Hafa marmaramolar
fundist hjer og þar á landinu
áður. En ekki er blaðinu kunn-
ugt að nokkursstaðar hafi mar-
mari fundist svo mikill í stað,
að nokkru verulegu nemi. Ekki
er heldur vitað, hve lag það,
sem þarna fanst við borun, er
stórt um sig. En áður en það
er vitað, er ekki' heldur hægt
að segja neitt um það, hvort
marmarafundur þessi komi að
nokkru gagni.
Grikkir halda stríðsglæparjett.
LONDON — Bretar og Banda-
ríkjamenn hafa nýlega fengið
Grikkjum í hendur Si rana hers-
höfðingja og Blume og Stidedt
ofursta, svc. að grískur riettur
geti yfirheyrt þá fyrii stríðs-
glæpi.
FYRIR stuttu síðan var lokið
við að fullgera botnvörpuskip af
sjerstæðri gerð, í borginni Ar-
drossan í Vestur-Skotlandi. —
Skipið heitir Fairfree, er 1300
smálestir að stærð (var áður
tundurduflaslæðari í kanadiska
flotanum), eigandí skipsins er
hlutafjelagið Fresh Frozen Food
og er þetta fyrsti togarinn í Bret
landi, sem er útbúinn sem verk-
smiðjuskip. Aformað er að tog-
arinn stundi veiðar í Norðursjón
úm og á islandsmiðum.
Formaður fjelags þess sem á
skipið og höfundur þeirra mörgu
nýjunga sem notaðar eru á s>'u
inu, er sir Charles Dennistoun
Burney, er stjórnaði byggingu
loftfarsins R 100, méðeigendur í
fjelaginu eru einn;g hinn kunni
skipasmíðarneistari sir James
Lithgow og Woolton lávarður,
matvælaráðherra í styrjaldar-
stjórn Churchills.
Erfiðleikar sem varð að yfir-
vinna.
Með því að notfæra sjer hrað-
frystitæknina um borð í veiði-
skipinu, má segja að tekist hafi
að yfirstíga tímatakmarkið fyrir
veiðiferðina, en jafnframt því
var yfirstiginn sá annmarki að
þurfa að óttast offylli á heims-
markaði, þegar skipið kæmi að
landi. Jafnframt skapast svo
margfaldir möguleikar til víð-
tæks fiskútflutnings. Þess er því
vænst, ef slík tilraun sem þessi
heppnast, að fiskiðnaður Breta
geti aukist stórlega.
Árleg fiskafsetning í. Bretlandi
er nú um 700,000 smál. af hvít-
fiski að verðmaeti um 30.000.00
sterlingspunda. Afleiðing hinnar
nýju tækni, ef tækist að vinna
bug á tímatakmarki hverrar
veiðiferðar, er að hægt væri að
auka aflamagnið um helming og
skapa útflutningsmöguleika sem
því næmi.
Það er ekki óeðlilegt að menn
varpi fram þeirri spurningu,
hversvegna hafi ekki fyrr verið
stigið slíkt grundvallarspor. En
svarið er, að það hafa verið marg
ar fræðilegar hindranir að yfir-
stíga.
Hraðfrysting fisks hefir verið
þekkt síðastliðin 20 ár, og hefir
nú komist á mjög hátt stig, t. d.
í Bandaríkjunum. En þegar nota
á þessa aðfe'rð um borð í skipi,
koma til greina ýmsir örðugleik-
ar. Fjölga þarf að miklum mun
fólki um borð. Fjölga þarf vjelum
útbúa kælikefa og annað þess-
háttar. Ennfremur þarf að fiska
á fjarlægum fiskislóðum þar sem
miklir veiðimöguleikar eru fyrir
hendi eins og t. d. við Bjarnar-
eyjar, og þarf því skipið að vera
allt að helming eða þrisvar sinn-
um stærra heldur en nú gerist
um stærstu togara, til þess að ná
sem hagkvæmustum árangri.
Sjerstök gerð veiðiútbúnaðar.
Eitt af því fyrsta, sem hugsa
j þurfti fyrir, var að finna upp
j nýja gerð af botnvörpu, sem auð
I velt væri að taka inn yfir háan
borðstokk.
j Við athuganir í*þessu efni, kom
; það fljótlega í ljós, að sú aðferð
sem þekkt er um allan heim og
j notuð hefur verið í áratugi, gat
’ ekki komið til greina í þessu til-
felli og var horfið að því ráði
að taka botnvörpuna inn aftur á
skipinu, en til þess að það væri
hægt, varð að finna upp nýtt lag
á botnvörpunni.
Eftir að gerðar höfðu verið
tilraunir í nokkur ár með þetta
á 200 tonna skútu, var ráðið fram
, úr þeim margvíslegu breytingum
sem gera þurfti í þessu efni, og
hefir nú ijelagið Fresh Frozen
Food keypt einkaleyfi á þeim
uppfinningum sem gerðar voru
í þvi sambandi. Fn út frá þeim
breytingum, sem gera þurfti til
þess að taka botnvörpuna inn að
aftan, hafa jafnramt verið gerð-
1300 smálesta togari,
sem er útbúinn hraðfrysti-
tækjum og nýrri gerð af
botnvörpu
?rif
1 breska tímaritinu ..Fishing New“ birtist nýlega
grein sú, sem hjer fer á eftir. Er þar sagt frá nýrri
gerð togara og botnvörpu, sem Bretar eru að gera til-
raunir með og sem valdið gætu byltingu í togveiðum.
Meðal annars er togari þessi útbúinn hraðfrystita'kj-
um og nýrri gerð af botnvörpu og nýrri gerð toghlera
sem gætu komið að gagni á okkar togurum-
Togarinn „Fairfree*, sem er útbúinn hinum nýju veiðitækjum og
iiraðfrystiútbún&ði. Á myndinni sjest aftan á skipið, þar sem varpan
er tekin inn.
auka
ar ýmsar breytingar sem
veiðihæfni vörpunnar.
Aðalbreytingar við botnvörp-
una eru tvennskonar. 1 fyrsta
lagi ný gerð af aluminium ,tog
hlerum, sem eru sjerstaklega
stöðugir, on þó mjög ljettir í með
ferð og hægt er að losa frá drátt-
artaug netsins, þannig, að hægt
er að setja straum í netið og
draga það inn, án þess að taka
hlerana inn í hvert skifti. — Án
þessa hefði ekki verið hægt að
nota svo borðhátt s'kip sern hjer
um ræðir.
Síðari uppfinningin er máske
enn veigatneiri, að því leyti, að
hlerarnir auka meira en þrefalt
veiðimöguleika netsins, sem not-
að er. Veiðiop þeirrar vörpu, sem
nú er dregin af stærstu togur-
um, er um 50 fet á vidd og tvö
fet á hæð, þvermál það. sem fisk
urinn streymir í, er því um 100
þverfet.
Þessi síðari uppfinning gerir
mögulegan samdrátt á tveimur
netum sem í samhliða drætti af
báðum gerir mögulega aukningu
netvíddarinnar upp i 100 fet og
hækkar netopið upp í 12 fet, þann
ig að þvermál veiðiopsins verður
1200 þverfet.
Togveiðitilraunir með net af
minni gerð en þeim, sem notuð
verða á Fairfree færðu þá
reynslu að veiðimagn netsins óx
í hlutfalli við stækkun veiðiops-
ins.
Hraðfrystingin.
Það eru nú þegar þektar ýms-
ar mjög góðar gerðir af hrað-
frystiútbúnaði eins og t. d. Birds
eye, Murpby og loftblástursað-
ferðin, en Burney-gerðin hefir
verið talin sú hagkvæmasta í
skip, sem óhjákvæmilega hlýtur
að verða fyrir miklum veltingi,
og þessi tæki hafa tiltölulega lít-
inn gólfflöt, auk þess sem það er
reynt að því að vera auðvelt í
notkun og er hagkvæmt í verði.
Tækin eru til 1 mismunandi
stærðum, en þau sem sett hafa
verið um borð í Fairfree eru mið
uð við að geta fryst eitt tonn af
fiski á klukkustund, heilan eða
flakaðan. Aluminium pönnurnar,
sem notaðar verða, eru sjerstak-
lega' hólfaðar til þess að hrað-
frysta tveggja punda blokkir af
flökum.
Vinnutilhögunin.
Vinsla um borð byrjar þegar
búið er að ná fiskinum úr vörp-
unni inn á hið flata afturdekk,
sem líkist flugvjelaþilfari. Þaðan
er fiskinum rennt niður á neðra
dekkið, þar sem hann er að-
greindur, þveginn og farið innan í
hann, en síðan er hann settur á
stálborð, þar sem hann er flak-
aður. Eftir að flökin hafa verið
» Eftir Óscar Clausen.
Akranesútgáfan.
Oscar Clausen rithöfundur er
fyrir öngu orðinn þjóðkunnur
fyrir sagnaþætti sína. Nú hefir
verið gefin út ný bák eftir hann
í tilefni af sextugsafmæli hans,
Sögur Ásu á Svalbari. Fyrsta og
lang lengsta sagan í þessu safni,
sem er alls sex sögur, fjallar um
Asu á Svalbarði, konuna, sem á
unga aldri varð fyrir þungum
vonbrigðum og raunum, en ljet "
ekki hugfallast hvað sem á
dundi. Eftirminnileg er frásögn-
in um það, sem fyrir hana kom
í hríðinni, svo og kaflinn, þar
sem sagt er frá því er hún lagði
af stað fótgangandi heim til for-
eldra sinna, til þess að ala barn
sitt hjá þeim, og það afrek er
hún sýndi, er hún óð berfætt yfir
ár á milli skara. Frásögnin um
tófuna, er bún tók til fósturs, er
, víst alveg sjerstæð. — Sagan um
, Asu er saga um hjálpfýsi og göf-
| ugiyndi g&gnvart mönnum og
skepnum. Samúðin með öllum
þeim, er bágt eiga er svo ríkur
j þáttur í eðli hennar, að ali annað
1 verður að víkja fyrir því, eins
og ljósast kemur fram í því er
hún ætlar &ð hjálpa flóttamann-
inum til þess að sleppa úr klóm
rjettvisinnar. Ibin hikar ekki
þótt henni sje ljóst að hún muni
með því brjóta lögin, en þau
koma í þessu tilfelli í bága við
þau lög, sem hún virðir mest,
miskunsemi og hjálpsemi gagn-
vart öllum, sem bágt eiga. Hún
spyr ekki um sekt nje sakleysi í
því sambandi. Mætti það vera
þeim til fyrirmyndar, sem í-
klæddir skikkju Faríseans hrópa
hæst um ávirðingar annara.
Næsta sagan í safninu er um
sjóhrakninga undir Jökli og elds
voðann mikla í Rauðseyjum árið
1891. Svo kemur frásögn um
j þjófnaðarmál úr Reykjavík á síð-
asta fjórðungi aldarinnar er leið,
og þar á eftir er sagt frá slysi í
Vestmannaeyjum. Síðan er þátt-
ur um Ólaf á Kornsá og brjefa-
skifti hans við Jón Sigurðsson
forseta, og síðasta sagan í bók-
inni, „Mangi á hnettinum".
Sögur þessar eru með afbrigð-
um skemtilegar. Stíll Óscars
Clausen er lipur og laus við all-
ar óþarfa málalengingar og hon-
um tekst viða að bregða upp r.vo
skýrum myndum af fólki, að
þær meitla sig inn í huga les-
andans.
Jón Björnsson.
m
vinafjelagsins
AÐALFUNDUR Blindravina
fjelags íslands var haldinn í
gærkveldi í Tjarnarcafé. — For
maður fjelagsins, Þorsteinn
Bjarnason, gaf skýrslu um störf
fjelagsins á liðnu starfsári. A
vinnustofu fjelagsins unnu 9
blindir menn á árinu. Auk þess
var einum blindum manni, sem
vinnur heima útvegað efni og
tveimur blindum úti á landi
enrg útvegað efn.
Vinnulaun til hinna blindu*
manna námu kr. 27.232 og er
það j'dpað og árið áður. Vöru-
sala fjelagsins nam kr. 116,857,
en sökum sihækkandi verðlags
á efni og vinnulaunum varð
vandlega þvegin í vírkörfu, er j reksturshalli er nam kr. 24,299,
þeim pakkað inn og sett í hólíin i en tekjuafgangur af öllum
til hraðfrystingar. Þegar fryst- j
ingunni er lokið, er u blokkirnar
settar í vatnshelda „cellophane“ j
poka, sem lokað er með hita i'
vjelum. Síðan er þeim pakkað
i pappakassa, sem ®iðan eiu látn-
ir renna á færiböndum inn í
frystigeymsluna.
Þannig er haldið áfram koll af
kolli, þar til frýstigevmslur skips
Frn. á bls. 11.
rekstri fjelagsins nam kr. 49,
, 738..—
Úr stjórn áttu að ganga Þor-
steinn Bjarnason formaður, Þór
ey Þorleifsdóttir og Helgi
Tryggvason og voru þau öll end
j urkosin í einu hljóði. Fyrir voru
í stjórn Helgi Elíasson og Guð-
mundur R. Ólafsson úr Grinda-
vík.