Morgunblaðið - 12.12.1947, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 12. des. 1947
Áttrœð
Halldéra Pjetursdótlir frá Efsiabæ.
í DAG á áttræðisafmæli borg-
firsk sæmdarkona, Halldóra
Pjetursdóttir bónda á Grund í
Skorradal Þorsteinssonar. Er
Halldóra ein hinna mörgu,
myndarlegu og landskunnu
Grundarsystkina, barna Pjet-
urs Þorsteinssonar og konu
hans Kristínar Vigfúsdóttur. —
Hefur ættleggur þessi markað
djúp spor á braut framfara og
menningar í Borgarfjarðarhjer
aði á síðari árum.
Bjarni bróðir Halldóru bjó
að föður sínum látnum um ára-
tugi á þessari föðurleifð sinni
við forkunnar rausn og mynd-
arbrag í hvívetna Gerði hann
garðinn frægan, en þar ljet
Brynjól'fur Sveinsson biskup
fyrstur manna reisa byggð á
stekkjarhólnum frá Vatnsenda.
Halldóra dvaldi í föðurhús-
um á Grund til þess er hún
giftist Sveinbirm Bjarnasyni
frá Stórabotni. Var Sveinbjörn
orðlagður áhuga- og dugnaðar-
maður, enda ávalt talinn um
sína daga í hópi hinna tápmestu
og atorkusömustu bænda í Borg
arfirði um framkvæmdir allar
og búsumhyggju.
Þau Sveinbjörn og Halldóra
reistu bú í Efstabæ í Skorradal
árið 1898 og bjuggu. þar æ síð-
an. Mann sinn misti Halidóra
árið 1922. Bjó hún eftir það með
börnum sínum, syni og tveim-
ur dætrum, um 8 ára skeið,
lengst af í Efstabæ.
Efstibær í Skorradal er, eins
og nafnið bendir til, fremsti
bær í því bygðarlagi. Er það
landkosta jörð hin mesta til
sauðfjárræktar, en það krefur
mikils dugnaðar og árveknj við
fjárgæsluna að notfæra sjer
þann kost og kjarna, sem fólg-
inn er í hinum fjölbreytta
gróðri hinna víðáttumiklu og
hálendu heiðarlanda.
Aður en þau Sveinbjörn og
Halldóra reistu bú í Efstabæ,
hafði verið búið þar góðu búi
í fornum stíl. En meðal annars,
sem þessi ungu og áhugasömu
hjón fluttu með sjer fram í
dalbotninn, var hin nýja um-
bótastefna í búnaði, sem þá var
að byrja að ryðja sjer til rúms
á landi hjer, og hefir á síðustu
áratugum gjörbreytt bygðum
og búskaparháttum í sveitum
þessa lands. Á næstu árum
bygðu þau hjónin upp öll hús
á jörðinni, jafnframt því, sem
gengið var með hinni mestu at-
orku að jarðabótum. Var það
mikið verk og eríitt að flytja
byggingarefni allt, timbur, járn
og sement á klökkum sunnan
frá Hvalfirði að Et'stabæ. Er þar
yfir Botnsheiði að fara, og eru
torsóttar brekkur og sneiðing-
ar upp á héiðina og ofan af
henni. En Efstabæjarbóndanum
uxu þessir erfiðleikar ekki í
augum. Þau Sveinbjörn og Hall
dóra höfðu sett sjer það mark-
mið í upphafi að giöra Éfstabæ
að fyrirmyndar bvli um húsa-
kost allan og margháttaðar um-
bætur aðrar. Og þessu áformi
tókst þeim vel og giftusamlega
að hrinda í framkvæmd á til-
tölulega stu.ttum tíma. Jöfnum
höndum óx búið að fyrirferð
og gagnsemi. Fyrirhyggja var
þar á um alla hluti. Fóðurbirgð
ir voru þar ávalt nógar og fyrir
því sjeð örugglega, að breyti-
legt vetrarfar bitnaði ekki á
bústofninum eða rýrði afurðir
búsins. Voru þau hjónin einkar
samhent og samtaka um þetta
sem og alt annað, er að heill og
bamingju heimilisins laut. —
Greiðasemi þeirra hjóna og gest
risni, var ávalt tiltæk þeim, er
með þurftu.
Búskapur þeirra Halldóru og
Sveinbjarnar í Efstabæ er ljóst
og ótvírætt dæmi þess, að hægt
er að reka bú með miklum
myndarbrag í afskekktum dala
bygðum þessa lands, þegar
saman fer árvekni, dugnaður
og fyrirhyggja þeirra, sem
helga því starfi krafta sína.
Þessi áttræða kona hefir innt
af hendi mikið og lærdómsríkt
dagsverk. Heimili sínu hefir
hún ávalt stjórnað með hinum
mesta myndarbrsg og skörungs
skap. Mátti þar ekkert úr skorð
um ganga. Hver hlutur á sínum
stað. Heimili, sem slíkar kon-
ur veita forstöðu, þar sem andi
mannúðar og reglusemi svífur
yfir vötnunum, er geðþekkur
dvalarstaður, enda voru þau
hjón hjúasæl.
Uppeldi barna og unglinga við
'slíkan heimilisbrag er hag-
stætt pg heillaríkt hverju þjóð-
fjelagi. Þar eru lagðir horn-
steinar að traustri þjóðfjelags-
byggingu.
Þökk sje þjer og öllum öðr-
um konum, sem lagt hafa fram
krafta sína til þess að byggja
upp góð heimili, hlúa þar að og
glæða fagra og göfuga heimilis-
háttu, sátt og samlyndi. Það er
vissulega þjóðnýt: starf og þákk
arvert, að vernda þessi helgu vé
þjóðarinnar.
Halldór ber aldurinn vel,
enda hefir henni ekki verið
fisjað saman. Nú dvelur hún hjá
dóttur sinni Jórunni og tengda-
syni, Birni Blöndal. í Laugar-
holti í Bæjarsveit Onnur börn
hennar eru Kristín, húsfreyja í
Bæ og Þorgeir leikfimiskenn-
ari, forstjóri Sundhallar Reykja
víkurbæjar.
Hinir mörgu vinir og kunn-
ingjar Halldóru um Borgar-
fjörð og annarsstaðar, munu
í dag minnast hennar méð hlýj-
ur hug og þakklæti.
P. O.
Bók eftir Indriða
á Fjalli
HELGAFELL og Sögufjelag
Þingeyinaa hafa nú sent frá sjer
nýtt bindi af Ritum Þingeyinga.
Að þessu sinni er höfundurinn
hinn merki þingeyski bóndi og
skáld Indriði á Fjalli.
Hann nefnir rit sitt „Milii
hafs og heiða“ og eru það sagna
þættir úr Þingeyjasýslum. Bók-
in er hátt á þriðja hundrað blað-
síður í sama broti og fyrra bind-
ið, sem kom út á s.l. ári, en
kápumynd er frá Mývatni. —
Indriði Indriðason, sonur höf-
undar hefur annast útgáfuna
fyrir forlagið.
Um efni þessarar bókar er ó-
þarft að f jölyrða. Allt, sem kom-
ið hefur frá hendi þessa merka
og gáfaða fjallabónda er með
sama menningar- og snilldar-
brag og sama er að segja um
hlut forlagsins í útgáfunni.
Jón Oddsson sex-
tugur
JÓN er fæddur að Ketileyri við
Dýrafjörð 12. desember 1887 og
verður því sextugur á morgun.
Ársgamáll fluttist hann með
foreldrum síni.m að Sæbóli við
Önundarfjörð, en þar bjuggu
þau um árgtugi.
Foreldrar Jóns voru þau Oddur
Gíslason, bóndi og bókbindari, af
hinni alkunnu Mýraætt, og kona
hans, Jónína Jónsdóttir, síðast
prests að Stað á Reykjanesi, ná-
inn ættingi Olsens á Þingeyrum.
Jón er því vel kynjaður í báðar
ættir.
Snemma bar á kappgirni Jóns
Við þau störf, sem hann vildi
vinna að og er hann hafði verið
nokkrar vertíðir á þilskipum
fjekk hann þá ósk sína uppfyllta
að komast á enskan togara. Var
hann þá innan við tvítugt.
Er hann hafði verið tvö ár á
enskum togurum tók hann stýri-
mannspróf í Englandi og strax
sem leyfilegt var skipstjórapróf.
Fjekk hann þá strax skip til for-
ráða og reyndist hann þegar af-
burða aflamaður. Nokkru síðar
kvongaðist hann enskri afbragðs
konu, Ethel, fædd Letten.
Mlinningarorð um
Vilhelmínu Árnadóttur
Jón Oddsson.
Eins og eðliiégt var um slíkan
aflamann, var mjög sókst eftir
Jóni til skipstjórnar á enska tog-
ara, en skjótlega eignaðist hann
nokkurrt hluta í skipum þeim,
sem hann stjórnaði og um 1934
hætti hann skipstjórn og keypti
tvo togara, sem hann gerði út frá
Hull, en þau skip fórust bæði í
síðasta stríði. Nú er Jón hættur
togaraútgerð og býr nú á óðals-
jörð sinni á eyjunhi Mön, ásamt
konu sinni og kjörsyni, Magnúsi,
átta ára dreng.
Jón hefur verið mikill fjárafla-
maður og góður fjárgæslumaður,
en jafnan hefur fje hans legið
laust fyrir íslendingum, sem lið-
sinnis hans hafa leitað í Englandi,
t.d. hafa sjómenn ávallt fengið
hjálp til skipstjórnar náms án
annars endurgjalds en þess að
lofa að greiða á sama hátt fyrir
öðrum, þegar þeir væru komnir í.
skipstjórnarstöðu. Þá hefur Jón
gefið stórgjafir „hingað heim“,
eins og Jón kallar það. Loks hef-
ur heimili hans jafnan staðið opið
íslendingum. Allt þetta ber vott
um ræktarsemi hans við föður-
landið. Jón er fyrir löngu bresk-
ur ríkisborgari. Jón er riddari af
hinni ísiensku Fálkaorðu.
Margir munu á morgun senda
þeim hjónum hlýjar kveðjur.
Reykjavík, 11. des. 1947.
J. A. J.
Gæfa fylgir
trúlofunar
hringunum
frá
SIGURÞÓR
Hafnarstr. 4
Revkja vík.
Margar gerðir.
Sendir gegn póstkröfu hveri
á land sem er.
— Sendið nákvœmt mál —
HÚN verður^borin til moldar
í dag í Hafnarfirði, frá heimili
sínu Brekkugötu 11.
Vilhelmína fæddist að Vattar-
nesi við Reyðarfjörð 7. okt. 1866.
Hún var af góðu og duglegu
bændafólki í báðar ættir. For-
eldrar hennar fluttu meðan hún
enn var barn að aldri, að Merki
í Fáskrúðsfirði. Þar ólst hún upp.
Snemma kom í ljós að vöggu-
gjafir höfðu henni hlotnast marg-
ar og góðar. Hún var góðum gáf-
um gædd, ljóðelsk. góðviljuð og
nærgætin við menn og málleys-
ingja, verklagin og fríð sýnum.
Þá voru ekki skólarnir eins og
nú, til að fullnægja mentaþránni.
Öll menntunin er hún hlaut í upp
vextinum, var, að foreldrar henn
ar komu henni fyrir um tveggja
mánaða tíma á heimili vinafólks
til fermingarundirbúings. Náms-
greinar voru kverið, reikningur
og skrift. Skriftarkennslan, þenn
an stutta tíma, varð þess vald-
andi, að vinir hennar, og börnin
á sínum tíma, urðu aðnjótandi
ástúðlegra og velritaðra sendi-
brjefa. Allæs var hún orðin sex
ára, og níu ára gömul var hún
látin lesa húslestrana á heimil-
inu. Hún las allar bækur, sem til
náðist, jafnt bundið sem óbundið
mál. Ljóðabækur Kristjáns Jóns-
sonar, Páls og Jóns Ólafssona og
gömlu Snót lærði hún spjaldanna
á milli. Hún kunni einnig mikið
eftir Bjarna, Grím og Jónas.
Seinna á lífsleiðinni, þegar sjón-
in var farin að bila og líkams-
kraftar á þverra greip hún til
þessa fjársjóðs og gat stytt langar
andvökunætur með að rifja upp
Ijóðin, sem hún lærði í bernsku.
Fram til hins síðasta var það
hennar mesta ánægja að heyra
lesin vel samin ljóð.
Þegar Vilhelmína var 18 ára
kom á heimili foreldra hennar
ungur Möðruvellingur Einar Sig-
urðsson Andrjessonar prests að
Flatey á Breiðafirði Að ári liðnu
kvæntist hann heimasætunni,
þau settust að á Búðum í Fá-
skrúðsfirði og áttu þar heima
öll samvistarárin. Ungur að ár-
um kénndi Einar vanheilsu og
gekk sjaldan heill að verki.
Þeim varð sjö barna auðið. Það
gefur að skilja að erfitt hafi ver-
ið að framfleyta þetta stórri fjöl-
skyldu í þurrabúð. Nærri má
geta að á herðum húsmóðurinn-
ar hvíldu miklar áhyggjur um
afkomu fjölskyldunnar. En hún
var dugleg', sparsöm. reglusöm og
nýtin. Hún var tóskaparkona með
ágætum, spann, prjónaði og saum
aði upp á hópinn, hjelt litlu íbúð-
inni tandurhreinni og börnunum
snyrtilegum. Eftir seytján ára
sambúð misti Vilhelmína mann
sinn og þá um leið einnig elsku-
lega stúlku á fermingaraldri.
Fjórum árum síðar misti Vilhelm
ína aðra dóttur sína, sem þá var
einnig á svipuðum aldri.
Börn þeirra hjóna, sem upp
komust og enn eru á lífi eru:
Arnfríður gift Valdimar Long,
kaupmanni í Hafnarfirði, Friðrik
búsettur í Danmörku, kvæntur
danskri konu, var áður kvænt-
ur Ölafíu Bjarnadóttur frá Reyk
hólum. Margrjet, gift Pjetri H. J.
Jakobssyni lækni í Reykjavík,
Asgeir, málarameistari, kvæntur
Ragnheiði Pjetursdóttur frá Norð
firði og Björg, gift Jens Runólfs-
syni umsjónarmanni barnaskól-
ans í Hafnarfirði. Við fráfall
mannsins var yngsta barnið tek-
ið til fósturs af hinum valin-
kunnu hjónum, Guðbjörgu Guð-
mundsdóttur og Nielsi Finns-
syni á Hafranesi við Reyðarfjörð.
Þau ólu hana upp sem sitt eigið
barn og veittu henni hið besta
uppeldi.
Arið 1918 flutti Vilhelmína til
Hafnarfjarðar og dvaldi síðan hjá
börnum sínum þar óg í Reykja-
vík. Síðustu árin sóttu þreyta og
vanheilsa elliáranna að henni.
Hún var orðin 81 árs og þráði
hvíldina.
Hún var trúkona á gamla vísu,
treysti á náð Frelsarans og hlakk
aði til samfunda við ástvi íina,
sem á undan voru farnir. Nú
heldur hún jólin með þeim. Það
verða gleðileg jól. Við vinirnir
hennar samfögnum henni og unn
um henni lausnarinnar. En við
söknum hennar, hún er horfin,
sætið hennar er autt. Þessi glæsi-
lega gáfaða kona, mentuð í „skóla
reynslunnar“ átti marga vini og
alla góða. Hún var svo örlát á
heilræði, vildi allra vandræði
leysa og aldrei var hún glaðari
en þegar henni fanst að sjer auðn
aðist það.
Blessuð sje minning þessarar
mætu konu.
Einn af vinunum.
Hljóð úr horni
BLAÐIÐ Tíminn 9. þ. m. gerir
að umtalsefni brjef frá skipa-
skoðunarstjóra til skipstjórans á
Ilelga Helgasyni frá Vestmanna-
eyjum.
Greinarhöfundur dulbýr nafn
sitt með bókstöfunum G. M., skal
jeg því í svari mínu engum get-
um að því leiða hver greinarhöf-
undur er, en jeg býst við að
hann sigli ekki á yfirhlöðnum
síldarskipum. A mörgum undan-
förnum árum hefur verið rætt og
ritað um ofhleðslu skipa á síld-
veiðum, og ýmsar reglur settar,
til öryggis því að hægt sje að
losna fljótlega við þilfarsfarm, en
þrátt fyrir það, eru ekki svo fá
skip sem hafa farið á hafsbotn-
inn, meðan þau stunduðu síld-
veiðar að sumarlagi fyrir norð-
urlandi, og er skemst á að minn-
ast s. 1. sumars.
Það er gamall málsháttur, sem
hljóðar svo: „Það þarf ekki nema
einn gikk í hverri veiðiför“. Jeg
held að hann eigi hvergi betur
við, en um hleðsluna á síldarskip
um. Jeg tel mjer skylt að taka
svari skipstjórnarmanna ef jeg
finn að á þá er ráðist að ósekju,
en það tel jeg ekki gert með
brjefi skipaskoðunarstjóra, held-
ur þvert á móti. Ösiður margra
skipstjóra hvað snertir ofhleðslu
skipa á síldveiðum er að mínum
dómi til vansæmdar þeim sem
lengst ganga í þessu.
Þegar skipstjóri tekur við skip
stjórn á skipi, ber honum skylda
til að gæta fyllsta öryggis gagn-
vart þeim inannslífum sem hon-
um er trúað fyrir, ennfremur er
hann ábyrgur gagnvart eiganda
skipsins og vátryggjanda, um leið
og hann vanrækir eitthvað af
þessu sem hjer er nefnt að fram-
an á hann á hættu að svo geti
farið að hann missi sín skipstjórn
arrjettindi, sjerstaklega ef það
endurtekur sig.
Jeg trúi því ekki að skipstjór-
ar gleymi þeirri ábyrgð, sem á
þeim hvílir þó þeir fái meiri síld
í nótina en bátur þeirra ber með
góðu móti. Það er gott að koma
með mikinn afla að landi, en
öryggi skipshafnar og skips verð-
ur alltaf að vera öllu öðru fram-
ar.
Guðbjartur Ólafsson.